Flüt Nedir? İcadı ve Tarihçesi

[YeşiL6]

Flüt Nedir? İcadı ve Tarihçesi



Flüt, sözlük anlamıyla,kamış dili olmayan çeşitli tipteki tahta üflemeli çalgıların genel adı olarak geçmektedir. En yaygın olanı yan flüttür (flauto traverso),19mm çapında ve 76 cm uzunluğunda bir boru üzerindeki 14 ya da daha çok ses deliklerinden oluşur.

Ağızlığının yanındaki delikten üflenen hava keskin bir kenara çarparak kırılır ve ses titreşimlerini oluşturur. Delikler önceleri parmakla kapanıyordu, sonraları kaldıraçlı bir düzeneğe bağlı kapaklarla çalgı bugünkü biçimini aldı. Ses delikleri, titreşen hava sütununun genişliğini ve bununla birlikte sesin yüksekliğini belirler. Havanın üfleniş biçimi ve hızıyla deliklerin açılıp kapanması, ses perdelerindeki değişmeleri oluşturur. Rönesans kadar hiçbir değişiklik yapılmadan ilk biçimiyle çalınan flüte, 1720’ den sonra anahtarlar eklendi. 19.yy’’da Theobald Boehm’ün (1794-1881) ve Max Schwedler’in (1853-1940) buluşlarıyla günümüzdeki biçimini aldı. Bugün çoğunlukla maden (Alman gümüşü), pleksiglas ya da tahtadan yapılan flütün çok uzun geçmişi olasılıkla bambu kajnışıyla başlar. Sonraları kemik, porselen, fildişi, abanoz, şimşir ağacı gibi malzemeler kullanıldı. Yan flütler 16.yy’dan başlayarak orkestralarda ve askeri bandolarda yer aldı. Küçük flüt (flauta piccolo) 30-31 cm boyunda olur. Orkestra’da tiz sesli bir efekt çalgısı olarak yer alırsa da, daha çok askeri müzikte kullanılır. Alto flüt ise bir aktarım (transpozisyon) çalgı işlevini görür. Ravel ve Stravinski’nin bazı eserlerinde özgün biçimde kullanılmıştır.

Yan flütlerin dışında, dik olarak çalınan flütler de vardır. Bunların en yaygını gagalı ya da blok flüttür (flauto). Blok flüt bilinen en eski çalgılardan biridir. Eski çağda çok yaygındı, ortaçağda Avrupa müziğinde kullanılmaya başlandı. Barok müziğin en sevdiği çalgılardandı ve “flüt” sözcüğü bu çalgıyı tanımlardı. Sonraları neredeyse unutulan blok flüt 20.yy’da yeniden canlandırıldı. Bambudan ya da akçaağaçtan yapılan blok flütlerin gaga biçiminde bir ağızlığı vardır. Hava, borunun ağızlığa yakın bölümünde bulunan tahta blokun kenarına üflenir.Hava sütunu oluşturan bir kanal bulunduğu için çalgıcının üflediği havaya yön ve hız ayarı vermesi gerekmez.Blok flütün kapaksız 6-8 deliği vardır.Uzunluğu 30-50 cm arasında değişir.Ses genişliği yaklaşık iki oktavdır. Uzunluğu ve genişliğine göre pes ve tiz ses çıkaran soprano, alto, tenor ve bas çeşitleri vardır.

Üçüncü bir flüt türü, eski çağda Syrinx denilen Pan flütüdür. Farklı uzunlukta, yanyana dizili ve altları kapalı bambu borularından oluşur. Çalgıcı, bu borulardan birinin üst kenarına yandan üfleyerek istediği ses perdesini elde eder. Pan flütü özellikle folk (Latin Amerika, Romanya) arasıra da klasik müzikte (Mozart,Sihirli Flüt) kullanılır.