Güvercinler yönlerini nasıl bulur?



Güvercini çoğu canlıdan ayıran özellikleri arasında eşine ve yuvasına bağlılığı ile gelişmiş yön bulma yetenekleri gelir. Güvercinlerin şaşmadan yönlerini bulabilmeleri her zaman merak konusu olmuştur. Bunun için farklı görüşler vardır. Bu konuda deneyler ve araştırmalar yapılmıştır. Daha önceden güvercinlerin bazı yerleri, evleri, şekilleri akıllarında tutarak uçtukları düşünülürdü. Ancak araştırmalar sonucunda bunun doğru olmadığı belirlenmiştir. Yapılan bir deneyde güvercinlerin gözlerine lens takılmış ve uçurulmuştur. Yuvalarından uzakta uçan bu kuşlar, yeniden yuvalarına dönüş yapmıştır. Bu yüzden güvercinlerin yön bulma konusundaki yeteneklerinin güneş ve yıldızların etkisiyle ortaya çıktığı görüşü hâkim olmuş, bu konuda deneyler yapılmıştır. Kuşların güneşe göre yönlerini belirledikleri tespit edilmiştir.

Güneş ve yıldızlara göre yön bulma

Bu konuda yapılan bir deneyde kuşlar aynaların olduğu bir kafeste izlenmiş, aynaların konumuna göre hareket ettikleri belirlenmiştir. Bunun üzerine kapalı bir yerde izlenen kuşlar yön bulma yeteneklerini kaybetmiştir. Geceleri göç eden kuşlarla yapılan deneylerde ise, yıldızlara bakarak kuşların yön buldukları belirlenmiştir. Fakat bu tespit gökyüzünün konumuna göre yapılıyordu. Gemiciler gibi bir yıldıza bağlı olarak yön bulmuyorlardı.

Güvercinlerin dünyanın manyetik alanını kullanması

Güvercinlerin güneş ve yıldızlardan yön bulmaları deneylerle belirlenmiştir. Ancak bunun yanında geceleri göç edenlerin ve gözlerine lens takılanlarında yönlerini bulmaları kuşların bunun dışında yön bulma mekanizmasına sahip olduğunu göstermektedir. Buna göre araştırmalarda belirlenen, dünyanın manyetik alanının yön bulmak için kullanıldığı tespit edilmiştir. Kuşların çoğunda manyereseptör denilen manyetik alan algılayıcı bir sistem bulunmaktadır. Bunun sayesinde göç ederken ve uçuruldukları zaman dünyanın manyetik alanını algılamakta ve yönlerini tayin etmektedirler. Bunun için kuşların içinde pusula olduğu söylenebilir.

Güvercinlerdeki iç pusula nasıl çalışır?

Güvercinlerin uzaklardan uçurulmalarına rağmen, yönlerini kolayca bulmaları üzerine bazı araştırmalar yapılmıştır. Güvercinlerine küçük bir mıknatıs bağlanmış ve güvercinlerin yönlerini bu şekilde şaşırdıkları belirlenmiş. Mıknatısın kuşun içindeki iç pusulayı saptırdığı görülmüştür. Bu kuşlardaki iç pusulanın varlığını kanıtlamış oluyor. Günümüzde jeomanyetik alanda meydana gelen değişimler, güneşteki patlamalar gibi değişiklikler biyolojik sistemlerin olumsuz etkilenmesine neden olmaktadır. Bunların etkisiyle jeomanyetik fırtınaya yakalanan kuşlar yönlerini şaşırmakta, balinalar bile karaya vurmaktadır.

Güvercinlerdeki manyetik alan algılayıcı manyereseptör nasıl çalışır?

Yeryüzünde bulunan manyetik akım çizgilerinin, jeomanyetik ekvatorda yatay halde iken, kuzey ve güneye gidildikçe dik açılarla kesişir hale gelir. Bu alanın şiddeti kutuplara doğru gidildikçe artar. Ekvatora gidildikçe ise azalır. Dünyadaki canlıların bir kısmında bu alanın şiddetini ve eğimini tespit eden manyereseptör denilen alıcılara sahip olduğu belirlenmiştir. Canlılar bu sistemi dünyada alan bulmak için kullanırlar. Güvercinler dışında, balinalarda, balıkların bir kısmında bu algılama sistemi bulunmaktadır. Güvercinlerin sinir sistemine yuvalanmış olan minik manyetik mineral birikimleri bu sistemi oluşturur. Kuşların kafatası ve beyni arasındaki ferro manyetik zerrecikler, yeryüzündeki manyetik alana duyarlıdır. Bu mineral tanecikleri pusulanın ibresi gibi vazife görür. Yeryüzündeki manyetik alan değişimlerinden direkt olarak etkilenirler ve sinir hücrelerine uyarı gönderirler. Sinir hücreleri de bunu beyne ileterek, güvercinlerin hareketini yönlendirir. Bu yapılan araştırmalar sonucunda belirlenmiştir. Kuşlar yeryüzünde bulunan manyetik alandan yararlanmaktadır.

Bu sistem mükemmel göründe de, bazı durumlarda yanılabilmektedir. Manyetik alanı algılayamayacak şekildeki engellerde yani madenler, demir yatakları, fırtına gibi durumlarda, güneşte olan patlamalarda sistem aksayabilmektedir. Fakat kuşlar sadece bu sisteme göre yön bulmazlar. Aynı zamanda güneş ve yıldızları da kullandıklarından, aslında iki iç pusulaya sahip olan canlılardır. Bu şekilde yön belirlemede kullanılan sistem tüm göçmen kuşlarda var gibi algılansa da, her kuştaki sistemin kullanılma şekli birbirinden farklı olur.