Kitty Genovese - Etkisi



Kalabalik bir ortamda oldugunuzu düsünün. Mesela bir metro ya da bir sinema ya da bir festival. Ve birden yardim isteyen birinin sesini duyuyorsunuz. Etrafıniza baktiginizda onu göremiyorsunuz ama yardim isteyen o sesi hala duyuyorsunuz. Etrafinizdaki insanlardan hicbiri hareketlenmiyor. Bu durumda ne yaparsiniz? Sesin geldigi yöne dogru gidip kaynagini bulmaya mi calisirsiniz yoksa "kimse müdahale etmedigine göre önemli bir sey degildir" diye mi düsünürsünüz?
Cevap vermek o kadar kolay degil degil mi? Bir de sunu okuyun;.


"Kitty Genovese 60'lı yıllarda New York'da yaşamış İtalyan asıllı bir Amerikalı. 14 Mart 1964 günü sabaha karşı 3'te arabasını parkedip evine doğru yürürken bir adam tarafından sırtından bıçaklanmış. Genovese'nin çığlıklarını duyan bir komşu pencereden `ne oluyor` diye bağırınca adam koşarak uzaklaşmış. Bir süre sonra polis ve ambulans gelip Genovese'yi kurtarmış diyeceğimi düşünenler yanılıyor çünkü kimse polisi aramamış. Durumu farkeden saldirgan adam 10 dakika sonra geri dönüp evine dogru sürünerek yardim isteyen Genovese'yi bulmuş ve tekrar bıçaklamış. Bir iki evin isiginin yanidigini farkedince yine kacmis. Ve beklemis. Hala bir müdahale olmadigini farkeden saldirgan bir ücüncü kez Genovese`nin yanina gidip son bir kez daha bicaklamis tecavüz etmis ve soymus. Olay arastirmalari sonucunda bu olaya sahit olan 38 kisi tespit edilmis. Olayi gören 38 kişiden sadece biri polisi aramış. O da katil üçüncü defa dönüp işini bitirdikten sonra. Bu ihbarin üzerinden 2 dakika sonra polis ekipleri Genovese`nin yanina varmislar. Tüm bu olanlar 35 dakikanin içinde olmuş ve bu süre boyunca Genovese sürekli bağırarak yardım istiyormuş. Görgü tanıkları ifadelerinde başka birisi aramıştır diye polisi aramadıklarını ve olaya karışmak istemediklerini söylemişler.


Bu olayin ardindan ABD'de yer yerinden oynar. Cinayet olayı Amerikan kamuoyunu epey meşgul eder. Haber; diğer TV gazete ve radyo kanallarına yayılır. Başlıklar Amerikan toplumunun değerlerini sorgulamaya yöneliktir. Nasıl olur da 38 görgü şahidinden hiç biri olayı telefonla polise ihbar etmemiştir? Amerikan halkı giderek daha mı umursamaz duyarsız bir toplum haline gelmektedir? Bazı gazete ve TV’ler görgü şahitlerinin korktuğu için ihbarda bulunmadığını bildirirler. TV kanallarındaki açık oturumlarda ve haberlerde TV’deki şiddet görüntülerinin toplumu duyarsızlaştırdığından büyük kentlerde yaşamanın insanları yabancılaştırdığından bahsedilir. Olayı gazetesine taşıyan ve olayin siradan bri tecavüz ve cinayetten farkli oldugunu ilk olarak yazan Times yazari gazeteci Rosendal dahi şahitlerin ihbarda bulunmamasını; yabancılaşmaya kayıtsız kalmaya bağlı kalarak değerlendirir. Konu arastirilir. Ve arastirmalar sonrasinda sosyal psikologlar ve sosyologlar bu duruma Kitty Effect ya da Genovese Sendromu adını verirler.

Simdilerde Bystander Effect - yani Seyrici Kalma Etkisi - olarak anilan durumun kaynagini arastirmak icin yillar icinde bir sürü deney yapilmis. Arastirmacilar temel olarak konuyu ele alirken denekleri gruplara ayirmislar. Üc farkli denek grubu kurmuslar. Bunlardan biri deneklerin yalnizken (yani izole ortamda) bir digeri baska deneklerle birlikteyken ve ücüncü grup olarak da deneklerin denek gibi görünüp duruma tepki göstermeyen bir arastirmacı ile birlikteyken. Deneyler farkli gruplarda ki deneklerin acil durumlara nasil tepki verdiklerini bulmayı amaclamis. örnekler de sunlar:


Deneylerden birinde denekler bir anketi doldurmak üzere bir odaya alinmis. Bir süre sonra odaya havalandirma kanalindan duman verilmis. ilk grupta bulunan "izole" olan deneklerin %75'i sakin bir sekilde odayi terkedip durumu yetkililere bildirirken; ikinci grupta ki sakin arastirmaci ile birlikte olan deneklerin sadece %10'u; dört denekten olusan gruplardaki deneklerin %38'i tepki göstermis. Deneyin ardindan kisilere duruma karsi gösterdikleri tavir ile ilgili sorular soruldugunda o gördükleri dumanin zararsiz oldugunu veya deneyin bir parcasi oldugunu düsündüklerini söylemisler. Hic biri tepkisiszliklerini odadaki diger insanların tepki göstermemesine baglamamis.
Bir başka deneyde denekler bir perdeden gecirilerek bir bekleme odasina alinmislar. Yine izole denekler baska deneklerle birlikte ve tepkisiz kalacak bir arastirmacı ile birlikte olan denekler grubu. Bu sefer bir grup denek de yanında önceden tanıdigi bir arkadasiyla birlikte incelenmis. Denekleri odaya alan arastirmaci ayni yoldan geri dönms. Arastirmaci perdeyi kapattiktan hemen sonra bant kaydindan sanki arastirmaci yere düsmüs gibi bir gürültü ve inleme sesleri verilmis. Önceki deneyle paralel sekilde yalniz deneklerin %70'i yardim etmek icin harekete gecerken pasif arastırmacı ile birlikte olanların sadece %7'si tepki vermis. Sadece deneklerden olusan grupların tepki verme oranı ise %40. İlginc bir sekilde arkadasiyla birlikte olanlar yalniz olanlarla hemen hemen aynı tepkiyi vermisler. Gerekceler de önceki deneyle ayni. Yardim etmeyenler ciddi bir sey olmadigini düsündüklerini ve arastirmaciyi utandirmak istemediklerini söylemisler.


Deneylerin ardından sosyal psikologlar bu durumun kaynagına yönelik üc farkli teori ortaya koymuslar.


1) Herkes bir baskasinin yardim edecegini düsünüyor.
2) İnsanlar duruma kendilerinden daha iyi müdahale edebilecek birilerinin öne cikmasini bekliyorlar.
3) İnsanlar diger insanların tepkilerini izleyerek ortada ciddi bir durum olup olmadigina karar vermeye calisiyorlar. Herkesin aynı seyi yapmasi da bystander effect'i doguruyor.


Bu etki cok nadir olan bir sivil yasam hayatinda görünen olay degil. Bir acilim $öyle der:
"seyirci kalma etkisi Başkalarının varlığının kişinin yardım etme davranışını engellemesinden kaynaklanir. Acil bir durumda olaya tanıklık edenlerin sayısı ne kadar fazlaysa acil ihtiyacı olan kişilere yardım etme ihtimali de o kadar düşüktür. Tersiyle söylenecek olursa eğer olay yerinde yalnız iseniz büyük bir ihtimalle yardıma koşarsınız. Kent yaşamındaki genel duyarsızlaşmadan kaynaklandığını düşünenler olduğu kadar bunu basit bir varsayım eğilimine dayandıranlar da vardır: Olay yerinde çok sayıda seyircinin bulunması her bir seyircinin oradakilerden birisinin yardım edeceğini düşünmesine yol açar; bu da hiç kimsenin yardım etmemesi gibi bir sonuç doğurur. Seyirci apatiside olarak da bilinir"

Gecen yillarda yine hic de o kadar nadir yasanmayan üzücü bir tecavüz olayi yasanmis ülkenin birinde. Bu olay gerceklesirken 25 saat boyunca yardim etmek yerine izleyen ve hatta tesviklerde bulunan bir kalablaligin varligi bu durumu son derece ürkütücü kilan özel ve önemli faktör. Sinema filminde dahi ele alinmis bri konudur böyle bir hukuk davasi cercevesi icersinde seyirci kalma etkisi ve de tesvik etkisi. Jodie Foster`in Oscar aldigi bir film "The Accused" ayni buna benzer bir sahneyi ve onun hukuk savasini anlatiyor örnegin. filmin sonunda ABD de dakikada kac tane tecavüz ve grup tecavüz sucu islendigine dair bir istatistik var. unutmamak lazim ki böyle bir ortamda grup halinde bir suc islemek baslangicinda kalabalik bir plan anlayisindan yola cikmiyor. Arkadas ve dayanisma etkisi bir cok kez bireysel bir sucu kalabalik sucu haline getirebilyior bu tarz olaylarda. Seyirci ise sorumlulugun üzerine kalmasindan ya da siddetin kendisine yönelik bri eyleme dönüsmesinden cogu kez cekiniyor ve daha cok baskasinin ilk adimi atmasini bekliyor bu durumlarda. Fakat Kitty Genovese olayinda hicbir sekilde seyirci olan birey tehlike altinda olmamasina ragmen yinede yardim icgüdüsünü devreye sokamamasi büyük metropol sehir hayatinda skca karsilatsigimiz "anonim sogukluk" olarak nitelendiriliyor .


Bir baska sokak deneyi ise kalabalik bri ortamdan bir cocuk kacirmanin kolay olup olmayacagini ele almis: deney kisaca söyle: BHri otobüs duraginda 7 yasinda bir kiz cocugu bekler. Yaninda normal otobüs bekleyen kisilerle birlikte. Birden bir adam cocuga yaklasir ve dakikalarca cocugu onunla birlikte gelmesi yönünde israr eder kandirmaya calisir ve hatta kolundan tutup cekistirmeye baslar. Cocuk tüm olay boyunca adami tanimadigini yansitir yüksek bir sesle cevredekilere ve ailesinin yabancilarla bir yere gitmemesi yönünde telkinde bulundugunu da iletir adamin zorlamalarina karsin. Deney kisaca bu seneryodan ibaret. bundan sonrasinda cevrenin tepkisi izleniliyor. Bu deney kücük capta yapildigi icin tam 15 farkli otobüs duraginda yapilmistir ve bekleyenlerin toplumun karisik bireylerinden olusan gruplar olmasina önem verilmistir. Sasirtici olan su ki ne bir yetiskin adam ne de bir yetiskin kadin ya da bir yasli cift olaya direkt müdahale etmemistir. Sadece bir tepki vardir o da genc bir ciftin kadin cinsiyetli partnerinden gelmistir. Genc kiz olaya cok kisa bir süre sonra kavrayip "lütfen kardesimi rahat birakin" deyip kücük kizin elinden tutup yanina ceker. Adamin kücük kizi tanidigini söylemesine dahi kulak vermez.


Kitty Genovese olayının bir benzeri 4 Ağustos 2005'te İngiltere'de yasanmis. İngiltere'nin meshur iki katlı otobüslerinden birinin üst katinda kiz arkadasiyla seyahat eden bir adam kiz arkadasina sarkintilik eden biri tarafindan bicaklanmis. Kız dakikalar boyunca yardim istedigi halde kimse yukari cikip ne olduğuna bakmamis. Bicaklayan adam ilk durakta sakince otobüsten inmis. Yaralanan adam kendi cabasiyla asagi indiginde bile sadece bir kisi yarasina müdahale etmeye calismis. Bu adam da Kitty Genovese gibi hayatıini kaybetmis.


Konuyla ilgili daha bir cok deney ve olay var. Burada sadece bir kacini aktarmak istedim. Yorumu bizlere kalmis
Acaba böyle bir etki Türkiye` de ki toplumu da yansitirmi ? bilinmez cünkü bir toplumun hareketi o toplumun icersinde bulunan bireylerinin ve kalabaliklarinin hareketleri biraz da o toplumun kültürel deger yapisina ve zihniyetine bagli.

Bu konu hakkinda ya da genel olarak Seyirci etkisi hakkinda bir carpici deney daha yapilmisti aklimda kalan. aklimda yer ettigi haliyle paylasayim:

Belli sinif düzeyinin toplanmadigi bir yerlesim yerinde farkli bir deney yapilmis. Bos bir daireye bu deneyden /arastirmadan haberdar olan kisiler yerlestirilmis. Bu kisiler bir - iki hafta normal güncel yasam sergilemisler komsulari icersinde o bina ve cevresinde.

2 hafta sonra bir ev partisi varmis gibi kurgu yapilmis. Müzik sesini disardan bariz duyulacak sekilde yükseltmis evin icinde bulunan arastirmacilar. Ve gelecek tepkileri izlemisler.
Gecenin gec saati oldugu icin bina ve cevredeki binalarin daire sakinlerinin büyük cogunlugunun uyuyor olmasini varsayarak beklemisler. 10 dakika sonra pencerelerde ilk isiklar yanmaya baslamis. Perdeler acilip kapanmis. Bunun üzerine müzigin sesini daha da yükseltmisler. Bir kac dakika sonrasinda bina da ki dairelerin kapilari acilip kapanmis. Muhtemelen bina sakinleri koridora bakinmaya baslamislar. Tekrar müzik sesi yükseltilmis. Etraftan artik bariz sikayet sesleri duyulmaya baslamis. ve bir kisi kalkip müzik sesinin geldigi dairenin kapisini calmis ve iceri dogru sesi kismalarini bagirip tekrar evine gitmis. Bunun üzerine son bir kez daha yükseltmis arastirmacilar sesi. Apartmanin bir cok daire kapisi acilip daha fazla kisinin sikayet etmesi kaydedilmis. Iki üc bina sakini polisi aramakla tehdit etmeye baslamis. ve bunlar toplam olarak tam 20 dakikanin icersinde olmus.

Bu olayin 2-3 hafta sonrasinda yine bir gece vakti farkli bri deney icin tekrar start verilmis.
Evde hoparlörlerden sanki siddetli bir kavga sesi varmis gibi sesler verilmis disariya dogru: düsen canak cömlek sesleri ve tehditkar bagirtilar ve caresiz ciglik sesleri yani. Ilk 5 dakika sonra ilk isiklar yanmis
Arastirmacilar git gide daha siddetlenen sahte bir kavganin seslerini kapatmayip daha da siddetli olan bölümlere dogru kaydirmis ses bandini. Bunun üzerine bir iki daire kapisi acilmis ve kapanmis.
Ses kaydinin sonlarinda büyük bir caresiz kadin cigligi ve bagirti ve basik darbe sesleri programlanmis. Sesi duyan pencere isiklari ve daire kapilari birer birer zamanla tek bir sikayet ve bir müdahale yapmadan sönmüs ve kapanmis.

Bu izlenilmis olan davranis insanlarin bir baskasinin zor durumda olmasina karsin tepkisizligi göstermiyor. Bir tepki verilmis bakilip edilmis. Fakat müdahale yani zor durumda olan bir insana yardim bazinda bir müdahale olmamis. Muhtemelen var oldugunu tahmin edilen bir belanin kendi baslarina musallat olmasindan korkulmus olabilir. Ya da yine bir baskasi yardim edecek düsüncesi de hakim olmus olabilir. Görünen su ki; insanlar kendi rahatlari söz konusu olunca ve karsi tarafta kendi cangüvenliklerini tehdit edecek bir durum olmadigina karar vermislerse pek tabi kisa sürede türlü müdahaleye hazirlar.
Gel gelelim caniniz darda ise zor durumdaysaniz bagirsaniz da cagirsaniz da illaki yardiminza kosan biri olacaginin garantisi yoktur. o yüzdendir ki ABD de klasik bir sehir efsanesi vardir: zor durumdaysaniz "imdaat yardim edin" diye bagirmak yerine "yangin var!!" diye bir feryadi tercih edin. Istatistikler bir yangin tehdidine bir tecavüz veya bireysel bir saldiridan daha cok yardima kosanin oldugunu gösteriyor



Seyirci etkisinin görüldüğü başka örnekler:


16 Haziran 2008‘de Amerika Birleşik Devletleri’nin Kaliforniya eyaletinde Sergio Aquiar adlı bir şahıs bir yol kenarında aralarında arkadaşları ailesi ve içinde bir itfaye şefinin bulunduğu bir grubun önünde iki yaşındaki oğlu Axel Casian’ı döverek öldürmüştü. İzleyicilerin donmuş bakışları arsında kendi oğlunu tekmeleyen adam en sonunda bir polis tarafından başından vurularak öldürülmüştü.



10 Nisan 2010 ‘da New york Queens’te Hugo Alfredo isimli şahıs sokak ortasında bir hırsız tarafından bıçaklanarak yaralandı. Yaklaşık bir saat yerde yatan adama yanından yaklaşık 25 kişinin geçmesine rağmen hiçbir yardım ya da destek görmedi. Hatta yanından geçen bir kişi adamın fotoğrafını çektikten sonra yoluna devam etti.



13 Ekim 2011’de Çin’in Foshan şehrinde Wang Yue adlı iki yaşındaki küçük kız dar bir sokakta yürürken bi kamyonetin çarpması sonucu yere düştü. Kamyonet sürücüsü durmak yerine yoluna devam etti. 18 kişi kızın yerde yattığını gördüğü halde hiçbir müdahalede bulunmadan yoluna devam etti. Bu sırada yolda yatan kıza sokaktan geçen bir kamyonet tekrar çarptı. Ilk müdehaleyi yapan kişi kızı kaldırıma çıkararak olay yerinden uzaklaştı. Tam yedi dakika sonunda bir kadın küçük çocuğu kucağına alarak hastaneye götürdü. Tüm bu olanlar yakındaki bir işletmenin güvenlik kamerası ile tesadüf eseri kayda alındı.