1930 Yılına Kadar Kurulan Siyasi Partiler

[Courage]

1930 Yılına Kadar Kurulan Siyasi Partiler

a) Cumhuriyet Halk Fırkası (9 Eylül 1923)

Mustafa Kemal, Kurtuluş Savaşı döneminde “Anadolu ve Rumeli Müdafaaayı Hukuk” grubunu kurdu. Bağımsızlığın kazanılmasıyla görevini tamamlayan bu grup daha sonra Atatürk'ün emriyle Halk fırkası adını aldı. (9 Eylül 1923). Cumhuriyetin ilanından sonra ise ismi değiştirilerek Cumahuriyet Halk partisi oldu. Böylece cumhuriyet tarihinin ilk siyasi partisi kurulmuş oldu. Partinin başkanı M. Kemal oldu. Partinin programı, M. Kemal’in yapmayı planladığı yenilikleri kapsıyordu. 1950 yılına kadar sürekli iktidarda kalmıştır.
Özellikleri:

• TC’nin il siyasi partisidir.
• Halk Partisi adı ile kurulmuş, cumhuriyetin ilanından sonra “Cumhuriyet Halk Partisi” adını almıştır.
• I. Mecliste oluşturulan Müdafaa-i Hukuk grubunun partileşmiş durumudur.
• Tüm ulusun partisidir.
• Cumhuriyet devrimleri bu parti ile gerçekleştirilmiş ve yerleştirilmiştir.
• Programın temeli 6 ilke çerçevesinde oluşmuştur.
• Ekonomide Devletçilik ilkesini benimsemiştir.

NOT: M. Kemal, başlangıçta asker olup milletvekili olanlardan ya siyasete ya da orduya geri dönmelerini istemiştir. Böylece ordu siyasetten ayrılmıştır.



b) Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası (17 Kasım 1924)
Cumhuriyetin ilanından sonra mecliste, yönetimdeki Cumhuriyet Halk Fırkası’na karşı bir muhalefet oluştu. CHP’nin meclis üzerinde baskı yaptığı iddia ediliyor, bu baskının kaldırılması isteniyordu.
Bu parti, kurtuluş savaşında Atatürk'le aynı saflarda bualunmuş olan bir grup sivil ve asker tarafından kuruldu. Bu kişiler Kazım Karabekir (partinin başkanı) Rauf Orbay, Ali Fuat Cebesoy, Refet Bele, Adnan Adıvar'dı.
Atatürk yeni kurulan partiyi olumlu karşıladı. Çünkü deamokrasilerde çok parti olmalıydı. Aynı zamanda hükümeatin denetlenmesi için de muhalefet partilerinin bulunması gerekliydi. Demokrasinin yerleşmesi için bu gerekliydi.
Özellikleri:

• TC’nin ikinci siyasi, ilk muhalefet partisidir.
• M. Kemal’e ve devrimlere karşıdır.
• Eski düzen yanlılarınca desteklenmişlerdir.
• Ekonomide liberalizmi (serbest ekonomi) savunmuştur.

Terakkiperver Cumhuriyet fırkası demokratik hayatı beanimsemekle beraber dini inanışlara saygılıyız görüşüne de ağırlık veriyordu. Programında “Parti dini inançlara saygılıdır” görüşünün yer alması cumhuriyet karşıtlarının parti içinde toplanmasına neden oldu. Kısa zamanda amacından sapan parti, aynı zamanda inkılâpları benimsemeyen kişilerin sıağınabileceği bir yer durumuna geldi. Doğuda çıkan Şeyh Sait ayaklanmasında, partinin bazı yöneticilerinin de rolü olduğu gerekçesiyle, Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası kapatıldı (5 Haziran 1925). Henüz çok partili hayata geçme zamanının gelmediği anlaşıldı.


c) Serbest Cumhuriyet Fırkası (12 Ağustos 1930):
1929–1930 yılında, Dünyada büyük bir ekoanomik kriz yaşandı. Ülkemiz de bundan etkilendi. Hüküametin ekonomik programı bazı milletvekilleri tarafından eleştirildi. Mustafa Kemal “yeni bir parti kurulursa hükümet daha iyi denetlenebilir” diyordu. Ekonomik bunalımlar karşısında yeni çözümlerin ortaya konmasını, iktidarın daha iyi denetlenmesini, halkın görüşlerinin tam yansımasını, demokrasinin daha sağlıklı işlemesini istiyordu. Bu amaçla yakın arkadaşı Fethi Okyar'a yeni bir parti kurmasını istedi. Böylece Türkiaye'nin üçüncü partisi olan Serbest Cumhuriyet Fırkası Fethi Okyar'ın başkanlığında kuruldu (12 Ağustos 1930).
Özellikleri:

• TC’nin üçüncü siyasi, ikinci muhalefet partisidir.
• Cumhuriyet ve laiklik ilkelerine, devrimlere bağlı ve saygılıdır.
• Ekonomide Liberalizmi savunmuştur.

Demokrasinin gereği olarak kurulan bu parti kısa sürede laikliğe karşı olanların toplandığı bir parti haline geldi.
Fethi Bey, partinin devlet için tehlikeli olmaya başlaması üzerine partiyi kapatmak zorunda kaldı (17 Kasım 1930).