Braille alfabesi nedir?

Görme engellilerin okuyup yazmasını sağlayan Braille alfabesi, kim tarafından, hangi tarihte oluşturulmuştur? Türkiye’de de Braille alfabesi kullanılıyor mu?

Braille alfabesi veya Körler alfabesi, 1821 yılında Louis Braille tarafından geliştirilmiş görme engelli insanların okuyup yazması için kullanılan bir alfabe yöntemidir. İki kolon taşıyan dikdörtgen düzen üzerine dizilmiş altı kabartılmış noktadan oluşur. Her iki kolonda üçer nokta bulunur. Noktalardan her biri 64 farklı kombinasyondan birini oluşturması için farklı şekillerde dizilir.

Braille sistemi ilk olarak Napolyon’un talebi doğrultusunda, askerlerin gece karanlığında ışığın olmadığı ortamlarda anlaşmalarını sağlamak için Charles Barbier tarafından geliştirilmiştir. Ancak Barbier’nin “Gece Yazısı” adını verdiği bu sistem çok karışık ve öğrenilmesi zordu. Bu nedenle askeriye tarafından da reddedilmişti. 1821 yılında Charles Barbier, Paris Millî Enstitüsü’nün körler bölümünü ziyaret etti ve Louis Braille ile tanıştı. Braille, Barbier’nin en büyük eksiğinin, alfabesinin sahip olduğu temsili harflerin insanın parmağını hareket ettirmedikçe anlaşılamaması olduğunu söyledi. Bu buluşta bir sembolden diğerine hızlıca geçilemiyordu. Braille, görme engelliler için oluşturulacak bir yazının çizgilerden değil sadece noktalardan oluşması gerektiğini düşündü. Louis Braille yaptığı sayısız denemeler ve uzun süren çalışmalar sonunda 1825′de 6 noktadan meydana gelen bir yazı sisteminin, görme özürlüler için en uygun sistem olduğuna karar verdi. Böylece parmak temsil ettiği harfin noktalarına konulduğunda, harfi anlamak daha hızlı oluyordu.

Görme engellilerin okuyup yazabileceği bir yazı sistemi üzerinde Louis Braille’in dışında da araştırma ve inceleme yapan kişiler vardı. Farklı ülkelerde aynı anda, değişik okullarda, değişik yazı sistemleri kullanılıyordu. Bu sırada görme engelliler için geliştirildiği söylenen yirmi çeşit yazı sistemi vardı ve bunlar arasında büyük bir rekabet vardı. Kabartma yazı sistemleri arasında süren bu rekabete “noktalar savaşı” adı verilmişti. Kabartma yazı sistemi konusunda çok sayıda komiteler kuruldu, toplantılar yapıldı, makaleler yazıldı, bildiriler sunuldu, tartışmalar yapıldı. Sonunda 1918 yılında ülkeler arasında Louis Braille’in icadı olan Braille alfabesi üzerinde tam bir görüş birliğine varılarak diğer yazı sistemlerinin tümüyle terk edilmesi kararlaştırıldı.

braille alfabesiTürkiye’de Braille alfabesi nasıl kullanılır?

Türk Braille alfabesi, Türkiye Türkçesinin yazımında kullanılan Braille alfabesidir. Bu Braille alfabesi, uluslararası kullanımı takip etmektedir. Braille yazım sistemi, karakterleri dünyada ilk kez ikili şema ile gösteren yazı sistemidir. Braille alfabesinin ana dili Fransızca’dır. Fransızca’daki aksan harflerini göstermekte kullanılan semboller vardır. Tıpkı bunun gibi, Türkçede yer alan “ö, ü, ş, ğ, ç, ş” gibi noktalı harfleri göstermek için de yeni semboller oluşturulur. Bu harflerin yanı sıra “ı” ünlü harfi, “i”nin aşağı kaydırılması ile gösterilir. Bunun haricinde kullananlarına sadece 64 mümkün seçenek sunan yazım sistemi, matematik ve müzik sembolleri içinde tasarlanan işaretleri kapsayabilir. Braille alfabesini öğrenenlere ayrıca, daha hızlı okuma teknikleri de öğretilir.

Braille sistemi Latin harflerini kullanmayan birçok dile de uyarlanmıştır. Rusça, Arapça, Yunanca, Ermenice, İbranice, Japonca ve Çince gibi dillerde harflerin alfabeler içindeki sıralarına değil orijinalde sahip olduğu sese göre eşlendirme yapılır.

Yaklaşık 600 yıl önce de Suriyeli seçkin bir Arap profesör olan Zain-Din el Hamidi notlarını tutmak ve kitaplarını yazmak için kendi geliştirdiği bir sistemi kullandı. Doğduktan kısa bir süre sonra görme yetisini kaybeden profesör buna rağmen hukuk ve yabancı diller konusunda kendisini, kendi hazırladığı alfabeye çevirttiği kitapları okuyarak oldukça geliştirmiştir.