Forum Aski - Türkiye'nin En Eğlenceli Forumu - Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi Ders Notları

ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ NOTLARI

Sömürgecilik
Sömürgeciliğin Gelişmesinde Rol Oynayan Faktörler
Sömürgecilikle emperyalizm deyimleri arasında kesin bir ayrım yapılamamıştır. Günümüzde sömürgecilik deyimi son yıllarda kullanılmaz olmuştur. Sebebi ise, dünyadaki sömürge alanlarının pek az olmasıdır. Bugün "Sömürgecilik" yerine "emperyalizm" deyimi kullanılmaktadır. O halde emperyalizm nedir? Emperyalizm: Bir devletin diğer bir devlet üzerinde, ister maddi, ister manevi bir kontrol, nüfuz kurması veya bir üstünlük sağlaması demektir. Tarihte sömürge kurmak, büyük toprak kazanmak, büyük devlet olmak için gerekli sayılmaktaydı. Sömürgecilik bazen dini sebeplere dayanarak, bazen de askeri ve stratejik sebeplerle olmuştur. Asıl ekonomik ve siyasal faktörler sömürgecilikte rol oynamak-tadır. XİX'uncu yüzyılda doğan ve günümüze kadar tesirlerini devam ettiren sömürgecilik tamamen ekonomik faktörlere dayanmaktadır. 1890'la 1913 arasında Avrupa sömürgeciliğinin gelişmesi sonucunda Avrupa devletlerinin sömürgecilik yoluyla kazandıkları toprak ve nüfus şöyledir:
Ülke -Kazandığı toprak -Kazandığı nüfus
İngiltere -4.250.000 mil -66.000.000
Fransa -3.500.000 mil -26.000.000
Rusya (Asya) -500.000 mil -6.500.000
Almanya -1.000.000 mil -13.000.000
Belçika (Kongo) -900.000 mil -8.500.000
İtalya -185.000 mil -750.000
Avrupa'yı 1890'lardan itibaren sömürgeciliğe iten faktör tamamen ekonomiktir. 1870'lerden sonra endüstrinin gelişmesi başlıca ekonomik faktör olarak görünmektedir. Endüstrinin gelişmesi ortaya bir takım önemli problemler çıkarmaktadır: Endüstri geliştikçe üretim artmıştır, üretim arttıkça endüstri ülkelerinin kendi nüfusları bu üretimi tüketemez olmuşlardır. Bir üretim fazlası ortaya çıkmıştır. Bu üretim fazlasını dağıtacak alanlar aramaya başlamışlardır. Öte yandan endüstrinin ham madde problemi ortaya çıkmıştır. Avrupa'nın sınırlı ham madde kaynağı karşısında yeni ham madde kaynakları, ham madde sağlayacak topraklar elde etme zorunluluğunu ortaya çıkarmıştır. Ekonomik gelişme bakımından Avrupa ülkelerinin sömürgeleriyle yaptıkları ithalat ve ihracatlarında endüstri mamulleri, yiyecek-içecek ve kömür çok yüksek oranlarda idi. Petrol üretimi de sömürgecilik bakımından yeni mücadelelere yol açmıştır. 19'uncu yüzyılda ve 20'inci yüzyılın başında, sömürgeciliğin en etkili vasıtalarından biri demiryoludur. Demiryolu, bilhassa Asya ve Afrika'da sömürgeciliğin gelişmesinde en müessir vasıta olmuştur. 19'uncu yüzyılda sömürgeciliğin iki aktif alanı, Afrika ile Uzak Doğu olmuştur. Orta ve Güney Amerika, yani Latin Amerika, Amerika Birleşik Devletlerinin nüfuzu altına girmiş ise de, bu durum, Afrika ve Uzak Doğudan farklı olarak, doğrudan doğruya bir sömürgecilikten ziyade, özel bir münasebet düzeni şeklinde ortaya çıkmıştır.

I.DÜNYA SAVAŞI (1914-18)

Savaşın Genel Nedenleri
1-Fransız İhtilali sonucunda ortaya çıkan düşüncelerin hızla yayılması
2-Sanayi İnkılabı sonucunda gelişen sanayi, beraberinde hammadde ve Pazar ihtiyacını da ortaya çı¬karmıştı. Hammadde ve Pazar ihtiyacı ise sömürgeci devletleri karşı karşıya getirdi.
3-Almanya ve İtalya’nın siyasi birliklerini kurmaları sonucunda Avrupa’nın siyasi dengesinin bozulması
4-Bloklar arası silahlanma yarışının hızlanması
Açıklamalar:
Almanya, Fransa’dan Alses Loren bölgesini aldıktan sonra kendisini Fransa karşısında güvensiz hissetmeye başladı ve kendini güvende hissetmek için ittifaklar ve bloklaşmalar döne¬mini başlattı.
Devletlerarası bu çıkar çatışmaları sonucunda Avrupa bloklara ayrılmıştır.1883’te Almanya, Avusturya-Macaristan ve İtalya arasında üçlü ittifak(bağlaşma devletleri) kurulmuştur. Savaş başla¬dıktan sonra kendine Anadolu’dan pay verilen İtalya bu gruptan ayrılmış; ancak bu boşluk Os¬manlı Devleti ve Bulgaristan’ın ittifak bloğuna katılmasıyla doldurulmaya çalışılmıştır.
1907’de ise İngiltere, Fransa ve Rusya arasında Üçlü İtilaf (Anlaşma Devletleri) kurulmuş bu gruba daha sonra Japonya, Sırbistan, Romanya, Belçika, Portekiz, Brezilya, ABD ve Yunanistan gibi devletler de katılmıştır.
Bloklaşmanın Önemi:
1-Devletler arası gerilim arttı.
2-Fransa ile Almanya arasında XIX. yüzyıl sonlarında başlaması muhtemel olan ikili savaş ertelendi.
3-Silahlı ve bloklu tehdide dayalı zoraki barış dö¬nemi oluştu.
4-Avusturya ile Sırbistan arasında 28 Temmuz 1914’de başlayan özel savaş dünya savaşına dönüştü.

Savaşın Özel Nedenleri
1-Almanya ile İngiltere arasında ortaya çıkan siyasi ve ekonomik rekabet
Açıklama: Özel sebepler arasında en etkili sebep bu sebeptir. Sömürgeleri kendi topraklarının 104 katına çıkan İngiltere, Almanya’yı sömürgeleri için bir tehdit unsuru olarak görüyordu. Almanya’nın İngiltere aleyhine büyümek istemesine rağmen; İngiltere mevcut durumunu korumak istiyordu.
2-Fransa’nın Sedan Savaşı sonucunda Almanya’ya kaptırdığı Alses Loren bölgesini geri almak istemesi
Açıklama: Almanya 1871 yılında, taş kömürü yönünden zengin olan Alses Loren’i Sedan Savaşı ile Fransa’dan almıştı.
3-Boğazları ele geçirip sıcak denizlere inmek isteyen Rusya’nın Almanya ve Avusturya–Macaristan’ı etkisiz hale getirme düşüncesi.
4-Rusların Slavları birleştirme (Panslavizm) politikasının Avusturya-Macaristan’ı etkilemesi (Slav-Germen çatışması)
5-Rusya’nın Balkanlara yönelik politikasının Balkanlar üzerinden Orta Doğuya açılmak isteyen Al¬manya’yı tedirgin etmesi.
6-Siyasi birliğini geç tamamlayan İtalya’nın yeni sömürgeler ele geçirmek ve Akdeniz’de etkili olmak istemesi.
Açıklama: İtalya Ak Deniz’e yönelik emelleri için Avusturya ile karşı karşıya geliyordu; ki bu durum İtalya’nın I. Dünya Savaşı başladıktan sonra İttifak Grubunu terk ederek İngiltere’nin yanına geçmesinde de etkili oldu.
7-Dini ve kültürel yayılma yarışı
Açıklama: Sömürgeci devletler sömürmek istedikleri bölgelerde öncelikle dinlerini ve kültürlerini yaymaya çalışıyordu

Savaşın Başlaması
Avusturya-Macaristan Osmanlı’daki 31 Mart Olayından yararlanarak Bosna-Hersek’i ilhak etmişti. Bu ilhak Sırbistan ve Bosna Hersek’te yaşayan Sırplarda büyük tepki uyandırdı.
1914 yılında Avusturya, büyük Sırbistan’ı kurmak isteyen ve Ruslardan yardım alan Sırplara gücünü göstermek amacıyla bir askeri tatbikat yapmaya karar verir. Bu askeri harekâta Avus.-Mac. veliahdı Ferdinand da katılır. Fakat Ferdinand ve eşi 28 Haziran 1914 günü Princip adlı bir Sırp militan tarafından öldürüldü. Avus.-Mac, Almanya’nın desteğini alarak 23 Temmuz 1914’te Sırplara nota vererek katilleri istedi. Sırplar, Rusya’nın desteğini alınca, Avus.-Mac.’ın isteklerini kabul etmediğini açıkladı.
Avusturya-Macaristan isteklerinin karşılanmaması üzerine 28 Temmuz 1914’te Sırbistan’ın başkenti Belgrat’ı bombalar ve savaş başlar. Bu durum üzerine Rusya savaş hazırlığına başladı. Ancak Almanya, Rusya hazırlığı kesmeyince 1 Ağustos 1914’te Rusya’ya; savaşta tarafsız kalmaması nedeniyle3 Ağustos’ta Fransa’ya; Rusya’ya saldırmak amacıyla topraklarından geçmesine izin vermediği için 4 Ağustos’ta Belçika’ya savaş açar. Almanya’nın Belçika’ya saldırması İngilizlerin 4 Ağustos’ta Almanya’ya savaş açmasına neden oldu. 8 Ağustos’ta Avusturya-Macaristan Rusya’ya savaş açtı. Japonya, Almanya’nın Uzakdoğu sömürgelerini ele geçirmek için İngiltere’nin desteğini alarak Almanya’ya savaş açtı, ve Kasım 1914’e kadar Almanya’nın Uzakdoğu’daki sömürgelerini aldı. Bu tarihten sonra İtilaf Devletlerine yardım etmeye başladı.

İttifak Grubu(Bağlaşma)
1-Avusturya-Macaristan İmparatorluğu, 2-Almanya, 3-İtalya (İtalya savaş başlamadan önce İttifak gru¬bundaysa da savaş başladıktan sonra; Avusturya ile çıkarları çatıştığı, Almanya’dan beklediği başarıyı bulamadığı, isteklerine İtilaf bloğunda ulaşacağına inandığı ve Gizli Antlaşmalarla kendi¬sine yapılan teklifleri cazip bulduğu için 1915’den itibaren İtilaf bloğuna geçmiştir.)
4-Osmanlı Devleti 5-Bulgaristan (Bulgaristan’ın savaşa girmesi ile Almanya ile Osmanlı arasında kara bağlantısı kurulmuştur.)
NOT: Balkan Savaşları Osmanlı ile Bulgaristan’ın I.Dünya Savaşına girmesinde etkili olan ortak sebeptir.
İtilaf (Anlaşma) Grubu
1-İngiltere 2-Fransa 3-Rusya 4-İtalya 5-Japonya 6-Sırbistan
7-Romanya( Rusya’nın baskıları ve Avusturya topraklarındaki emellerinin bir sonucu olarak savaşa girdi)
8-Belçika(Almanya’nın Fransa’ya saldırırken Belçika üzerinden geçmesi, Belçika’yı savaşın içine çekti.)
9-Karadağ (Savaştan sonra Yugoslavya çatısı altında siyasi varlığı sona erdi.)
10-Yunanistan (Savaşın başlangıcında, gidişatında ve sonucunda önemli bir etkisi olmayan Yunanistan; savaşa en son katılan devlettir.)
11-Portekiz
12-ABD(ABD Almanya’nın ticaret ve yolcu gemilerini batırması ve ABD ile arasında gerginlik bulunan Meksika ile işbirliği yapması üzerine 2 Nisan 1917’de savaşa katıldı. ABD'’in savaşa gir¬mesiyle savaşın dengesi itilaf lehine döndü. Başlangıcında etkili olmayan ABD savaşın sonu¬cunda etkili olmuştur. ABD savaşa girerken Wilson Prensiplerini yayınladı. ABD’nin savaşa girmesi savaşın süresinin kısalmasında, savaşın İtilaf Devletleri lehine sonuçlanmasında, Rusya’nın savaştan çekilmesinden dolayı oluşan boşluğun doldurulmasında etkili oldu. ABD savaşa girmekle tarafsızlık politikasını da bozmuş oldu.)
13-Brezilya
F-Almanya’nın Osmanlı Devletini yanına çekmek istemesinin nedenleri
Osmanlı Devleti’nin jeopolitik konumundan faydalanarak;
1-Savaşı Orta Doğuya kaydırarak Avrupa’da rahatlamak
2-Rusya’nın dikkatini Avrupa dışına çekmek
3-İngilizlerin sömürge yollarını kesmek(Süveyş Kanalı...)
4-Rusya ile İtilaf devletlerinin bağlantılarını kesmek(Boğazlar...)
Osmanlı’nın halifelik gücünden faydalanarak;
1-Sömürgelerdeki Müslümanları İngiltere ve Fransa’ya karşı kışkırtmak
2-Rus hakimiyeti altında yaşayan Müslüman Türkleri Rusya’ya karşı kışkırtmak
Açıklama:Çok iyi teçhiz edilip hazırlandığı takdirde Osmanlı ordusunun savaşabileceğine inanan Almanya’nın gerek bu beklentisi; gerekse Osmanlı’nın jeopolitik durumuna yönelik olan beklentisi büyük oranda gerçekleşti. Fakat, Almanya, halifelik müessesesinden umduğunu bulamadı.
NOT: Almanya Osmanlı’ya ait olan Musul-Kerkük petrollerinden de faydalanmak istemiştir.

Osmanlı Devletinin Savaşa Giriş Nedenleri
1-Son dönemlerde kaybettiği toprakları geri almak.
2-Siyasi yalnızlıktan kurtulmak (İtilaf grubu savaş esnasında Osmanlı’nın yükünü çekmemek ve Rusya’yı küstürmemek için Osmanlı’yı yanlarına almamışlardır.)
3-İttihat ve Terakki Partisinin; Alman hayranlığı ve Alman desteğiyle ülkenin kalkınabileceği düşüncesi
4-Kapitülasyonlar ve dış borçlar nedeniyle artan İngiliz ve Fransız baskısından kurtulmak.
5-2 Ağustos 1914’te Almanya-Osmanlı arasında gizli bir antlaşma yapılması
6-19 Ağustos 1914’te Bulgaristan ile Osmanlı arasında bir dostluk antlaşması imzalanması
7-Turan imparatorluğu kurma fikri (Enver Paşa Osmanlı bayrağı altında bütün Türk dünyasını birleştirme konusundaki hayalciliği)
8-Almanya’nın savaşı kazanacağına inanılması

Osmanlı Devleti’nin Savaşa Girmesi
İngilizlerden kaçan Goeben ve Breslav adlı Alman gemileri Osmanlı Devletine sığınmıştır. Osmanlı Devleti bu gemileri satın aldığını açıklamış ve gemilere Yavuz ve Midilli isimlerini vermiştir. Ancak bu ge¬milerin Rusya’nın Sivastapol ve Odesa limanlarını bombalamaları üzerine Osmanlı Devleti savaşa girmek zorunda kalmıştır.
Rusya, İngiltere ve Fransa Osmanlı devletine savaş açınca; Osmanlı Devleti de 14 Ka¬sım 1914’tde Kutsal Cihat ilan etmiştir.

Osmanlı devletinin savaşa girmesiyle
1-Yeni cepheler açılmıştır. Savaş daha geniş alana yayılmış ve uzamıştır.
2-Almanya ve müttefikleri avantaj sağlamıştır ve Avrupa’da rahatlamıştır.
3-İngiltere Kıbrıs’ı kendi topraklarına kattığını açıklamıştır.
4-Savaş Orta Doğuya kaymıştır.
5-Gizli antlaşmalar gündeme gelmiştir.
6-İngiliz sömürge yolları tehlike altına girmiştir.
7-Rusya’nın İtilaf devletleri ile bağlantısı zedelen¬miştir.

Osmanlı’nın Savaş Öncesi Durumu
1-Osmanlı Devleti İttihat ve Terakki Partisi tarafından yönetilmektedir.
2-Ordu Almanya’nın desteği ile modernize edilmeye çalışılmaktadır.
3-Suriye, Filistin, Irak, Lübnan ve Hicaz Osmanlı’nın elindedir.
4-Ege Adalarının durumu belirsizdir.
5-On İki Ada hâlâ İtalya’nın elindedir.
6-Kıbrıs İngiltere’nin elindedir.
7-Balkan Savaşlarından çıkan Osmanlı Devleti savaşa hazır değildir.

L-İtilaf Grubunun Osmanlı’nın Savaşa Girmesini İstememe Nedenleri
1-Savaşın alanının genişleyecek olması.
2-İngiliz sömürge yollarının tehlikeye girecek olması.
3-Rusya ile İtilaf devletlerinin bağlantılarının kesilecek olması
4-Şark meselesinin karışık bir ortama gelecek olması
5-Sömürgelerdeki Müslümanların İngiltere ve Fran sa’ya isyan etme ihtimalinin olması.

M-I.Dünya Savaşında Osmanlı Devleti
Trablusgarp ve Balkan savaşlarından yıpranmış olarak çıkan Osmanlı Devleti savaşın başında taraf¬sızlığını ilan etmiş, Boğazları kapatmış, seferberlik ilan etmiş(Seferberlik ilanı devletin savaşa girece¬ğinin bir habercisidir.) ve kapitülasyonları da tek taraflı olarak kaldırmış; ayrıca meclisi tatil etmiştir.
Kapitülasyonların kaldırılmasına en büyük tepki Almanya ve Avusturya-Macaristan’dan gelmiştir. İtilaf Devletleri Osmanlı Devleti’nin ittifak teklifle¬rini kabul etmedikleri gibi kapitülasyonların kaldı¬rılmasına da önemli bir tepkide bulunmamıştır.
İttifak teklifi İngiltere ve Fransa tarafından reddedilen Osmanlı Devleti Almanya’ya daha fazla ya¬kınlaşmıştır. Almanya da bu durumu değerlendirerek Osmanlı’yı kendi yanına çekme gayretini artırmıştır.
Savaş başladıktan sonra İngilizlerin önünden kaçan Goeben ve Breslav isimli Alman gemilerini Osmanlı; uluslararası hukuka aykırı olmasına rağ¬men, Marmara’ya aldı. Bu gemilerin İngilizlerin Osmanlı’dan parasını aldığı halde, Osmanlı siparişi olan Sultan Osman ve Reşadiye gemilerine karşılık satın alındığı bildirildi. 11 Ağustos 1914’de meydana gelen bu olay halka da kabul ettirildi. Fakat halk devletin savaşa gireceğinden habersizdi.
Yavuz ve Midilli adları veri¬lerek Türk bayrağı çekilmiş olan Alman gemileri, Enver Paşanın emri ile Alman komutan Amiral Souchon komutasında Kara Deniz’e çıkarıldı. Bu gemiler 28-29 Ekim 1914 gecesi Rusya’nın Odesa ve Sivastopol limanlarını bombaladılar. Rusya bunun üzerine Os¬manlı’ya 1 kasım 1914’de savaş ilan etti. Resmi tarafsızlığını 12 Kasım 1914’e kadar koruyan Os¬manlı; bu tarihte Rusya’ya savaş ilan etti.

N-Osmanlı Devleti’nin Savaştığı Cepheler
1-Kafkas cephesi:
1a-Cephenin Açılma Sebepleri:
1-Başlamış olan Rus taarruzunu durdurmak
2-Bakü petrol bölgelerini el geçirme düşüncesi
3-Orta Asya Türk dünyası ile irtibatlaşarak Rusya’yı zor duruma düşürmek
4-Enver Paşanın Turan imparatorluğu kurma fikri
5-Avrupa’da rahatlamak isteyen Almanya’nın Osmanlı’yı kışkırtması.
1 Kasımda harekete geçmiş olan Rus birliklerine karşı Osmanlı 22 Aralıkta harekete geçti. Böl¬geye yazlık elbiselerle gönderilen ve yardım getiren geminin Ruslar tarafından batırılmasıyla desteksiz kalan Osmanlı askeri, Rusya’nın teknik üstünlüğü ve ağır kış şartları karşı¬sında büyük bir mağlubiyet aldı. Erzurum, Erzincan, Bitlis, Muş, Van ve Trabzon Rusların eline geçti.
Çanakkale savaşlarından sonra Kafkas cephesine atanan Mustafa Kemal Paşa 1916’da Muş ve Bitlis’i Ruslardan geri aldı.
Rusya’da Bolşevik ihtilalinin başlaması (Ekim 1917) Kafkas Cephesinde Osmanlı lehine sonuçlar ortaya çıkarmış; Ruslarla Osmanlı arasında 15 Aralık 1917’de Erzincan Mütarekesi; Ruslar ile İttifak devletleri ve Osmanlı arasında 3 Mart 1918 ise Brest-Litowsk Antlaşması imzalanmıştır.
1b-Brest Litovsk Antlaşması(3 Aralık 1918)
Rusya Kafkas cephesini terk ederek Kars, Ardahan ve Batum’u Osmanlı’ya geri verdi.
1c-Önemi:
1-Kafkas, Galiçya, Makedonya ve Romanya cephesi kapandı
2-Berlin Antlaşması ile kaybedilen Elviye-i Selase Rusya’dan geri alındı
3-Osmanlı askerî yönden rahatladı
4-İtilaf bloğu sarsıldı.
Açıklamalar:
1-Brest-Litowsk Antlaşmasını İtilaf Devletleri onay¬lamadı.
2-Ruslar Kafkaslardan çekilince; Gümrü civarında, İngilizlerin desteğiyle Ermeni Devleti kuruldu.
3-Türkler antlaşmadan sonra geçici olarak Hazar’a kadar ilerlemiştir.
4-Ruslar Elviye-i Selase’de plebisit yapılmasını istemiştir.
1d-Kafkas Cephesinin Özellikleri:
1-Osmanlı’nın savaştığı ilk taarruz cephesidir.
2-Osmanlı, mağlup olduğu halde, bu cephede toprak kazandı.
3-Ruslar tarafından Osmanlı’ya karşı kullanılmaya çalışıldığından dolayı; bölgedeki Ermeniler 14 Mayıs 1915’de çıkarılan tehcir kanunu ile Suriye böl¬gesine gönderildi.

2-Kanal Cephesi(14 Ocak1915)
2a-Cephenin Açılma Sebepleri:
1-İngiltere’nin Hint sömürge yolarını kontrol altına almak.
2-Mısır’ı İngiltere’den geri almak.
3-İslam alemini İngilizlere karşı harekete geçirmek.
4-Almanya’nın telkinleri.
Cemal Paşa komutasındaki Osmanlı ordusu İngilizler karşısında tutunamayarak Filistin’e çekilmiştir.
2b-Kanal Cephesinin Özellikleri:
1-Osmanlı’nın ikinci taarruz cephesidir.
2-Osmanlı’nın ilk kapanan cephesidir.
3-Türk ordusu Tih sahrasında sıcaktan kırılmıştır.
4-İngilizler deniz yoluyla sömürgelerinden yardım almıştır.
5-Osmanlı’ya Almanlar destek göndermiştir.
6-Cephenin açılmasında bölgenin jeopolitik özelliği etkili olmuştur.
7-Osmanlı Araplardan beklediği yardımı alamamıştır.

3-Irak cephesi:
3a-Açılış Sebepleri:
1-İngilizler, Hint Deniz yolunun güvenliğini sağlayarak bölgedeki Alman tehlikesini ortadan kaldırmak istemiştir.
2-İngilizler Musul-Kerkük petrollerini ele geçirmek ve Kuzeye çıkarak Rusya’ya yardım etmek istemiştir.
3-İngilizler Almanların Orta Doğudaki etkisini kırmak istemiştir.
NOT: Bu cephesinin açılış sebeplerinden biri de Rusya’ya yardım etmekti.
3b-Cephenin Özellikleri:
1-İngilizler 24 Kasım 1915’de Ktesifon; 29 Nisan 1916’da Kutül Amare’de Türklere mağlup olmuş ve İngiliz general Towsend Türklere esir olmuştur.
2-İngilizler 17 Mart 1917’de Bağdat’a girmeyi başarmıştır.

4-Çanakkale cephesi: İtilaf devletleri tarafından açılmıştır.
4a-Açılma nedenleri:
1-İstanbul ve boğazları ele geçirerek Osmanlı Devleti’ni saf dışı bırakmak
Açıklama: Savaşın alanını daraltmak ve süresini kısaltmak
2-Rusya’ya askeri ve ekonomik yardım götürmek
3-Savaşı kısa zamanda sonuçlandırmak
4-Balkan uluslarını savaşın içine çekmek
İtilafların Balkanları Savaşa Sokma Nedenleri:
a-Osmanlı ile Almanya’nın kara bağlantısını kes¬mek.
b-Rusya ile karadan bağlantı kurmak.
c-Avusturya’yı Balkanlarda zor duruma düşürmek.

Açıklama: İtilaf Devletleri, bu cephede başarılı olunduğu takdirde, Balkan devletlerinin bu başarıdan cesaretlenerek Osmanlı ve Avusturya’dan pay almak için harekete geçebileceklerini tahmin ediyordu.
5-Osmanlı ordularının Kafkas ve Kanal cephelerinden çekilmesini sağlamak
6-Balkanlarda yeni cephe açarak ittifak devletlerinin birbirine olan irtibatını zayıflatmak.
7-İngiltere’ni Kanal Cephesindeki yükünü hafifletmek.
8-İngiliz sömürge yollarının kontrolünü sağlamak
9-Osmanlı ile Almanya’nın bağlantılarını kesmek.
10-Rus buğdayının Avrupa’ya naklini sağlamak.
İngiliz ve Fransız donanmalarının saldırısıyla 19 Şubat 1915’te denizde başlayan savaş 18 Mart 1915’de Osmanlı’nın zaferi ile sonuçlanmış (Sed-dülbahir ve Kumkale başarısı); 25 Nisanda başla¬yan kara savaşları da ittifak devletlerinin mağlubi¬yeti ile sonuçlanmıştır.
Açıklama: Bu başarılarda; askerlerine “Ben size taarruzu değil ölmeyi emrediyorum” diyen, XIX. tümen komutanı Mustafa Kemal’in Anafartalar, Conkbayırı ve Arıburnu’nda kazandığı başarılar etkili olmuştur.
NOT: Nusret mayın gemisinin boğaza döşediği mayınlar da Osmanlı’nın başarılı olmasında etkili olmuştur.
4b-Sonuçları:
1-I .Dünya Savaşı uzadı.
2-Rusya’ya yardım götürülemediğinden dolayı Rus-ya’da artan ekonomik kriz Bolşevik ihtilaline zemin hazırlandı.
3-İngiltere ve Fransa itibar kaybetti ve büyük zarar gördü.
4-İttifak devletleri safında Sırbistan ve Yunanistan’a karşı savaşa giren Bulga¬ristan Osmanlı ile Almanya arasında kara bağlantısı kurdu. (Bulgaris¬tan Rusya’nın başarılı olarak Bal¬kanlar’a inmesini de istemiyordu.)
5-Türk ulusunun kendine olan güveni arttı. Milli mücadele ruhu doğdu.
6-Yaklaşık yarım milyon insan hayatını kaybetti
7-Askerlerine “Ben size Taarruzu değil ölmeyi emrediyorum” diyen 19.Tümen komutanı M.K.Paşa bu cephede kazandığı başarılarla tanınmış, generalliğe terfi etmiş ve Milli Mücadelede önder olarak kabul edilmiştir.
8-Osmanlı’nın saygınlığı arttı.
9-İngiliz ve Fransız donanmalarının da mağlup olabileceği görüldü
10-Sömürge altındaki milletler cesaretlenmiştir.
11-Yunanistan ve Romanya’nın savaşa girme konusundaki tereddütleri artmıştır.
12-İngiltere ve Fransa’nın boğazlara saldırmasını çıkarlarına uygun bulmayan Rusya’nın; boğazlar ken¬disine terk edilmediği takdirde Almanya ile barışacağını ileri sürerek İngiltere ve Fransa’yı tehdit etmesi, ilk defa gizli antlaşmaları gündeme getirdi.
4c-Cephenin Özellikleri:
1-Osmanlı’nın zaferi ile sonuçlanan tek cephedir.
2-İstanbul’u tehdit eden tek cephedir.
3-Saldırının İstanbul’u tehdit etmesi Türk milletinin savunma azmini artırmıştır.
4-M.Kemal savaş esnasında albay; savaş sonrasında ise general olmuştur.

5-Hicaz ve Yemen cephesi:
Osmanlı Devleti; bu cephede kutsal yerleri korumak için savaşmış; ancak Arapların İngilizlerle beraber hareket etmesinden dolayı başarılı olamamıştır. İngi¬lizlerin 1917’de Akabe’yi ele geçirmeleri sonucunda bölgedeki Osmanlı hakimiyeti sona ermiştir.
5a-Cephenin Özellikleri:
1-Araplarda milliyetçiliğin güçlendiği ve İslamcılığın iflas ettiği görülmüştür.
Açıklamalar:
1-Fahrettin Paşanın Medine savunması meşhurdur.
2-I.Dünya Savaşından sonra Arap bölgelerinde İngiltere ve Fransa mandater sistemler kurmuştur.

6-Filistin ve Suriye cephesi:
Kanal harekatının başarısız olması üzerine karşı taarruza geçen İngilizler Kudüs’ü Osmanlı’dan almıştır. İngiliz ilerleyişi Mustafa Kemal Paşa tarafından Halep’in kuzeyinde durdurulmuştur.
Cephenin genel komutanı Alman Liman Von Sanders idi. Mondros Mütarekesi imzalanınca; Yıldırım Orduları Komutanlığı Liman Von San-ders’ten alınarak Mustafa Kemal’e verilmiştir. Mustafa Kemal, bundan sonra bölgede savunma tedbirleri almaya başladıysa da; İstanbul’a geri çağ-rılmıştır.
6a-Cephenin Özellikleri:
1-I.Dünya savaşı esnasında Mustafa Kemal’in savaştığı son cephedir.
2-Bu cephede savaşlar sürerken, Mondros Mütarekesi imzalandı.
3-Mustafa Kemal’in mütareke sonrasında Türk ordusunu hızlı bir şekilde Anadolu’ya çekmesi, mütareke gereğince İtilaf devletlerine teslim edilmesi gereken Türk askerinin, teslim olmasını önledi; ki bu askerler Kurtuluş Savaşının askeri gücünü oluşturdu.
NOT: Bu cepheye İtalyanlar ve Fransızlar da asker göndermiştir.

7-Galiçya-Makedonya-Romanya Cephesi:
Osmanlı Devleti bu cephelerde müttefiklerine yar-dım etmek ve Makedonya üzerinden geçen ve Al¬manya ile kara bağlantısını sağlayan demir yolu-nun güvenliğini sağlamak için savaşmıştır.
Osmanlı bu cephelerde Rus, Sırp, Romen ve Fransız güçlerine karşı savaşmıştır. Brest Litowsk Ant¬laşması ile bu cephe kapanmıştır. Bu cephe Osmanlı’nın toprakları dışında savaştığı tek cephedir.

Osmanlı Devletini Paylaşma tasarıları (Gizli Antlaşmalar)
Gizli Antlaşmaların Yapılma Sebepleri:
1-Şark meselesi (Osmanlı ülkesini paylaşma meselesi) ni halletmek.
2-İtalya’yı İtilaf bloğuna katmak.
3-Rusya’yı İtilaf bloğunda tutmak

1-Boğazlar Antlaşması (Mart-Nisan 1915):
İngiltere, Fransa ve Rusya arasında imzalanan antlaşma ile boğazlar ve çevresi Rusya’ya bırakılmıştır.
Antlaşmanın Önemi:
1-Rusya’nın Almanya tarafına geçmesi önlendi
2-İngiltere ve Fransa ilk defa Rusya’nın boğazlardaki isteklerini kabul etti.
NOT: Rus Çarlığı yıkıldıktan sonra; tekrar yapılan gizli antlaşmalar sonucunda boğazlar bölgesinin yönetiminin İtilafların ortak kontrolünde olmasına karar verildi.

2-Londra Antlaşması (26 Nisan 1915):
Bu antlaşma İngiltere, Fransa ve İtalya arasında imzalandı.
İtalya’ya On İki Ada ve Antalya bırakıldığı gibi; İtalya’ya, Osmanlı’nın Libya üzerindeki halifelik haklarının da kaldırılacağı vaat edildi. Bu antlaşma sonucunda İtalya İtilaf bloğuna geçti.

3-Sykes-Pıcot Antlaşması (1916):
Bu antlaşma İngiltere ile Fransa arasında imzalan¬mıştır.
1-Musul hariç, Irak İngiltere’ye bırakıldı
2-Adana, Antakya, Lübnan ve Suriye kıyıları Fransa’ya bırakıldı.
3-Musul, Ürdün ve Suriye’nin bir kısmında Arap krallığının kurulması ve bu devletin Fransa ile İngiltere’nin ortak denetiminde olması kararlaştırıldı.
4-Filistin’de, Rusya, İngiltere, Fransa, İtalya ve Şerif Hüseyin tarafından kararlaştırılarak, uluslar-arası bir yönetimin kurulması kararlaştırıldı.
5-Hicaz’ın serbest bölge olması kararlaştırıldı.
Önemi:
1-Arap bölgeleri (Orta Doğu) paylaşıldı

4-Petrograt Protokolü:
Rusya, Fransa ve İngiltere arasında imzalandı. Rusya'ya, İngiltere ve Fransa’nın Orta Doğu çıkarlarını kabul etmesine karşılık boğazlar bölgesine ek olarak Trabzon’a kadar Doğu Karadeniz, Erzurum, Van ve Bitlis verildi.

5-Mc Mahon Antlaşması (1916):
İngiltere’nin Mısır valisi ile Şerif Hüseyin arasında imzalanmıştır. Şerif Hüseyin’e bağımsız bir Arap devleti vaat edilmiştir. Arapları Osmanlı’ya karşı savaştırmak isteyen İngilizler bu tür gizli antlaşmalarla amaçlarına ulaşmıştır.

6-Saint Jean de Maurıenne Antlaşması (19 Nisan 1917):
İngiltere, Fransa ve İtalya arasında imzalanmıştır. On İki Ada, Antalya, İzmir, Aydın ve Muğla İtalya’ya bırakılmıştır. İngiltere; İzmir’in İtalya’ya verilmesini Rusya istemeyeceğinden dolayı; bu antlaşmanın geçerli olabilmesini, Rusya-nın antlaşmayı imzalamasına bağlamıştır. Rusya kısa bir süre sonra savaştan çekildiği için bu antlaşma Rusya tarafından imzalanamamıştır. Paris Konfe¬ransında İzmir’i Yunanistan’a bırakmak isteyen İngiltere’ye İtalya karşı çıkınca; İngiltere Sen Jön dö Möryen antlaşmasının geçersizliğini ileri sürmüştür.

Gizli Antlaşmaların Önemi:
1-İtilaf devletleri aralarında çıkar birliği sağlamışlardır.
2-Savaş daha bitmeden, Osmanlı toprakları paylaşılmıştır.
3-Mondros Anlaşmasının ağır şartlar taşımasında etkili olmuştur.
4-İtilaf devletleri aralarındaki birlik ve bütünlüğü güçlendirmişlerdir.
5-Gizli antlaşmalar İtilaf devletlerinin zaferden emin olduğunu gösterir.
Gizli Antlaşmaların Özellikleri:
1-Şark meselesini halletmeye yöneliktirler
2-Osmanlı toprakları paylaşılmıştır.
3-İtilaf Devletleri çıkar birliği sağlamıştır.
4-Osmanlı’nın savaşa girmesinin bir sonucu olarak gündeme gelmiştir.

Açıklamalar:
1-Yunanistan gizli antlaşmalarda olmadığı halde; savaştan sonraki Paris Konferansında İzmir civarını alarak Osmanlı’nın paylaşımına açıkça katılmıştır.
2-Rusya gizli antlaşmalara katıldığı halde; savaştan çekildiğinden dolayı; savaştan sonra Osmanlı’nın paylaşımına katılamamıştır.
3-İtalya gizli antlaşmalara katıldığı halde; savaştan sonra antlaşmalardan umduğunu bulamamış; İtalya ile İngiltere ve Fransa’nın arası açılmıştır.
4-Gizli antlaşmaları dünyaya ilk defa Çarlık Rusya’sını, İngiltere, Fransa ve İtalya’yı dünya kamu oyuna kötü göstermek isteyen Bolşevikler duyurmuştur.
5-Wilson İlkeleri gizli antlaşmaları hukuken geçersi saymıştır.
6-İngiltere ve Fransa, ABD ile çelişkiye düşmeden gizli antlaşmaları uygulaya-bilmek için, Paris Konfe¬ransında mandater sistem düşüncesini ortaya attılar. Mondros Mütarekesine 7 ve 24. maddeleri koydular. Azınlıkları Osmanlı’ya karşı kışkırttılar.
7-Mondros’tan sonra başlayan işgaller, gizli antlaşmalar doğrultusunda oldu
8-Rusya’nın savaştan çekilmesi üzerine; Doğu Anadolu’da Ermeni Devleti kurulmasına; Ermenilerin koruyuculuğunun ABD’ye verilmesine ve Boğazlar üzerinde ortak yönetim kurulmasına karar verildi.
9-Mondros Mütarekesinin imzalanması ile gizli antlaşmalar uygulamaya girdi.
10-İşgal güçleri gizli antlaşmaları daha rahat uygulayabilmek için Mondros Mütarekesini işlerini kolaylaştıracak şekilde hazırladılar.

SAVAŞTAKİ DİĞER GELİŞMELER VE CEPHELER

1) İtalya'nın Savaşa Katılması : Üçlü İttifaka bağlı olan İtalya; Avusturya-dan istediği toprak ve tavizleri alamayınca başlarda tarafsız kaldı. İtalya’nın amacı kim kendisine daha fazla toprak verirse onun yanında savaşa katılmaktı. İtalya toprak taleplerini kabul eden İngiltere, Fransa ve Rusya ile 26 Nisan 1915’te Londra antlaşmasını imzaladı ve 20 Mayıs 1915’te Avusturya’ya Ağustos 1915’te de Almanya ve Osmanlı Devletine savaş açarak İtilaf Devletlerinin yanında savaşa katıldı.
İtalya esas itibariyle Avusturya’ya karşı savaş açmakla beraber, başarılı bir savaş yapmış değildir. Avusturya ile savaşa tutuşmakla, Avusturya’ya yeni bir cephe açtırmış ve Avusturya'nın diğer cephelerindeki durumunu zayıflatmıştır.
2) Bulgaristan'ın Savaşa Katılması : Bulgaristan’ın amacı, II. Balkan Savaşı’nda Romanya’ya kaybettiği Dobruca, Yunanistan’a kaybettiği Kavala ve Serez’i, Sırbistan’a kaybettiği Makedonya topraklarını geri almaktı. Çanakkale Cephesi’nin İtilaf grubu tarafından geçilememesi üzerine Bulgaristan, Osmanlı Devletiyle 3 Eylül 1915’te imzaladığı antlaşma ile Osmanlı’dan Dimetoka’yı aldı ve İttifak grubuna dâhil oldu. Bulgaristan 6 Eylül 1915’te de Almanya ve Avusturya ile antlaşma imzaladı..

3) Avrupa'da Cephe Durumları
Batı Cephesi: Bu cephede müttefik İngiliz-Fransız kuvvetleri ile Alman ordularının savaşları görülmüştür. Müttefiklerin Alman cephesine karşı girişmiş oldukları büyük taarruz hareketlerine karşı Almanlarda cevap vermiş ve Verdun Savaşları, Marne muharebeleri gibi karşılıklı yapılan taarruzlarda iki tarafta ağır kayıplar vermiştir. Ancak İngilizler ve Fransızlar birçok taarruz yaptılarsa da yinede sonuç alamadılar.

Doğu Cephesi: Bu cephe ise Alman-Avusturya ittifakının Ruslarla karşı açtı Galiçya’nın Ruslardan temizlenmesi için yapılan taarruzlarda Osmanlı Devleti 33.000 kişilik bir Türk kuvvetini gönderdi. Galiçya'da çetin muharebeler oldu. Türk kuvvetleri de ağır kayıplar verdiler. Buna rağmen, Rus taarruzları, Galiçya ve Bukovina cephesinde Avusturyalıların 100 kilometre gerilemelerine sebep oldu. Doğu cephesi Merkezi Devletlerin aleyhine gelişmişti. Ancak Rusya'da Bolşeviklerin Şubat (Mart) ve Ekim (Kasım) ihtilalleri Doğu cephesinde Rus kuvvetlerinin durumunu adamakıllı sarstı. Cephedeki askeri birlikler içinde karışıklık ve düzensizlik baş gösterdi. Asker bir an önce evine dönmek istiyordu. Bunun üzerine Alman kuvvetleri bir karşı taarruza kalktılar. On gün sonra Galiçya Ruslardan temizlendi ve Ruslar, 47.000'i esir olmak üzere 160.000 kişi kaybettiler.

İtalya Cephesi: Avusturyalılar ile İtalya arasındaki bu cephede karşılıklı taarruzlarda bulundular. Savaşın başında Avusturya başarılı oldu. Lakin Avusturya bu taarruzun arkasını getiremedi. Bunun üzerine Ağustos başında İtalyanlar İzonzo cephesinde taarruza geçtiler. İlk başarılardan sonra, onlar da taarruzun arkasını getiremediler. Almanlar İtalya cephesine kuvvet göndermeleri üzerine Avusturya, Ekim ayında Caporetto'da İtalyanlara karşı büyük bir taarruza girişti. Taarruzun başlamasından 24 saat sonra Caporetto'da İtalyan cephesinde gedik açıldı ve İtalyanlar geri çekildikleri gibi ağır kayıplara uğradılar.

Deniz Savaşları: 1915 yılında İngiltere ile Almanya arasında Dogger Bank muharebesi yapıldı ve İngilizlerin bu muharebede hiç gemi kaybetmemelerine karşılık, Almanya'nın bir gemisi battı ve iki gemisi de ağır hasara uğradı. Bunun üzerine Almanya İngiltere’yi, İngiltere de Almanya’yı ablukaya aldığını ilan etti. İki devlet arasındaki bu abluka savaşı Birleşik Amerika, İsveç, Norveç, Danimarka ve Hollanda gibi tarafsız devletlerin itirazı ile karşılaştı. Çünkü Alman denizaltıları, İngiltere’yi aç bırakmak için İngiltere’ye mal götüren bütün ticaret gemilerini batırıyordu. Bu arada bazı yolcu gemileri de batırıldı ve birkaç Amerikan vatandaşı da öldü ki, bu olaylar Amerika-Alman münasebetlerine kötü bir etki yaptı. 1916 yılında Skaggerak'da Almanların, İngiliz donanmasının bir kısmını tahrip etmek ve bu suretle İngiliz ablukasını zayıflatmak için yaptıkları bu muharebede, İngilizlerin 3 kruvazör kaybetmelerine karşılık Almanların 1 kruvazör kaybetmek suretiyle başarı kazanmalarına rağmen, Alman donanması ancak Alman limanlarına sığınmak suretiyle kendisini kurtarabilmiştir. İngiltere 1916 yılında da denizlerdeki egemenliğini ve üstünlüğünü kesin olarak devam ettirmiştir.

4) Romanya'nın Savaşa Katılması
Romanya 1883 yılında Üçlü İttifaka katılmakla beraber, kendisine en fazla toprak tavizi verecek tarafı kollamaktaydı. Romanya’nın yaptığı görüşmeler 17 Ağustos 1916 da yapılan anlaşmayla İtilaf Devletleri Transilvanya, Bukovina ve Banat Romanya’ya verilecek ve bu toprakların ele geçirilmesinde Müttefik kuvvetleri de Romanya’ya yardım edecekti. Bu anlaşma üzerine Romanya 28 Ağustos 1916 da İtilaf Devletleri tarafında savaşa katıldı. Hemen Transilvanya-yı ele geçirmek için harekete geçmesi, Avusturya’yı çok güç durumda bıraktıysa da, Bulgaristan'ın da güneyden Romanya’ya karşı taarruza geçmesi ve 1917 yılı başlarında Rusya'da ihtilalin patlaması Romanya’yı güç durumda bırakmıştır. Bu sebeple 1917 ilkbaharında Romanya mütareke imzalamaya mecbur kalmışsa da, Müttefiklerin zaferi kazanması Romanya’yı kurtardı.

5) Rusya'da Bolşevik İhtilali :.Rusya’da Duma'nın (Rus Meclisi) açılması, fikir akımlarının su üstüne çıkmasını kolaylaştırmış, lakin çatışmaları şiddetlendirmişti. Savaşın güçlükleri, savaşta başarı elde edilememesi, Boğazların açılmaması ve Rusya'nın Müttefiklerden yardım alamaması iç şartları günden güne gerginleştirdi ve halkın gıda sıkıntısı da buna eklenince, 8 Mart 1917 de Petersburg sokaklarında halk ve işçiler işlerini bırakıp, greve başladılar ve gösterilere başladılar. İki gün içinde hükümet kuvvetleriyle kanlı çarpışmalar oldu. Bolşevik ve Menşevik bütün Marksistler faaliyete geçmişti. 10 Martta durum gerçek bir ihtilal halini aldı. 14 Martta liberal bir geçici hükümetin kurulmasına ve Çarın istifa etmesine karar verildi. 16 Mart sabahı tahttan feragat etti. Geçici Hükümet, işe başlar başlamaz savaşa devam kararı verdi. Temmuzda Kerensky'in Doğu cephesinde yaptığı taarruz başarısızlıkla sonuçlanınca, yeni bir ayaklanma patlak verdi. Kerensky 14 Eylül 1917 de Cumhuriyet ilan etti. Ülkedeki karışıklıklardan faydalanan Bolşevikler, bir hükümet darbesine teşebbüs ettiler. 7 Kasım akşamı Bolşevikler iktidarı ele geçirmişlerdi. 8 Kasımda Lenin gizlendiği yerden çıkıp Petersburg'a geldi. Rusya'da Bolşevik rejim başlamıştı. Bolşevik hükümetin ilk işi Çarlığın gizli anlaşmalarını açığa vurmak oldu. Bundan sonra da Almanya ile barış için teşebbüse geçti.

6) Birleşik Amerika'nın Savaşa Katılması
1917 baharından itibaren Rusya'daki ihtilal Rusya’yı savaş dışına çekerken, Rusya'dan meydana gelen boşluğu ABD’nin savaşa katılması doldurmuştur.
ABD'nin I.D.S.’na katılması, Almanya'nın 1915 yılından itibaren açmış olduğu denizaltı savaşının bir sonucudur. İngiltere’nin, Almanya’yı denizden abluka altına almak istemesi üzerine, Almanya geniş bir denizaltı savaşı açmış ve İngiltere’ye mal götüren gemileri batırmaya başlamıştır. Batırılan gemilerde Amerikan vatandaşlarının ölmesi ABD-Alman münasebetlerini gerginleştirdi ise de, Almanya, bu olayların tekerrür etmeyeceğini söyleyince, Amerika daha ileri gitmedi. Amerika'nın genel olarak Müttefiklere sempati göstermesi ve onları ekonomik bakımdan adeta beslemesi Almanya'nın hoşuna gitmiyordu. Almanya birçok para harcayarak ve yoğun bir propaganda ile Amerika'da hem karışıklık çıkarmaya ve hem de Amerikan kamuoyunu Almanya tarafına yöneltmeye çalışmıştır. Almanya, Latin Amerika ülkelerinde Amerika aleyhtarı kışkırtma faaliyetlerine girmişti. 1917 yılı başından itibaren Almanya'nın denizaltı savaşına yeni bir hız vermesi Amerika tarafından hoş karşılanmadı. Tam bu sırada Almanya’nın Meksika’yı yanına çekmek istemesi ve son olarak 2 Amerikan ticaret gemisinin Alman denizaltılarının batırılması üzerine Amerika 2 Nisan 1917’de Almanya’ya savaş ilan etti.

7) Yunanistan'ın Savaşa Katılması
Yunanistan, İtilaf Devletleri ile yaptığı antlaşma gereği 26 Haziran 1917’de İttifak devletlerine savaş açtı.

E) 1918 Yılı: Savaş Sona Eriyor
1917 yılı geldiğinde, savaşan bütün taraflarda ve özellikle kamuoylarında bir yorgunluk ve savaşa karşı bir bıkkınlık ortaya çıkmaya başlamıştı. Üç yıldır yapılan savaş henüz kesin bir yenilgi veya zafer işareti taşımıyordu. Çünkü bahis konusu olan bir cephede bir muharebenin kazanılması değil, düşmanın tam yenilgiyi kabul etmesi idi. 1917 yılı geldiğinde hiçbir taraf için de bunun işareti kesin olarak belirmemişti. Bu durum kamuoylarında savaşın sona ermesi için duyulan arzuyu gittikçe şiddetlendirmekteydi. Savaş uzadıkça yaşama şartları da güçleşiyordu. Avusturya savaşın başından beri Doğu cephesinde Rusya'nın bütün ağırlığını üzerinde hissetmiş ve tek başına Rusya’ya karşı savaşamadığından Almanya ve Osmanlı Devletinden yardım almıştı. Öte yandan Almanya için de savaş ağır gelmeye başlamıştı. Doğu cephesinde durumu iyi olmakla beraber, kazanılan zaferler ucuza elde edilmediği gibi, Rusya da dize getirilememişti. Batı cephesinde ise, yıpratma savaşlarıı Alman kuvvetlerini günden güne eritmekteydi. İtilaf devletlerine gelince, Avrupa cephesi onlar için de parlak değildi. Rusya'nın ihtilalden sonra İttifak Devletleriyle barış görüşmelerine girişmesi, Sırbistan'ın yenilmesi, İtalya'nın Caporetto hezimeti, Romanya'nın yenilgisi, Müttefikler için de iyi işaretler değildi. Herkesin barışa özlem duyduğu bu atmosferi, ABD Başkanı Wilson fark etmekte gecikmedi ve barışın düzenini tespit etmek üzere ortaya atılarak, Kongrede 8 Ocak 1918 de verdiği bir söylevde, barışın temel ilkeleri olmak üzere 14 Nokta'yı açıkladı. Bu 14 Nokta'dan her birinin özü şöyleydi.

Wilson İlkeleri (8 Ocak 1918)
ABD Cumhurbaşkanı Wilson I.Dünya Savaşı sonrasında yapılacak barışın esaslarını yayınladığı on dört ilke ile açıklamış, İtilaf devletleri de ABD’yi yanlarında tutmak istediklerinden dolayı bu ilkeleri kabul ettiklerini bildirmişlerdir.
ABD başkanı Wilson, savaştan sonra barışın devam etmesini bir daha böyle büyük savaşların çıkmamasını istiyordu.
İlkeler:
1-Galip devletler yenilen devletlerden toprak ve savaş tazminatı almayacak.
Açıklama:
1-Bu madde yeni sömürgeler oluşmasına karşıdır.
2-Malüb devletlerin mütareke imzalamasını hızlandırmıştır.
3-Savaştan sonra imzalanan antlaşmalar bu maddeye uymamıştır.
2-Devletlerarası antlaşmalarda açık diplomasi esası uygulanacak.
Açıklama:
Gizli antlaşmalar hukuken geçersiz sayılmıştır.
3-Karasuları dışındaki denizlerde tam serbestlik sağlanacak
4-Uluslar arası ekonomik engeller kaldırılacak ve devletlerarasında eşitlik sağlanacak
5-Silahlanmanın azaltılması yolunda karşılıklı güvenceler verilecektir.
Açıklama:
İlk silahsızlanma çağrısıdır.
6-Rusya, Belçika, Romanya, İtalya, Sırbistan, Karadağ ve Romanya’nın sınırları tekrar saptanacak
7-Devletlerarası anlaşmazlıkları barış yoluyla çözecek uluslararası bir örgüt kurulacak
Açıklama: Milletler Cemiyetinin kurulması istenmiştir. Bu cemiyet Paris Konferansında kurulmuştur. Bu madde Wilson Prensiplerinin uyulan tek maddesidir. Savaş uluslararası meselelerin çözülme¬sinde araç olmaktan çıkarılmak istenmiştir.
8-Boğazlar bütün ulusların ticaret gemilerine açık olacak.
9-Osmanlı Devleti’nde Türklerin oturduğu bölgelerin egemenliği sağlanacak; diğer bölgeler¬deki uluslara da kendilerini geliştirme hakkı verilecektir.
Açıklama: Osmanlı Devletinin devam edeceği, fakat, parçalanacağı vurgulanmıştır. Bu madde Mondros müta¬rekesinden sonra Ana¬dolu’da başlayan işgallerin hukuk dışı; bu durum karşısında Türk Kurtuluş Savaşının ise hukuka uygun olduğunu gösterir. Bu madde azınlıklar için ilham kaynağı olmuştur.
10-Alses Loren Fransa’ya geri verilecektir.
Açıklama:
Bu madde “savaştan sonra mağlup devletlerden toprak alınma¬yacaktır” maddesi ile çelişmektedir.
Wilson Prensiplerinin Önemi:
1-İttifak grubu mütareke imzalama konusunda cesaretlendi(Savaşın bitişi hızlandı)
2-Çok uluslu imparatorlukların parçalanması ön görüldü
3-Wilson ilkeleri itilaf devletlerinin çıkarlarına ters düşmüştür. Bu nedenle kabullenmiş gibi görün¬dükleri bu ilkeleri kendi çıkarları doğrultusunda yorumlamışlardır. İttifak devletleri ise bu ilkeleri barışın anahtarı olarak görüp benimsemişlerdir.
4-Savaştan sonra prensiplerine uyulmadığını gören ABD belli bir dönem Avrupa siyasetinden çekildi.
5-İmzalanan antlaşmalarda prensiplere uyulmadı
6-Kurtuluş Savaşı ve II. Dünya Savaşının çıkması Wilson Prensiplerinin amacına ulaşmadığını gösterir.

Savaşı Bitiren Ateşkes Antlaşmaları
1-Bulgaristan : (Selanik-29 Eylül 1918)
2-Osmanlı: (Mondros-30 Ekim 1918)
3-Avusturya: (Villa gusti-3 Kasım-1918)
4-AlmanyaRedhondes-11Kasım-1918 )

Açıklamalar:
1-Almanya’da 9 Kasım 1918’de cumhuriyet ilan e-dildi.
2-Avusturya’nın savaştan çekilmesinde kendisine bağlı azınlık¬ların isyan etmeleri etkili oldu.
3-Romanya, Rusya savaştan çekilince savaştan çe-kildi
4-Bulgaristan’ın savaştan çekilmesi Osmanlı ile Al-manya’nın kara bağlantısını kesti.

İtilaf Grubunun Savaştaki Dezavantajları
1-Rusya’nın savaştan çekilmesi
2-Sömürgelerde bıkkınlık görülmesi
3-Çanakkale’nin geçilememesi
4-Osmanlı’nın savaşı Orta Doğu’ya çekmesi
5-Bulgaristan’ın İttifak Grubuna girmesi

İttifak Grubunun Savaştaki Dezavantajları
1-İngilizlerin denizlerde güçlü olması
2-İngiltere’nin sömürgelerinden destek alması
3-Avusturya ve Osmanlı’nın etnik problemlerle uğ-raşması
4-ABD’nin İtilaf Grubunda savaşa girmesi
5-İtalya’nın İtilaf Grubuna geçmesi

Rusya’nın Savaştan Çekilmesinin Sonuçları
1-İngilizler Anadolu için Yunanlıları ön plana çı¬karmaya başladı.
2-Ermenilerin koruyuculuğu ABD’ye verildi.
3-Gizli antlaşmalar değişti.
4-Brest-Litowsk Antlaşması imzalandı.
5-Kafkas, Galiçya, Romanya ve Makedonya cep¬heleri kapandı.
6-Osmanlı Kars, Ardahan ve Batum’u geri aldı.
7-İtilaf bloğunda oluşan boşluk önce İtalya ile sonra ise ABD ile doldurulmaya çalışıldı.

Paris Konferansı (18 Ocak 1919)
İtilaf Devletleri yenilen devlet¬lerle imzalanacak barış antlaşmalarının şartlarını tespit etmek ve bo¬zulan dengeleri kendi lehlerine kurmak için Paris’te bir barış konferansı toplamış¬tır. Bu konferansa 32 Devlet katılmıştır. Konferansın kararlarına hakim olan sadece beş devletti: Amerika, İngiltere, Fransa, Japonya ve İtalya. Bu devletlerin başbakan ve dışişleri bakanların-dan meydana gelen bir Onlar Konseyi (Conseil des Dix) kuruldu. Lakin bu Konseye de esas itibariyle Fransa ve İngiltere hakim oldu. Çünkü, Konferan-sa şahsen katılan Başkan Wilson için, bütün mesele, milletlerarası münasebetlerde devamlı bir barışı sağlayacak ve koruyacak bir Milletler Cemiyeti'nin kurulmasıydı. Halbuki Fransa ve İngiltere, barışı düşünmekten çok, barış düzeninde kendi menfaatlerini en iyi şekilde gerçekleştirecek yolu arama endişesinde idiler. Konferansta Fransa'nın bütün amacı, Almanya’yı bir daha başını kaldıramayacak derecede ezmekti. Clemenceau bir Fransız-Alman dostluğuna inanmıyordu. İngiltere’ye gelince, onun da birinci amacı Alman donanmasını ortadan kaldırmak ve ondan sonra da, Almanya'nın bir kere daha Avrupa dengesini bozmasını önleyecek tedbirleri almaktı. Japonya’ya gelince, Konferansta pasif bir rol oynadı ve sadece Almanya’nın uzak doğu sömürgeleri ile ilgilenirken, Avrupa ile pek ilgilenmiyordu. İtalya ise Konferansta bir üvey evlat muamelesi gördü.
Clemenceau(Fransa) ve Lloyd George(İngiltere), Wilson'u başlarından savmak için ilk önce Milletler Cemiyeti statüsüne öncelik verdiler ve Şubat 1919 da Milletler Cemiyeti statüsü tespit edilir edilmez Wilson, Amerikan kamu oyunu bu fikre kazanmak için hemen Amerika’ya gitti. Bu suretle Clemenceau ile Lloyd George'un elleri de, kendi menfaatlerini gerçekleş-tirmek için tamamen serbest kaldı. Onlar Konseyi bütün meselelerin esasına karar verdikten sonra, ayrıntıların tespitini komisyonlara havale ettiler. Barış antlaşmaları bu şekilde düzenlenip hazırlandı.
ABD Milletler Cemiyeti dışındaki diğer konularla fazla ilgilen¬memiş ve infirat (yalnızlık) politikasına geri dön¬müştür. (Monroe Doktrini)
En fazla tartışılan mesele Osmanlı ile imzalanacak olan antlaşma olmasına rağmen; aralarında çıkar çatışmasına düşen galipler Osmanlı ile imzalanacak olan antlaşmayı karara bağlayamamışlardır.
Batı Anadolu’nun kendisine bırakılması için çaba harcayan Yunanistan konferansa Batı Anadolu’da Rumların çoğunlukta olduğunu gösteren ve İzmir civarında Rumların Türkler tarafından katledildiğini ileri süren sahte raporlar ile geldi. Güçlü bir İtalya’nın Batı Anadolu’da varlığını istemeyen İngiltere Yunanistan’ın verdiği sahte raporları kul¬lanarak İzmir ve civarının Yunanistan tarafından işgal edilmesini Konferansa kabul ettirdi. İtalya ise bu durumdan dolayı konferansı terk etti. İtilaf dev¬letleri arasında ilk çatlak oluştu.
Osmanlı ülkesini milletler prensibine göre böle¬rek; ilgilendiği bölgeleri mandater sistem aldatma¬cası ile sömürü sınırları içine almak isteyen İngil¬tere konferansa Kürt, Ermeni, Rum ve Arapları da davet etti. Bu milletler konferansa İngiliz çıkarla¬rına hizmet edecek şekilde sahte raporlarla geldiler. İlk defa bu konferans esnasında Doğu Anadolu’da bir Ermeni devletinin kurulmasına karar verildi.
Wilson prensiplerinde kurulması istenen Milletler Cemiyeti (Cemiyet-i Akvam) kurulmuştur. Görevi uluslararası anlaşmazlıkları çözümleyerek dünya barışının devamını sağlamak olan bu cemiyet İngi¬liz çıkarlarına hizmet etmekten başka bir işe yara¬mamıştır. Kurtuluş Savaşı ve II. Dünya Savaşının çıkması bu durumu açıkça göstermektedir. Bu ce¬miyetin iç tüzüğü I. Dünya Savaşı sonucunda im¬zalanan bütün antlaşmalara konulmuştur. Bu cemi¬yetin kurulması Wilson prensiplerinin kısmen uy¬gulandığını gösterir.
İngiltere ve Fransa ABD ve dünya kamuoyuna dürüst görünerek sömürgeciliklerini devam ettire¬bilmek için; yeni kurulan bir devletin büyük bir devlet tarafından Milletler Cemiyeti adına yönetil¬mesi esasına dayanan Mandater Sistem düşüncesini konferansa kabul ettirdiler. Bu sistem sömürgecili¬ğin şekil değiştirmiş halidir.
Tamirat adı altında savaş tazminatı alınmasına karar verildi.

Barış Antlaşmaları

1-Versailles(Versay) (28 Haziran 1919)
Versay Antlaşması Almanya ile imzalanmıştır.
Bazı Maddeleri:
1-Almanya Alses bölgesi ve Saar bölgesini Fransa’ya; deniz aşırı bölgelerini İngiltere, Fransa, Belçika ve Japonya’ya bıraktı.
2-Danzig serbest bölge olarak kabul edildi.
3-Almanya Avusturya ile birleşmemeyi garanti etti.
4-Almanya Yugoslavya ve Çekoslovakya’yı tanıdı.
5-Askerlik mecburi olmaktan çıkarıldı. 100bin kişilik asker gücü bırakıldı
6-Kiel Kanalı ve Alman nehirleri uluslararası hale getirildi.
7-Almanya ekonomik yükümlülüklere uyacağını ve savaş tazminatını vereceğini kabul etti.(33 Milyar Dolar)
Önemi:
1-İngiltere en güçlü rakibinden kurtuldu
2-Almanya uzun süre savaşamayacak hale getirildi
3-Antlaşma hükümlerini uygun bulmayan Almanya II. Dünya Savaşının çıkmasında etkili oldu
4-Alman sömürgeleri İngiltere, Fransa, Belçika ve Japonya arasında paylaşıldı.

2-Saınt Germaın (10 Eylül 1919)
Bu antlaşma Avusturya ile imzalanmıştır.
Bazı Maddeleri:
1-Avusturya Macaristan, Yugoslavya ve Çekoslo¬vakya’yı tanıdı. Avusturya'nın toprakları 576.000 Km. Kareden 84.000 Km. kareye ve nüfusu da 50 milyondan 7 milyona düşüyordu.
2-Almanya ile birleşmemeyi garanti etti
3- Mecburi askerlik kaldırılıyor ve Avusturya ordusu 30.000 kişiye indiriliyordu. Ayrıca tamirat borcu ödeyecekti.
NOT: Avusturya’nın denizle bağlantısı kesildi.

3-Neuilly Antlaşması (27 Kasım 1917)
Bu antlaşma Bulgaristan ile imzalanmıştır.
Bazı maddeleri:
1-Bulgaristan Gümülcine ve Dedeağaç’ı Yunanis¬tan’a; Dobruca’yı Romanya’ya bıraktı.
2-Malubiyetin getirdiği yükümlülükleri kabul etti. 1920 yılından başlamak üzere, 37 yılda 2 Milyar 250 Milyon altın frank tamirat borcu ödeyecekti.
3- Ordusu 25.000 kişi olacaktı. Deniz ve hava kuvveti bulunmayacaktı. Mecburi askerlik kaldırılacaktı.
NOT: Bulgaristan’ın Ege ile bağlantısı kesildi.

4-Trianon (Triyanon)Antlaşması (6 Haziran 1920)
Macaristan’daki rejim değişikliği nede¬niyle bu antlaşmanın imzalanması gecikmiştir. Macaristan bu antlaşma ile bağımsız bir devlet olarak tanın¬makla beraber denize çıkışı olmayan küçük bir devlet haline gelmiştir. Savaştan önce toprakları 330.000 Km. kare iken, şimdi 92.000 Km. kareye, nüfusu da 22 milyondan 7.5 milyona düşüyordu. Macaristan ordusu, 35.000 kişiye indiriliyor ve mecburi askerlik kaldırılıyordu.
NOT: Macaristan’a mağlup devlet muamelesi ya¬pılmıştır.

Barış Antlaşmalarının Özellikleri:
1-Yeni devletler kuruldu
2-Askeri ve ekonomik sınırlamalar getirildi
3-Sınırlar değiştirildi.

Geçici Barış (1919-1929) Niçin Geçici Barış?
Birinci Dünya Savaşının sonucu ile barış antlaşmaları birlikte gözönünde tutulduğunda, Avrupa diplomasisinin ve kuvvetler dengesinin temel unsurlarını teşkil etmiş olan üç büyük İmparatorluğun, -Rus çarlığı, Avusturya-Macaristan İmparatorluğu ve Alman İmparatorluğunun- tarih içindeki ömürlerini tamamlayarak, Avrupa'da bir boşluk meydana getirdikleri, ulaşılması gereken ilk sonuçtur. Barışın sağlanabilmesi için kuvvetler dengesinin Avrupa'da yeniden kurulması gerekirdi. Barış antlaşmalarının toprak hükümlerine ilk bakıldığında, milliyetler ilkesinin uygulaması ile yeni devletlerin kuruluşunun milli birlikler üzerine dayandırılması suretiyle, dengesizlik faktörlerinin ortadan kaldırılmak istendiği gibi bir görüntü ortaya çıkar. Fakat bu ancak Avusturya-Macaristan İmparatorluğunun kalıntıları üzerinde yapılmıştır. Bu da tam olarak değil. Çekoslovakya ve Yugoslavya farklı unsurları kapsamaktan geri kalmamıştır. Balkanların toprak düzenlemeleri ise, tatmin edilmemiş ihtirasları ve doyurulmamış iştahları kamçılamaktan başka bir şey yapmamıştır.
Çarlık Rusya’sının yıkılmasına ve komünist rejimin kurulmasına Avrupa'nın büyükleri egemen olamayınca, bu devlet, sade Avrupa'da değil, bütün dünyada da kuvvetler dengesini ileride köklü bir şekilde değiştirmek üzere, kabuğuna çekilmiştir.
Osmanlı Dev.nin yıkılışı ise Orta Doğu kuvvetler dengesinde boşluk bırakmıştır. Savaşın galipleri İngiltere ve Fransa bu boşluğu daha makul bir düzenle dolduracakları yerde, kendi emperyalizmleri için bakir bir alan olarak ele almışlardır.
Alman İmparatorluğuna gelince; savaşın sonunda imparatorluk yıkılınca, Müttefikler cezalandırmak için Alman milletini ellerine almışlardır. Versay Barışı bir kin ve intikamın ağır bir belgesi olmuştur. Almanya'nın kuvvetler dengesinde bıraktığı boşluk, kin ve intikam tedbirleriyle doldurulmak istenmiştir. Bu ise dengesizlik yaratmaktan başka bir şey olmamıştır.
Böylece, barış antlaşmaları harita üzerinde bir düzen yaratmakla beraber, milletlerarası hayatta istikrarsız ve sallantılı düzenin bütün iç unsurlarını kapsamıştır. Bunun içindir ki, barış 1929-30 yıllarına kadar bir takım kaynaşmalarla ancak korunabilmiş, fakat bu yıllardan sonra olaylar bir eğik düzey üzerinde hızla yuvarlanarak, 1939 da İkinci Dünya Savaşının sert kayasına çarpmıştır.

I.Dünya Savaşının Genel Sonuçları
1-Avrupa’daki mevcut dengele değişti
2-Rakiplerini etkisiz hale getiren İngiltere ve Fransa en kazançlı devletler olurken; galipler safında yer alan İtalya ve Rusya hedefledikleri amaçlarına ulaşamamışlardır.
3-Osmanlı ve Avus.-Mac. İmp. parçalanmış; Çarlık Rusya’sı yıkılmıştır.
4-Türkiye, Macaristan, Polonya, Çekoslovakya, Yugoslavya, Letonya, Litvanya ve Ukrayna gibi yeni devletler kurulmuştur.
Açıklama:
Yugoslavya, Sırbistan, Karadağ, Bosna Hersek, Makedonya ve Slovenya’nın birleşmesi sonucunda kurulmuştur.
5-Cemiyet-i Akvam kurulmuştur(1920)
6-Sömürgecilik yerini Manda ve Himayeye bırakmıştır.
7-Barış Antlaşmalarında milliyetçilik prensibine dikkat edilmemesi azınlık sorununun ortaya çıkma¬sına sebep olmuştur.
8-Merkezi İmparatorlukların parçalanması sonucu Avrupa ve Orta Doğu’da denge boşlukları ortaya çıkmıştır.
9-Komünizm, Faşizm, Nazizm gibi, demokratik olmayan, totaliter rejimler ortaya çıkmıştır.
10-Sivil savunma düşüncesi ortaya çıkmış; böylece cephe gerisindeki sivil halkın korunması amaçlan¬mıştır.
11-Barış Antlaşmaları devletlerin eşitliği ilkesine aykırı olduğu için sürekli bir barış ortamı sağlana¬mamış, bu yüzden II.Dünya savaşı çıkmıştır.
12-Bazı devletler ekonomik krizlere girdi
13-Ümmetçilik ve Turancılık iflas etti.
14-Milliyetçilik güçlendi ve ulusal devletlerin kuru¬luşu hızlandı
15-Deniz altı gemileri önem kazandı
16-ABD tekrar içine kapandı
17-İngiltere ve Fransa Orta Doğu kaynaklarını ele geçirdi
18-Suriye, Irak, Lübnan ve Hicaz Osmanlı’dan ay¬rıldı.
19-Irak, Suriye, Lübnan ve Filistin’de mandater yönetimler kuruldu.
20-İttihat ve Terakki Partisi dağıldı.

Alıntıdır