Tutarsızlığın Psikolojisi


Tutarsızlığın Psikolojisi;
Tutarlı olmak için hepimiz bilinçli ya da bilinçsiz bir çaba gösteriyoruz. Bir davranışımızın diğer davranışımızla çelişmemesi söylediğimiz bir sözü başka bir sözle çürütecek duruma düşmemek hepimizin dikkat etiği konular arasında yer alıyor.

Kısacası tutarlı olmak biz inanlar için çok önemli. Çelişik olmak tutarlılığın aksine hem bizde iç huzursuzluğa neden oluyor hem de çevremizde güvenilir bir kişi olarak algılanmamıza engel oluyor.
Yapılan bir araştırmada bir çift “Bahçeleri çiçeklendirme ve yeşillendirme” kampanyasına katılarak imza atıyorlar. Daha sonraları evlerine bir görevli geliyor ve bahçelerine çiçek dikmek istedikleri bu konuda kendilerinin imza attığını söylüyorlar. Çift çim olan bahçelerini çok sevmelerine karşın önceki davranışı ile tutarlı görünmek için istemeyerek de olsa bu teklifi kabul ediyor. Çünkü tutarlı insanlar güvenilir kişiler olarak algılanıyorlar.

Peki tutarsızlığı genel olarak iki kategoride inceleyebiliriz: Kişisel turasızlık ve kişilerarası tutarsızlık.

1. Kişisel (İç) Tutarsızlık
Kişisel ya da iç tutarsızlıktan kastettiğimiz şey aynı kişinin kendi içinde tutarsızlık sergilemesidir. Bunun da birkaç çeşidi vardır.

2. Davranışlar Arası Tutarsızlık;
Tutarsızlığın en barizlerinden birisi davranışlar arasındaki tutarsızlıktır. Aynı kişi aynı olaya iki gün arayla farklı tepkiler verir. Bir gün bir kendisine söylenen bir söze gülüp geçer ertesi gün aynı söze müthiş derecede kızar. Baba oğlunun yaramazlıklarını birgün görmezden gelir ertesi gün aynı yaramazlıklara kızar. İşveren işe geç gelen personeline bir gün müsamaha gösterirken ertesi gün şiddetli bir şekilde ikaz eder. Kısacası kişi aynı olaylara çok farklı tepkiler verir. Bu durum davranışlar arasındaki tutarsızlığın ta kendisidir.
Bazen kişilerin ruh hali aynı olaya farklı tepkiler vermesine sebep olabilir ki bu normaldir. Ancak verilen tepkiler ne kadar birbirine yakın olursa her iki taraf için sağlıklı bir iletişim ortaya çıkar.

3.Sözler Arası Tutarsızlık;
Aynı kişinin kullandığı cümleler birbiri ile çelişiyorsa sözler arasında tutarsızlık var demektir. Bir gün sizi çok sevdiğini söyleyen birisi ertesi gün sizden nefret ettiğini ilan ediyorsa sözler arası tutarsızlık söz konusudur.

Bir yandan fikir hürriyetini savunan bir kişi öte yandan düşündüklerini ifade den bir kişinin hapse girmesini onaylıyorsa sözleri birbiriyle tutarsız deriz. Tutarsızlık sözümüzün etkisini oldukça azaltmakta ve bizi yalancı ya da güvensiz bir kişi konumuna düşürmektedir.

Davranış ve Sözler arasındaki Tutarsızlık diğer bir tutarlılık çeşidi de söz ve davranışlar arasındaki tutarsızlıktır. Başkalarına sigarayı bırakmayı tavsiye eden bir kişi kendisi sigara içiyorsa ben yumuşak huylu birisiyim deyip insanları kırıp geçiyorsa davranışlar ve sözler arasında tutarsızlık vardır.

4.Bilgi-Eylem Tutarsızlığı;
Kişisel tutarsızlıklardan birisi de bilgi-eylem tutarsızlığıdır. Yani kişinin bildiğiyle yaptığı birbiri ile çelişmektedir. Mesela kişi sigaranın zararlarını çok iyi bilirken hala sigara içmeye devam ediyorsa bilgi-eylem tutarsızlığının kıskacı arasında demektir.

Bu tutarsızlık kişide bilişsel huzurluğa neden olur. Yani bildiğimizin tersini yapmak bizi içsel olarak rahatsız eder. Bu rahatsızlığı ortadan kaldırmadan hayata devam etmek oldukça zor. Peki bunun için neler yapabiliriz? İlk olarak eylemimizi bilgimizle uyumlu hale getirebiliriz. Sigara içiyorsak ve zararlarını biliyorsak sigarayı bırakarak bu bilişsel huzursuzluğu aşabiliriz. Ancak bu biraz zordur.

5. Kişiler Arası Tutarsızlık;
Kendi içimizde tutarlı olduğumuz kadar kişilerarası tutarlılık da oldukça önemli bir kavramdır.

Anne-Baba Arasındaki Tutarsızlık:Gelişim çağına gelen çocuk anne ve babanın tepkileri ve sözleri ile kişiliğine yön verir. Eğer anne ve babanın aralarında bir tutarsızlık varsa bu durum çocuğun kişiliğini olumsuz etkiler. Mesela annenin izin vermediği bir davranışa baba “çocuktur yapsın” anlayışı ile izin veriyorsa anne-baba arasında tutarsızlık sözkonusudur Bu gibi tutarsızlıklar çocukta kafa karışıklığına sebep olmakta ve çocuğun neyin doğru neyin yanlış olduğunu öğrenmesini engellemektedir.

Yöneticiler Arası Tutarsızlık bazen de tutarsızlık yöneticiler arasında görülür. Müdür ve müdür yardımcılarının arasındaki tutarsızlık çalışanlarda huzursuzluğa yol açar. Okuldaki müdür kılık kıyafet yönetmeliğine aşırı dikkat ederken müdür yardımcıları bu yönetmeliği pek umursamazlarsa tutarsızlık durumu ortaya çıkar. Bu durumda çalışanlar nasıl hareket edeceğini şaşırırlar. Aynı kurumun farklı şubelerinde görev alan müdürlerin personele farklı yaklaşımları kuruma zarar verir.

6. Tutarlılık-Değişim İlişkisi;
Tutarlı olmak ile değişmek arasında ince bir çizgi vardır. Hayatı boyunca tutarlı hareket etme niyetinde olan bir insan aslında farkında olmadan “Ben hiç değişmeyeceğim bugün neysem yarın da oyum” demektedir.

İnsan yaşadıkça okudukça ve hayatın farklı evrelerine girdikçe düşünceleri ve buna bağlı olarak da sözleri ve davranışları değişebilmektedir. Bazen değişen söz ve davranışlar önceki söz ve davranışlarla çelişik bile olabilmektedir. Önceleri AB’ye karşı çıkan bir kişi yıllar geçtikçe bu konuda fikrini değiştirip AB’nin ateşli bir savunucu olabilir. Ya da geçmişte A şahsını öve öve bitiremeyen bir kişi aradan yıllar geçip o kişi hakkında yeni bilgilere ulaştıktan sonra A şahsını yerin dibine batırabilir. Demek ki değişile birlikte gelen tutarsızlık herkeste olabilir. Tutarlı kalacağım derken değişmemek ya da sürekli bir şekilde değişerek devamlı tutarsız görünmek tasvip edilmez.

Hangi Tip İnsanlar Tutarsız Hareket Ediyor?

Oportünistler (Fırsatçı-Faydacı);
Bu tip kişiliğe sahip olanlar için asıl önemli olan kendi çıkarlarıdır. Çıkarları neyi gerektiriyorsa onu söyler ve onu yaparlar. Dolayısıyla söylediklerinin tersini iddia ettikleri günler de olur taban tabana zıt davranış sergiledikleri günler de. Zaten bu kişilerin tutarlı olmak gibi bir çabaları yoktur. Önemli olan tutarlı olmak değil durumdan kendisine pay çıkarmaktır.

Ergenler;
Ergenlik dönemine giren gençler değişimin eşiğine gelmiş demektirler. Artık çocukluk bitmeye başlamış ve yetişkinliğe doğru ilk adım atılmıştır. Bu zamanda duygular inişli çıkışlıdır. Aynı genç bir gün çocuk gibi davranırken ertesi gün bir yetişkin gibi tepki verebilir. İnişli çıkışlı duygular arasında davranışlarında ve sözlerinde tutarsızlık görülebilir. Lakin onlar hoş görülür. Çünkü onlar bunu bilinçli olarak değil de içinde bulundukları geçiş sürecinin bir sonucu olarak yaparlar.

Duyguları Tarafından Yönlendirilen İnsanlar;
Bazı insanlar vardır ki onlarda akıldan ziyade duygu hâkimdir. Karar verirken duyguları daha ağır basar. Duygular da anlık olaylara bağlı olarak değişebildiği için bu kişilerin davranışlarında ve sözlerinde de tutarsızlık görülebilir.

Özetle; hepimiz tutarlı görünmek için gayret ediyoruz. Ve gerçekten de tutarlı görünmek hem bizi güvenilir kılıyor hem de çocuk eğitiminde önemli bir rol oynuyor. Tutarsızlık kişisel ve kişilerarası olmak üzere iki şekilde kendini gösterebiliyor. Değişimle tutarlı olmak arasında ince bir çizgi var.