Gümüş nedir?

Parlak beyaz renkte, pas tutmayan, kolay işlenen ve bu bakımlardan kuyumculukta çok kullanılan değerli bir madendir. Simgesi: Ag, atom ağırlığı: 107,88; atom not: 47; yoğunluğu: 10,50; ergime nok.: 960,50°; kaynama nok.: 2.100°'dir. Gümüş normal sıcaklıkta elektriği çok iyi iletir. Çok ince levhalar haline getirilebilir. Gümüş, çok eski zamanlardan beri bilinmektedir. M.Ö. 2500 yıllarında gümüşün Çin'de bilindiği söylenir.

1965 istatistiklerine göre dünyada en çok gümüş elde edilen ülke Peru'dur (1284 ton). Onu 1254,5 tonla Meksika, 1213 tonla A.B.D., 1025,3 tonla Kanada, 700 tonla S.S.C.B., 525,6 tonla Avustralya takip etmektedir. Türkiye'de gümüşe «galen» le birlikte rastlanır. Bolkar dağında, Gümüşdağ'da, Akdağ'da gümüş bulunur. Gümüş, filizlerinden çeşitli usullerle ayrılarak elde edilir. Gümüş birçok madenlerle alaşım yapar. En önemli alaşımları altın, bakır ve platinle yaptığı alaşımlardır. Gümüş alaşımları süs eşya yapımında kullanılırlar.

Gümüş, süs eşya yapımından başka, elektrik endüstrisinde, sigorta ve elektrotlarda, kimya aletlerinde ve tıbbi aletlerin yapımında kullanılmaktadır. Gümüş, ayna yapmada da kullanılır. Eskiden gümüş çok pahalıydı ve ayna yapımında cıva kullanılırdı. Gümüş ucuzladıkça, ayna yapımında daha çok kullanılmaya başlanmıştır. Gümüşün bileşiklerinden gümüş nitrata «cehennem taşı» denir. En çök kullanılan, en önemli bileşiğidir. Aynacılık, fotoğrafçılık ve çeşitli kaplama işlerinde bu bileşikten geniş ölçüde faydalanılır.

Tarihi
Gümüş çok eskiden beri bilinmektedir. Fakat yine de altın ve bakırdan sonra keşfedilmiştir. Altın az olmasına rağmen, dünyanın her yanına yayılması sebebiyle daha önce kullanılmaya başlanmıştır. Ayrıca tabii halde gümüş az olup, çok derinlerde bulunuyordu. Gümüşün M.Ö. 3100 yıllarında Mısırlılar ve M.Ö. 2500 yıllarında Çinliler ve Persler tarafından kullanıldığı belirtilmiştir. Atina’daki gümüş madenlerine Yunan tarihinde rastlanır.

M.Ö. 800 yıllarına doğru gümüş, Nil Nehri havalisinde para olarak kullanılmaya başlanmıştır. Gümüşü ilk olarak Romalıların işlemeye başladıkları iddia edilmektedir. Endüstri ilerledikçe daha karışık ve saf olmayan gümüş filizleri üzerinde çalışılmaya başlandı. Bugün gümüş büyük bir nispette bakır, kurşun ve çinko istihsalindeki yan ürünlerden elde edilir. Çok nadir olarak da bazı yerlerde sadece gümüş istihsali ile uğraşılır. Bu da çok pahalıya mal olur.

Bulunuşu
Çok eskiden gümüş, dünyanın birçok yerlerinde az miktarda bulunan tabii gümüş kaynaklarından elde ediliyordu. Tabii gümüş; saf veya daha çok altın, bakır, civa ve diğer metallerle alaşımlar halinde bulunuyordu. Norveç’te Güney Peru’da, Colorado’da kazılarda işlenmiş büyük külçeler bulunmuştur. 1860’ta sekiz tonluk bir külçe İspanya’da çıkartılmıştır. Gümüş, daha çok yer kabuğuna dağılmış bileşikler halinde bulunur. En çok rastlanan gümüş filizleri argentit (Ag2S) ve gümüş klorür (AgCl) olmaktadır. Arsenik veya antimonla karışmış sülfür filizleri de vardır.

Üretim
Gümüş, tarihte birçok usullerle filizlerinden ayrılmıştır. En eski metodlardan biri, kurşunla karıştırma usulüdür. Bu usulde gümüş filizleri veya saf olmayan gümüş ürünleri kurşun veya kurşun filizleriyle basit bir fırında eritilir ve gümüş-kurşun karışımı elde edilir. Buradan da kolay bir şekilde saf gümüş kazanılır.
Diğer bir usul de, amalgama metodudur. Çamur haline getirilen gümüş filizleri, tuz ve civayla muamele edilerek, elementel gümüş elde edilir. Bundan başka siyanat usulü gibi birçok gümüş elde etme usulleri geliştirilmiştir.

Özellikleri
Gümüş; ışığı çok iyi yansıtan, dövülebilen, sünek bir metaldir. Bir gr gümüşten 2000 m uzunluğunda ince tel çekilebilir. Elektrik sistemde küp ve altıgen olarak kristallenir. Koordinasyon sayısı altı olduğu hallerde, yaklaşık atom çapı 1,444 ansgtrom değerini alır.
Atmosferde oksitlenmeye karşı büyük bir mukavemet gösterir. Bakırdan daha zor, altından ise daha kolay oksitlenir. Standart elektrot potansiyeli 0,7978 v. dir. Asitlere ve birkaç organik maddeye karşı aşınmaz. Fakat nitrik asit ve derişik sıcak sülfirik asitte kolayca eritilir. Ayrıca kükürt ve birçok kükürt bileşikleriyle hemen birleşir. Gümüş eşya üzerindeki kararmanın sebebi, havadaki hidrojen sülfür ve yumurta gibi bazı yiyeceklerde bulunan kükürttür.
Periyodik tabloda ağır metaller grubu içinde yer alan gümüşün, çoğu özellikleri bakırın özelliklerine benzemekle beraber bakır, çoğu bileşiklerinde iki değerlikli olması ile gümüşten farklıdır.

Alaşımları
Saf gümüş kolay paslanmaz. Elektrik ve ısıyı çok iyi iletir. Fakat, çok yumuşak olup, mekanik kuvvete karşı direnci azdır. Ayrıca atmosferde parlaklığını kaybederek donuklaşır. Bu sebepten daha sert diğer metallerle alaşımları halinde kullanılır. Gümüşün kadmiyum ve çinko ile yaptığı alaşımlar, parlaklığını çok daha yavaş kaybeder. Buna antimon ve kalay ilave edilirse, bu parlaklık ve dayanıklılık daha da artar. Gümüşün diğer metallerle yapmış olduğu daha birçok alaşımları vardır. Bunlar endüstride saf gümüşten çok daha fazla kullanılır. Bileşikleri: Gümüş, bileşiklerinde ekseriyetle bir (+1) değerlidir. Bilinen pekçok bileşiğinden önemlileri şunlardır.

Gümüş oksit (Ag2O): Gümüş nitrat çözeltisi, sodyum veya potasyum hidroksit ile muamele edilirse, kahverengi bir çökelti meydana gelir. Dayanıklı değildir. 300°C üzerinde ısıtılırsa, tamamen gümüşe dönüşür. Gümüş sülfür (Ag2S): Tabiatta argentit minerali halinde bulunur. Gümüş tuzunun çözeltisi üzerinden hidrojen sülfür geçirmekle elde edilen kararlı bir bileşiktir.
Gümüş nitrat (AgNO3 ): En önemli gümüş tuzudur. Renksiz ağır kristaller teşkil eder. Tıpta dağlamak maksadıyla kullanılır. Siğil tedavisinde çok iyidir. Ayrıca deriyi ve organik maddeleri karartmada tercih edilir. Deriyi kararttığından "cehennem taşı" ismini almıştır (Bkz. cehennem Taşı). Suda ve alkolde kolayca çözündüğünden, birçok gümüş bileşiklerinin elde edilmesinde ilkel madde olarak kullanılır. En çok kullanıldığı yerler; başta fotoğrafçılık olmak üzere, mürekkepler, saç boyası yapımı ve gümüş kaplamacılığıdır.

Gümüş siyanür (AgCN): Gümüş tuzuna sodyum veya potasyum siyanürün ilave edilmesiyle meydana gelen zehirli beyaz bir tuzdur. Alkali siyanürlerle kompleks siyanürler teşkil eder. Bu tuzlar da galvanoplastide önemlidir. Gümüş halojenürler: Gümüş klorür (AgCl), gümüş bromür (AgBr), gümüş iyodür (AgI). Gümüş nitrat çözeltisine helojen tuzları ilavesiyle elde edilirler. Hepsi de ışığa karşı hassas olup, fotoğrafçılık endüstrisinde önemli yerleri vardır.

Kullanıldığı yerler
Gümüş elektriği çok iyi geçirdiğinden ve kolayca tel haline geldiğinden, elektrik teli olarak kullanılmaktaydı. Fakat nadir bulunması ve kıymeti dolayısıyla, şimdi bu iş için kullanılmamaktadır. Bugün daha ziyade süs eşyası imalinde, ayna yapımında, fotoğrafçılıkta, bazı ilaçlar ve alaşımların hazırlanmasında kullanılır. Bazı gümüş paralar, % 90 gümüş, % 10 bakır alaşımından yapılmıştır. Gümüş eşyada somgümüş (% 92,5 gümüş + % 07,5 bakır) kullanılır. Saf gümüş, aynı zamanda asetikasit, boyalar ve fotoğraf maddeleri elde etmede de kullanılır. Keza toz halinde gümüş, cam ve ahşabı elektrik iletkeni yapmak için yeni seramik tipi kaplama işlerinde kullanılmaktadır.

Sözlükte "gümüş" ne demek?
1. Atom sayısı 47, atom ağırlığı 107.8, yoğunluğu 10.5 olan, 960 c'ye doğru sıvı durumuna geçen, parlak beyaz renkte, kolay itlenir ve tel durumuna gelebilen element, sim, simgesi ag.
2. Bu elementten yapılmış.
3. Gümüş renginde olan.