Geştalt Terapi: Çocuğun Gözünden Aile, Ailenin Gözünden Çocuk

[Jineps]

Geştalt Terapi: Çocuğun Gözünden Aile, Ailenin Gözünden Çocuk

Klinik Psikolog Amber Dalmaz Urfalı

İlkokul çağımızdan itibaren aile kavramının ne olduğu anlatılır hepimize. Ailenin, “anne, baba, çocuk ve onlarla yaşayan kişilerin oluşturduğu yapı” şeklinde ifadesi çoğumuz için çok tanıdıkdır. Ancak anne, baba ve çocuktan oluşan bu yapı, oluşturduğu bütünlükten çok daha fazla anlam içerir. Aileyi, birbirinden farklı ve bazen de benzer düşünce, duygu, ihtiyaçlara sahip bireylerin bir arada yaşadığı bir sistem olarak da düşünebiliriz. Peki hep “bir arada olmak” kolay mıdır? Bazen çerçevenin dışına çıkıp içeri bakmak gerektiğinde, ailede kimlerin ne gördüğü ve gördüklerine ne anlam verdiğini farketmek bir parça kolaylık sağlasa da, bir terapi ortamında yaşanan süreç çoğu zaman bireylere bambaşka bakış açıları sağlayabilir.

Gestalt Terapisi Nedir?
Geştalt Terapi Yaklaşımı, 1940′lı yıllarda Fritz Perls, eşi Laura Perls ve Paul Goodman tarafından geliştirilmiş bir psikoloji yaklaşımıdır. Geştalt, Türkçe karşılığı olmayan bir Almanca sözcüktür ve “bütün”, “örüntü”, “görünüş” gibi anlamlara gelir.
Geştalt Yaklaşımı, Psikanalitik Kuram, Varoluşçuluk, Psikodrama, Zen Felsefesi, Organizmik Kuram gibi pek çok kuramsal yaklaşıma dair öğeleri bir araya getirmiş zengin ve farklı bir yaklaşım olarak karşımıza çıkar. Geştalt yaklaşımı, her bireyin, doğuştan var olan potansiyellerini açığa çıkarabilme dürtüsüne sahip olduğu görüşünü benimser. Bireylerin, “aslında olmadıkları” birinin özelliklerine sahip olmalarını değil; aksine, daha çok kendi özelliklerini ve potansiyellerini farkedip bunlara sahip çıkabilmelerini ve “kendilerini gerçekleştirmelerini” amaçlar.
Yaklaşıma göre her birey;
· kendisini daha çok geliştirmeye ve büyümeye
· kendisini ve çevresini, kendine özgü bir şekilde anlamaya
· sahip olduğu, duygu, düşünce, beden, ihtiyaç, istek,algı, ilişki tarzlarıyla bir bütün olarak var olmaya eğilimlidir.
Geştalt Yaklaşımı’na göre yaşamın temeli ihtiyaçlar; amacıysa, bu ihtiyaçları karşılamaktır. Günlük yaşamda pek çok ihtiyacımız ortaya çıkar ve bunları farkettiğimiz ölçüde karşılamaya çalışırız. Karşılanan her ihtiyaç, ihtiyaç sıralamamızda fona geçer ve sonrasında sahip olduğumuz diğer bir ihtiyacımızı karşılamaya çalışırız. Yaşam, bu şekilde ihtiyaçların karşılanması ile geçer.

Gestalt Terapi’de Aileye Bakış
Geştalt Terapi denildiğinde genellikle “bütün parçaların toplamından daha fazladır” ifadesi çağrışım yapar. Bir insanı sadece belirli özelliklerine göre açıklamak, sahip olduğu tüm özelliklerin anlamını bozar. İnsanı anlamak, onu bir bütün olarak görmekle mümkün olmalıdır. Çünkü “bütün”, kendini oluşturan parçaların birlikte ve birbirleriyle işbirliği içerisinde çalışmasıyla oluşur.
Geştalt Terapi Yaklaşımı’na göre aile de bir bütündür ve bu bütünün parçaları, aile bireylerinden oluşur. Bireylerin hepsi, farklı duygu, düşünce, istek, ihtiyaç, amaç, algı, beklenti ve ilişki tarzına sahiptir. Yani ailedeki tüm bireylerin, hayata farklı pencerelerden, farklı gözlerle baktıklarını söylemek yanlış olmaz. Farklılıklarıyla birlikte, ortak duygu, düşünce ve amaçlar da elbette var olabilir. Ailedeki her birey, aile ortamını etkiler ve kendisi de bu ortamdan etkilenir. Ailedeki çocuk/çocuklar da, kendilik kavramını, yani kendiyle ilgili algısını bu şekilde oluşturur. Kısaca çocuğun zihninde, ailesindeki tüm bireylere ilişkin bir algı süreci işler.Geştalt Terapi’ye göre, terapiye gelen bir çocuğun uyum sorunu yoktur. Bunun yerine “bakım verenler ve çocuk arasındaki uyumsuzluk” ifadesi daha doğru olur. Terapi sürecinde yapının tüm parçaları ve bu parçaların birbirleriyle olan ilişkisi ayrıntılı bir şekilde değerlendirilmelidir. Bir çocuk, hareketli, meraklı ve etkileşimsel mizaca sahip olarak dünyaya gelebilir. Ancak, bakım vereni, bebeğin hareketliliğine eşlik edemez, onun merakını uygun bir şekilde karşılamaz ve etkili bir iletişime geçemezse, çocuğun hareketliliği huysuzluğa, merakı da dürtüselliğe doğru gelişebilir ve bu durum “çocuk ve ailenin birlikte” uyumsuzluğu olarak değerlendirilir. Çocuğun hangi davranışı nasıl, ne zaman ve ne şekilde sergilediği ve ebeveyninden hangi zaman ve koşullarda ve nasıl tepki aldığı, terapide üzerinde belki de en çok durulan konudur. Çünkü birey, her ne yapıyorsa, onu bir amaçla ve bir ihtiyacı karşılamak için yapar.


Kişisel sorumluluk almak ve bir başkasının değişmeyecek özelliklerini kabul etmek de Geştalt Terapi sürecinin yadsınmayacak önemdeki parçasıdır. “Çocuğum benim dediğimi dinlemiyor” cümlesiyle, ” Çocuğuma dediğimi dinletmiyorum/dinletmeyeceğim/dinletmem” ifadeleri arasındaki farkın, ebeveynlerde ortaya çıkaracağı farkındalığı yaratmak oldukça önemlidir. Benzer şekilde “annem ve babam benim isteklerimi anlamazlar” cümlesiyle “ben annem ve babama isteklerimi uygun şekilde anlatmam/anlatmayacağım/anlatmıyorum” ifadesi arasındaki farkın, çocuk ya da gençte yaratacağı farkındalık, ona değişik bakış açıları sağlayabilecektir.
Bu noktaya gelindiğinde ya da siz bu satırları okurken akıllara ” Yapmayan taraf hep ben miyim?; Karşı taraf sahiden işbirliğinden uzak davranıyor olamaz mı?” soruları gelebilir. Elbette bunlar mümkündür. Ancak, siz onun yaklaşımı karşısında tek bir seçeneğe sahip olmadığınızı fark ettiğinizde, sorunla baş etme gücünüz artacaktır. Yani, ebeveynler bazen gerçekten de çocuk ya da gençlerin söylediği şeylere duyarsız kalabilir. Ya da bir çocuk sahiden ebeveynine uygunsuz şekilde davranıyor olabilir. Önemli olan kendiniz için farklı ne gibi seçenekler üreteceğinizdir. Verilen iki örnek için, daha net sınır koymak, etkileşimde olduğumuz kişinin ihtiyacını anlamaya çalışmak, anlatmak için uygun zaman kollamak ya da ısrarcı olmak akla gelen seçenekler olabilir. Bunlar ve diğer başka davranışları yapmıyor olmakla ilgili engellerin ne olduğu üzerinde durmak da terapinin işlevidir.

Gestalt Terapi Nasıl Çalışır?
Geştalt Terapi, sahip olduğu pek çok yaratıcı teknik sayesinde, terapide olabildiğince etkin çalışmaya olanak veren zengin bir yaklaşımdır. Birtakım canlandırmalar, rol oynama çalışmaları, dil çalışmaları, hayalleme çalışmaları, beden duruş çalışmaları, resim çizme, sandalye çalışmaları gibi tekniklerle hem ebeveynlerin hem de çocukların kişisel farkındalıkları üzerinde çalışılır. Teknikler yardımıyla, çocuğun ihtiyacının ne olduğu, evde kiminle nasıl temas kurduğu ve o kişiden nasıl tepki aldığı ile ilgili bir alan üzerinde durulur. Bu alanı çocuğun ve ailedeki diğer bireylerin nasıl algıladığı üzerine konuşmak, farklı bakış açılarını anlamak için fırsatlar sağlar.
Geştalt Terapi, aile ve çocuklarla yapılan çalışmalarda kullanılan bir teknik olduğu gibi; bireysel, çift, aile ve gruplarla çalışmaya da uygun teknik ve içeriğe sahip bir bakış açısı sunar. Depresyon, kaygı bozuklukları, uyum bozuklukları, bağımlılıklar ve ilişki sorunlarından kişilik bozukluklarına kadar çok geniş bir yelpazede çalışma alanına sahiptir. Geştalt Terapi, bireyi “tek” olarak, tüm yönleriyle (duygu, düşünce, amaç, beden duruşu, ihtiyaçları vb.) ele alır. Bireyin, sahip olduğu yönlerini farketmesi, anlamlandırması ve birbiriyle bütünleştirebilmesini amaçlaması açısından Geştalt Yaklaşımı, diğer terapi yaklaşımlarından farklılaşır.
Çalışma sırasında en çok önemsenen, bireyin “o andaki” algısıdır. Yani, birine sıradan gelen bir şeyin, bir başkası için çok önemli olabileceğini bilmek, bir Geştalt Terapisti’nin birincil bakış açısıdır. Geçmişte yaşanan bir şeyin, o an ve orada o birey tarafından nasıl algıladığı önem taşır. Terapi odasında olan bireylerle, bu bakış açısı temelinde, bireyin önemli gördüğü herşey saygı ve titizlikle ele alınır. Değişim, kabulle başlar. Dolayısıyla, çocuk ya da diğer aile bireyinin sahip olduğu özelliklerin terapist tarafından yargılanmadan kabul edilmesi, onlara ihtiyaç duydukları değişim için bir basamak sunar.
Sadece bütünü görmek, gözden pek çok özelliği kaçırmaya neden olabilir. Sadece parçalarla ilgilenmekse bütünün yarattığı güzel tabloyu bozabilir. Önemli olan, bütünlük içerisindeki ayrışmaların farkedilmesi ve tabloyla uyumlu “renkler” kullanarak bütünleştirilmesidir.
Geştalt Terapisi’nin ve terapistin “sanatı”, tabloda bazen renklerin uygun şekilde bütünleştirilmesi, bazen de hatların oluşturulmasına destek olabilmesidir aslında.
“Öğrenmek, bir şeyin mümkün olabildiğini görmektir“
(F. Perls)