Hava Kürenin İçinde Bulunan Gazlar

[Perii]

Hava Kürenin İçinde Bulunan Gazlar



• Her zaman bulunan ve oranı değişmeyen gazlar; % 78 oranında azot, % 21 oranında oksijen, %1 oranında asal gazlar (Hidrojen, Helyum, Argon, Kripton, Ksenon, Neon) dır.
• Her zaman bulunan ve oranı değişen gazlar; su buharı ve karbondioksittir.
• Her zaman bulunmayan gazlar; ozon ve tozlardır.

Su buharı : Yere ve zaman göre oranı en çok değişen gazdır. Yeryüzünün aşırı ısınıp, soğumasını engeller. Yağış, bulut, sis gibi hava olaylarının doğuşunu sağlar.

Karbondioksit : Atmosferin güneş ışınlarını emme ve saklama yeteneğini artırır. Havada karbondioksit (CO2) miktarının artması sıcaklığı artırıcı, azalması ise sıcaklığı düşürücü etki yapar.

Ozon : Hava içindeki oksijen (O2) mor ötesi (ultraviyole) ışınlarının etkisi altında ozon (O3) haline geçer. Ozon gazı, içinde hayatın gelişmesine olanak vermez ancak atmosferin üst katmanlarında ultraviyole ışınlarını emerek yeryüzündeki yaşam üzerinde olumlu bir etki yapar. Yeryüzünden 19 – 45 kilometre yükseklikler arasında bulunan ozon katının son yıllarda inceldiği hatta yer yer delindiği belirlenmiştir. Özellikle buzdolabı, soğutucu, araba ve spreylerden çıkan gazların (kloroflorokarbon) neden olduğu anlaşılmış ve bu gazların kullanımına kısıtlamalar getirilmiştir.
Yeryüzüne ulaşan mor ötesi ışınlardaki artış, sıcaklıkların artmasına, buna bağlı olarak buzulların erimesine, bitki örtülerinde değişimlere neden olabilecektir.

[YeşiL6]

Troposferi Oluşturan Gazlar Nelerdir?

Atmosferin en altındaki katını oluşturan troposfer, mekanik bir gaz karışımından oluşmaktadır. Burada görülen sürekli ve güçlü, yatay ve dikey hareketler böyle bir karışımı mümkün kılmıştır. Oysaki, bir üst katmanda yani stratosferde gazlar katmanlar halinde sıralanmıştır.



Troposferi oluşturan gazlar:
1) Havada her zaman bulunan ve miktarı değişmeyen gazlar (azot, oksijen ve asal gazlar)
2) Havada her zaman bulunup, miktarı zaman içinde azalıp-çoğalan gazlar (Karbondioksit, su buharı)
3) Havada her zaman bulunmayan gazlar (ozon, bazı tozlar)

Bunlardan başka, troposferin içinde miktarı fazla olmayan amonyak, iyot, kükürtdioksit ve azot oksitler de bulunur.
1) Havada miktarı değişmeyen gazlar: Bunlar; Azot (%78.07), Oksijen (&20.95), Asal gazlar (%0.96) dır. Asal gazlar ise; argon, kripton, hidrojen, helyum, neon ve ksenondur. Hacmin çok az olan diğer bölümünü su buharı, karbondioksit ve tozlar gibi miktarı değişen gazlar oluşturur. Hava basıncının ve sıcaklığın azalıp çoğalmasıyla gaz miktarlarında küçük değişmeler olabilir. Değişen gazların iklimler üzerinde ciddi bir etkisi vardır. Küresel iklim değişmelerine sebep olabilirler.

2) Havadaki karbondioksit: Havada çok az miktarda (%0.01-0.03) bulunmasına rağmen, miktarı ve değişmeleri ile klimatolojik koşulları ciddi anlamda etki eder. Havada bulunan karbondioksit miktarı karalar ve denizlerden fazladır. Geceleri bu miktar biraz daha artar. Karbondioksit; fabrika ve ev bacalarından, volkanlardan ve maden sularından havaya karışır. Ağır bir gaz olan karbondioksit havanın alt katmanlarında yer alır ve basınç ile yer altına sızıp maden ocaklarına dolar. Karbondioksit miktarındaki %55-60’lık bir değişme bile, hava sıcaklığı üzerinde 4-5 derecelik bir oynama yapar. Jeolokij devirlerdeki buzul çağları ve volkan püskürmelerinin sebebi karbondioksit miktarı olarak tahmin edilmektedir.



3) Havadaki su buharı: Hava içinde miktarı en fazla değişen gazdır. Nemli tropikal iklimlerde hava içinde ortalama %2-3 oranında su buharı bulunur. Bu miktar orta enlemlerde %1, kutuplarda %0.25’e kadar düşer. Atmosferde yükseldikçe su buharı miktarı hızla azalır. 6.5 km’de yeryüzündeki miktarın anca 1/10’u kadar su buharı bulunur. Su buharı genel olarak 3-4 lik atmosferin alt katında yoğunlaşmıştır. Sıcaklık arttıkça su buharı miktarı da artar.

Su buharının etkileri şöyledir:
– Yağışların oluşmasını sağlar.
– Atmosferin alt kısımlarının ısınmasını kolaylaştırır.
– Koruyucu bir örtü görevi görüp sıcaklığın uzaya kaçmasını engeller.
– Hava olaylarının doğuşunu sağlar.
– Boğazımızın ve derimizin kurumasına engel olur.
– Hava içindeki bakterilerin yaşaması olanağı artar.



4) Havadaki ozon: Hava içindeki oksijen (O2), ultraviyole ışınlarının etkisi ile allotropik (O3) hale geçer. Bu gaza ozon denir. Yere yakın yerlerde ozon miktarı yok denecek kadar azdır. Öğle vaktinde bu miktar biraz artar. Bu değer yere ve mevsime göre farklılıklar gösterir. Yerden yaklaşık 19 ile 45 km arasında bir ozon tabakası bulunur. Ozon miktarı ekvatordan kutuplara doğru artar (10. enlemlerde 29 km- 75. enlemde 22 km).

Ozon ultraviyole ışınlarını emerek yeryüzündeki yaşama olumlu etki yapar. Bu ışınların emilmesinden dolayı buradaki sıcaklı yaklaşık olarak 77 derecedir. Eğer ozon olmasa güneşten gelen ışınlar 50 kat daha fazla olacak ve yaşamı yok edecektir. Yerküreye ulaşan ultraviyole ışınları ise gereğinden çok olursa yerkürede yaşam biter. Ozon tabakası insanlık için bu denli bir öneme sahiptir.



5) Havadaki tozlar: Çok küçük katı maddeler havada uçucu halde bulunur ve bunlara toplu halde toz denir. İrice tozlar kısa bir süre havalandıktan sonra yere düşerken , çok küçük tozlar uzun bir süre havada kalıp çok yükseklere çıkar. Hava basıncının azalması durumunda ise çok daha yükseklere çıkarlar.
Havadaki tozların kaynağı; ufalanmış taşlar, mineral kırıntıları, maden parçacıkları, karbon parçaları, tuz kristalleri ve kozmik tozlardır. Havadaki toz miktarının fazla olması görüş mesafesini düşürür ve solunumu güçlendirir. Ayrıca tozlar havada yoğunlaşma çekirdekleri oluşturarak yağışın oluşmasını sağlar. Fazla miktarda bulundukları zaman renkli yağmurlar oluşur, hava ısınır, hava taneciklerinin elektriklenmesi ve iyonlaşması kolaylaşır. Kozmik tozlar kutup ışığının belirmesine neden olur.