Servet-i Fünun Edebiyatı
Servet-i Fünûn edebiyatta sansürün yaygın olduğu bir dönemdir Bu dönemde seyahat özgürlüğü de kısıtlanmıştır Bu nedenle Servet-i Fünûn döneminde gezi yazısı türü pek gelişmemiştir Buna rağmen gerek sürgüne gönderilen gerekse IIAbdülhamit yönetiminin baskılarından kaçan sanatçıların gittikleri yerlerle ilgili yazdıkları yazılardan oluşan gezi yazısı türünde eserler vardır
Servet-i Fünûn dönemindeki öğretici metinlerin dili şiire göre konuşma diline daha yakındır Bununla birlikte her türlü yazıyı edebî bir ürün olarak gören Cenap Sahabettin gezi yazılarında sanatlı bir dil kullanmıştır Gezi yazılarındaki betimlemelerinde şiirsel buluşlar yapmıştır
Dönemin gezi yazılarında mekân olarak "Doğu" ve "Batı" karşımıza çıkar Servet-i Fünûncular ya görevli veya sürgün olarak gittikleri Doğuyu ya da merak için okurlarına tanıtmak için gittikleri Batıyı eserlerinde anlatmışlardır
Servet-i Fünûn gezi yazılarında dönemin zihniyetinin de etkisi vardır Servet-i Fünûncular edebiyat alanında tamamen Batıyı örnek almışlar bu nedenle de örnek aldıkları Batıyı görmek tanımak öğrenmek ve birikimlerini yansıtmak istemişlerdir
Servet-i Fünûn döneminde gezi türünde Ahmet ihsan Tokgöz'ün "Avrupa'da Ne Gördüm" (1892); Cenap Şahabettin'in "Hac Yolunda" "Avrupa Mektupları" "Âfâk-ı Irak" adlı kitapları vardır
Cenap Şahabettin'in "Hac Yolunda" adlı eseri 19 yüzyıla kadar gezi yazısı tü- ründe pek birikimi olmayan Türk edebiyatına kazandırılmış önemli bir yapıttır Bu eser 1886 yılında Servet-i Fünûn dergisinde tefrika edildikten sonra 1909-1925 yılları arasında kitap olarak yayımlanmıştır Cenap Şahabettin'in görevli olarak gittiği Hicaz ve Mısır yolculuğunu canlı gözlemlerle anlattığı eser gezi yazınımızın seçkin örnekleri arasındadır Yazar bu kitabında gezip gördüğü yerleri yalnızca bir gezgin gözüyle ve yüzeysel olarak değil; tarih coğrafya ve insan boyutlarıyla örnek sayılacak bir nesir ustalığıyla anlatmaktadırEser Hac izlenimlerinden çok sanatlı Osmanlı nesrinin güzel örneklerini içerir
Cenap Şahabettin'in "Avrupa Mektupları" adlı kitabı 1917-1918 yılları arasında Tasvir-i Efkâr gazetesi adına yaptığı Avrupa gezisi gözlemlerini içerir Eser 1919 yılında yayımlanmıştır Cenap Sahabettin bu kitabında Avrupa'da gezip gördüğü ülkeleri Doğulu bir sanatçı gözüyle değerlendirir Dolaylı olarak Batı ile Osmanlıyı karşılaştırır ve günümüz açısından da ülkemizle ilgili önemli saptamalara ulaşır Cenap Şahabettin'in ülkemizle ilgili değindiği sorunların ne yazık ki hâlâ çözümlenemediği görülmektedir Onun gezi yazılarında ayrıntılar çok önemlidir O ayrıntılar yan yana gelince anlatılan mekân satırlardan kurtulup canlanır sanki Onun fotoğraf makinesi gibi olan kaleminden çıkan yazılar okurun karşısına çok canlı resimler çıkarır
Cenap Şahabettin'in gezi türünde değerlendirilebilecek diğer bir eseri ise "Âfâk-ı lrak"tır Sanatçı bu eserinde Cemal Paşa'nın davetlisi olarak bulunduğu Irak ve Suriye hakkındaki izlenimlerini kaleme almıştır Sanatçının 1914'te başlayan bu gezisi 2 yıl sürmüştür Eser 20 Nisan 1916-19 Mart 1916 tarihleri arasında Tasvir-i Efkâr gazetesinde 13 bölüm hâlinde yayımlanmıştır Sanatçı bu eserinde Kızıldeniz'den Bağdat'a kadar değişik yerleri dolaşır ve buralarla ilgili gözlemlerini yansıtır