Ergün YILDIRIM
KPSS TARİH DERS NOTLARI Tarih Öğretmeni





İLK MÜSLÜMAN TÜRK DEVLETLERİNDE
KÜLTÜR VE MEDENİYET

 Türk Devletleri isimlerini;

 Kurucularından (Osmanlı ve Selçuklu),
 Kuruldukları bölgelerden (Gazneliler),
 Devleti kuran etnik unsurlardan (Avarlar,
Kırgızlar),
 Kuruldukları bölgedeki ırmaklardan (İdil ve
Tuna Bulgarları) almışlardır.

 Hükümdarlık Alametleri (Sembolleri);

 Lakap ve ünvanlara (Elkab) sahip olunması
 Hutbe okutulması
 Para (sikke) bastırılması
 Halifeden menşur (onay) alınması
 Asa (halifenin gönderdiği değnek)
 Tahtının bulunması
 Sancağının olması
 Sarayın bulunması
 Arma, Tuğra ve Çetr (saltanat şemsiyesi)’in
bulunması
 Tuğ (mızrağa bağlanan at kuyruğu)’un olması
 Hilat giyme ve kılıç kuşanma törenlerinin
yapılması
 Nevbet (mehter) çalınması
 Toy düzenleyerek halkına ziyafet çekmesi
 Otağ-ı Şerif adı verilen büyük çadırın
kurulması
 Sorguç (kaftana takılan püskül)

ÖRNEK SORU
Aşağıdakilerden hangisi, Türk İslam Devletlerinde
hükümdarlık sembollerinden biri değildir?
A) Hilat (giysi) B) Asa C) Bayrak (alem)
D) Çetr (saltanat şemsiyesi) E) Ok
(2008 KPSS/Önlisans)
Cevap: E

Devlet Yönetimi

 Devletin başında hanedana mensup bir
hükümdar bulunurdu (Memlükler hariç).
 Yönetme hakkının İslamiyet öncesinde olduğu
gibi tanrı tarafından hükümdara verildiğine
inanılırdı (Kut). Bu durum taht kavgalarına ve
kurulan devletlerin zayıflamasına neden
olmuştur (Veraset Sistemi).
 Yönetim, hükümdarın mutlak otoritesinde
toplanırdı. Bununla beraber ikili devlet teşkilatı
da uygulanmaya devam etmiştir.
 Gaznelilerle birlikte, İslamiyet’in de etkisiyle,
Kut anlayışı “Sultan” anlayışına dönüşmüş ve
hükümdar Allah’ın yeryüzündeki gölgesi
sayılmıştır.

NOT-1: Gazneli Mahmut; Abbasi Halifesi’ni Şii
Büveyhoğulları’nın baskısından kurtarmıştır.
Abbasi Halifesi; İslamiyet’in koruyuculuğunu
yaptığı için Gazneli Mahmut’a “Sultan” ünvanını
vermiştir.

NOT-2: Türk tarihinde ilk kez “Sultan” ünvanını
Gazneli Mahmut kullanmıştır.

NOT-3: Büyük Selçuklu hükümdarı Tuğrul Bey
1055’de Bağdat Seferi’ne çıkarak, Abbasiler’i
rahatsız eden Şii Büveyhoğulları’nı yıkıp Abbasi
Halifesini baskıdan kurtarmıştır. Abbasi Halifesi;
Tuğrul Bey’e “Doğu’nun ve Batı’nın Hükümdarı”
unvanını vermiştir. Böylece İslam Dünyası’nın
siyasi liderliği ve koruyuculuğu Selçuklulara
geçmiştir (laik bir yönetim uygulanmıştır).

ÖRNEK SORU
Aşağıdaki Türk - İslam Devletleri’nden
hangisinde, hükümdar din işlerini halifeye
bırakarak devlet işlerini ise tümüyle kendi
üzerine alarak laik bir uygulama başlatmıştır?
(1999/DMS)
A) Osmanlılar B) Gazneliler
C) Karahanlılar D) Memlûklar
E) Selçuklular Cevap: E

ÖRNEK SORU
Selçuklularda,
I. hükümdarın Tanrı adına insanları yönetmekle
görevli olması,
II. ülkenin, hanedan üyelerinin ortak malı
sayılması,
III. din işlerinin halifeye, dünya işlerinin sultana ait
olması
durumlarından hangilerinin taht kavgalarına
neden olduğu savunulabilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II
C) Yalnız III D) I ve II
E) II ve III
(2009 - KPSS)
Cevap: B

 Ayrıca bu anlayışın (Kut) bir sonucu olarak
Gazneli ve Selçuklu hükümdarları,
hükümdarlıklarını halifeye tasdik (menşur
alma) ettirmişlerdir. Ancak hâkimiyetlerini
Abbasi halifeleriyle paylaşmamışlardır (Dini ve
siyasi otorite birbirinden ayrı tutulmuştur.).
 Karahanlılar klasik Türk geleneklerini devam
ettirmişler ama Gazneliler İran İslam

__________________