KPSS Türkçe Kelime Çeşitleri Konu Özeti

KELİME ÇEŞİTLERİ

FİİL (EYLEM)
Varlıkların yaptığı işleri, kılışları veya onlarla ilgili oluşları, durumları zamana ve kişiye bağlı olarak anlatan kelimelere fiil (eylem) denir.
Adresi sorup elindeki kağıdı göstererek yanımızdan ayrıldı.
Yukarıdaki cümlede "sormak, göstermek, ayrılmak" kelimeleri iş, kılış ve oluş belirtmektedir.
Telvizyonu kapatarak odasına gitti.
En çalışkan öğrencinin adını söyleyin.
Geçen yıl birçok fidan dikmiştim ancak dört tanesi büyümüş.

Fiil Çekimi: Fiiller, çeşitli ekler alarak kendi anlamlarının yanında zaman ve kişi ifadesi de kazanırlar. Fiilin kişileri ve zamanları anlatmasına fiil çekimi denir. Fiil çekiminde kullanılan eklere de fiil çekim ekleri adı verilir.
Çekim eklerinden kişi ekleri, ekler konusunda ayrıca anlatıldığı için burada sadece kiplerle ilgili bilgi verilecektir.

Kip Ekleri: Bir cümledeki yargının, cümleyi söyleyenin niyeti açısından kazandığı özelliğe kip denir. Kipler, bildirme kipleri ve dilek kipleri diye ikiye ayrılır.


BİLDİRME (HABER) KİPLERİ
1. Görülen Geçmiş Zaman (-dı/ -di, -tı/-tl)
Eylemin (fiilin) gösterdiği işin, oluşun bilinen bir geçmiş zamanda yapıldığını belirten haber kipidir. Atatürk, 1881'de Selanik'te doğdu. Tiyatroya ne zaman gittiniz? Hastayı iyi gördüler.

2. Öğrenilen (Anlatılan) Geçmiş Zaman (-mış/-miş)

Fiilin gösterdiği işin, oluşun tanık olunmayan bir geçmişte yapıldığını anlatan haber kipidir. Eylemin yapıldığını başkasından duymayı da ifade etmektedir.
Onlara gitmişsin. Bahçeyi yeni sulamışsınız. Sınavdan hepimiz iyi not almışız.

Bazı cümlelerde bu kip eylemin farkında olmadan gerçekleştiğini de belirtir. Koltukta uyuyakalmışım. Bir de baktım omzumdan atkı düşmüş.

3. Şimdiki Zaman (-yor)
Fiilin gösterdiği işin, oluşun ya da bir durumun söylenilen zamanda devam ettiğini belirten haber kipidir.
En sevdiğin yemeği yapıyorum. Beni çok mu seviyorsun? Kardeşi ortaokulda okuyor.

4. Gelecek Zaman (-acak/-ecek)
Fiilin gösterdiği işin, oluşun, durumun gelecek zamanda da süreceğini belirten haber kipidir. Asansörle üçüncü kata çıkacaksınız. Didim'e tatile gidecekler. Sınava çalışacağım.

5. Geniş Zaman (-r; -ar/-er) (olumsuzu -maz)
Fiilin gösterdiği işin, oluşun ve durumun belirli bir zamana bağlı kalmadan tüm zamanları kapsadığını belirten haber kipidir.
Her sabah yatağını kendisi toplar.
Kararımızı size en kısa zamanda bildiririz.
Bu işten anlamazsınız.
Gürültüyü duyunca onlar da koşarlar.

DİLEK (TASARLAMA) KİPLERİ 1. İstek Kipi (-a/-e)
Fiilin gösterdiği işin, oluşun ve durumun yapılmasının istendiğini belirten dilek kipidir. Bu sabah erken kalkayım. Bizi rahatsız etmeyesin. Fazla uzağa gitmeyelim. Bebeğe iyi bakasınız.

2. Dilek - Şart (Koşul) Kipi (sa/se)
Fiilin gösterdiği işin, oluşun, durumun olmasını başka bir iş, oluş, durum için şart koşulduğunu veya istendiğini belirten dilek kipidir.
Telefona cevap verseler.
Arkadaşımı arasam da birlikte sinemaya gitsek.
Konuşsan da beni gördüğünü söyleme.
Keşke sesimi duyabilse.

3. Gereklilik Kipi (-malı/-meli)
Fiilin gerçekleşmesi gerektiğini belirten dilek kipidir.
Okuduğun kitabı yarına kadar özetlemelisin.
Törene katılmalıyız.
Pastayı bir an önce getirmeliler.

4. Emir Kipi
Eylemin yapılmasını emir şeklinde belirten dilek kipidir. Türkçede emir kipinin birinci tekil ve birinci çoğul kişinin ifadesi yoktur.
2. tekil kişi eki yok 2. çoğul kişi -in; -iniz
3. tekil kişi -sın 3. çoğul kişi -sırtlar Yemeğini bitir.
Çantasını toplasın. Lütfen, içeriye girin. Tahtayı temizlesinler.

Birleşik Zamanlı Fiiller
Kip ve zaman ekleri iki tane olan fiiller birleşik zamanlıdır. Birleşik zamanlı fiiller ikinci ekleri neyse ona göre isimlendirilir. Üç çeşit birleşik zaman vardır.

1. Hikâye Birleşik Zaman: Haber veya dilek kiplerinden birini almış olan bir fiil -di ekini de alırsa hikaye birleşik zamanlı fiil olur.
bekle-miş-ti-m (anlatılan geçmiş zamanın hikâyesi)
çöz-ü-yor-du-n (şimdiki zamanın hikâyesi) dinle-y-ecek-ti (gelecek zamanın hikâyesi)
anlat-maz-dı-k (olumsuz geniş zamanın hikâyesi)
gör-meli-y-di-niz (gerekliliğin hikâyesi)

2. Rivayet Birleşik Zaman: Haber veya dilek kiplerinden birini almış olan bir fiil -miş ekini de alırsa rivayet birleşik zamanlı fiil olur.
sev-se-y-miş-im (dilek-şartın rivayeti) oku-malı-y-mış (gerekliliğin rivayeti) bitir-ecek-miş-ler (gelecek zamanın rivayeti) katıl-ır-mış-ız (geniş zamanın rivayeti) otur-u-yor-muş-sun (şimdiki zamanın rivayeti)

3. Şart Birleşik Zaman: Haber veya dilek kiplerinden birini almış olan bir fiil -sa ekini de alırsa şart birleşik zamanı olur.
kapat-tı-y-sa (görülen geçmiş zamanın şartı) tut-muş-sa-k (anlatılan geçmiş zamanın şartı)
gör-mü-yor-sa-nız (şimdiki zamanın şartı) ver-ir-se-n (geniş zamanın şartı) bul-acak-sa-m (gelecek zamanın şartı)

Yapılarına Göre Fiiller

1. Basit Fiiller: Herhangi bir yapım eki almamış, kök hâlindeki fiillerdir. Anlamlı daha küçük bir parçaya bölünemez.
al- konuş- söyle- gez- uyu-

2. Türemiş Fiiller: Fiil ya da isim köklerine yapım ekleri getirilerek türetilen, anlamlı daha küçük parçalara ayrılan fiillerdir.

yol-la- göz-et-
bak-ın- bul-dur-
su-la- ses-len-
konuş-tur- telefon-laş-
düş-ür- az-al-
bir-ik- pat-la-
ev-len- ince-l-
mor-ar- çık-ar-

3. Birleşik Fiiller: İki ya da daha çok kelimenin bir araya gelerek oluşturduğu fiillerdir. Birleşik fiiller üç yolla oluşturulur:
a. Yardımcı fiille kurulan birleşik fiiller: İsim soylu bir kelimeyle yardımcı bir fiilin biraraya gelmesiyle oluşan birleşik fiillerdir. Bu fiillerde asıl anlam isim soylu kelime üzerindedir. Yardımcı fiiller etmek, eylemek, olmak, kılmak, buyurmak fiilleridir. İsimde ses düşmesi veya ses artması olursa bitişik yazılır, ses olayı yoksa isimle fiil ayrı yazılır.
yardım et-memnun ol-fikreyle- (fikir eyle-) kusur et-kahrol- (kahır ol-) şükret- (şükür et-)

b. Kurallı birleşik fiiller: Bir fiil kök veya göv-desiyle kalıplaşmış bir fiilin bir ekle birleşip bir araya gelmesiyle

Kurallı birleşik fiiller şunlardır:

•Yeterlilik Fiili: (bil-) Fiil kök veya gövdelerine -e bilmek, -a bilmek getirilmesiyle oluşur, konuş-a-bil-yürü-y-e-bil-otur-a-bil-kaç-a-bil-

• Tezlik Fiili: (ver-) Fiil kök ya da gövdelerine -ı vermek getirilmesiyle oluşur.
anlay-ı-ver-sus-u-ver-bekle-y-i-ver-çekil-i-ver-

• Yaklaşma Fiili: (yaz-) Fiil kök ya da gövdelerine -e yazmak getirilmesiyle oluşur.
düş-e-yaz-
öl-e-yaz-
don-a-yaz-
oluşan birleşik fiillerdir. Bu fiillerde asıl anlam birinci kelimededir. Kalıplaşmış fiil, asıl fiilin anlamına hareketlilik kazandırır.

• Sürerlik Fiili: (edur-, egel-, ekal-, ekoy-) Fiil kök ya da gövdelerinden sonra durmak, gelmek, kalmak, koymak fiillerinin eklenmesiyle oluşur.
bak-a-kal-
sür-e-gel-
gid-e-dur-
al-ı-koy-

c. Anlamca kaynaşmış birleşik fiiller: İsim soylu kelimelerle bir fiilin bir araya gelerek oluşur, ağır bas-hasta düş-gün geçir-vaz+geç-var+say-ileri sür-



alıntı

__________________
Taklitler aslını yaşatır.
KIPSS.

Ben soğuk değilim,
siz cıvıksınız.

.