Süreklilik Yönünden Toplumsal Iliskiler

Toplumsal iliskiler süreklilik yönünden üçe ayrilir :

a) Gelip - Geçici (igreti) Iliskiler : Kisa süreli iliskilerdir. Arkadasinizin dogum günü kutlamasinda ilk kez karsilastiginiz kisilerle iliskiniz kutlama bittiginde sona ermisse bu, igreti iliskiye örnek olusturur.
b) Devirli (Periyodik) Iliski : Belirli zaman araliklarinda insanlarin bir araya gelmesiyle olusur. Ayni okulu bitirmis kisiler yilda bir kez bulusuyor ve iliskiler yalnizca o günle sinirli kaliyorsa buna periyodik iliski denir.
c) Sürekli Iliskiler : Aile, akrabalik, arkadaslik gibi uzun süre devam eden iliskilere sürekli iliskiler denir.

Toplumsal Statü : Bireyin toplum içinde isgal ettigi mevkie (konum) statü denir. Baska bir deyisle statü, bireye toplum içinde hak ve sorumluluklar yükleyen konumdur (mevkidir). Birey toplum içerisinde birçok statüye sahiptir. Örnegin sizler; ögrenci, kardes, dayi, amca, arkadas, yurttas statülerinden bir kaçina ya da hepsine sahip olabilirsiniz.

- Statünün Islevi : Toplumsal grupta belli bir yerin (konumun) öteki yerlere göre durumunu gösterir. Örnegin, bir okul grubunda, müdürün konumuyla, müdür yardimcilarinin konumlari, onlarin ögrenciler tarafindan derecelendirilmesini saglar.
Toplumsal statüyü su faktörler belirler :

a) Demokratik ya da totaliter her toplumda soy bagi, kisinin toplumsal statüsünü belirler.
b) Bireyin sahip oldugu servet miktari statüyü belirler.
c) Kisinin yaptigi isin islevsel yararlari statüyü belirler.
d) Bireyin egitim düzeyi statüyü belirler.
e) Bireyin dini statüyü belirleyebilir.
f) Bireyin biyolojik özellikleri (cinsiyet, güzellik, yas vb.) statüyü belirleyebilir.

- Statü Türleri : Üç tür statü vardir ve bunlardan ikisi statülerin elde edilme biçimleriyle ilgilidir. Toplumsal statüler genellikle iki yoldan kazanilir :

a) Verilmis (edinilmis) Statüler : Bireyin yas, cinsiyet, irk ve öteki fiziki özellikleri gibi dogustan getirdigi ya da dogar dogmaz toplum tarafindan bireye yüklenilen statüler verilmis (edinilmis) statülerdir. Örnegin, erkek, kadin olmak, Hintli, Kizilderili olmak dogustan getirilen verilmis statülerdir.
b) Kazanilmis Statüler : Bireyin kendi emek, çaba, egitim ve yetenekleri ile elde ettigi statülerdir. Politikaci olmak, ressam olmak,anne, baba olmak kazanilmis statülerdir.
c) Anahtar Statü : Bireyin sahip oldugu statülerden en baskin olanidir. Erkek, baba, yurttas, dayi, arkadas, komsu, müdür gibi birçok statüye sahip olan bir birey çevresinde de "müdür amca" olarak aniliyorsa bu kisinin anahtar statüsü müdürlüktür.

Toplumsal Prestij : Bireyin statülerine toplumun verdigi degere prestij denir. Prestij kavrami, toplumdan topluma ve ayni toplumda zaman içerisinde degisen dinamik bir kavramdir. Örnegin, Cumhuriyetin kurulus yillarinda ögretmenlerin prestiji (sayginligi) yüksekken, günümüzde isletme, maliye, bankacilik gibi meslek gruplarinin prestiji artmistir.

Toplumsal Rol : Toplumun, belirli toplumsal statülerdeki kisilerden, yapmalarini bekledigi davranislara toplumsal rol denir. Örnegin toplum, doktorlardan, giyimlerinden hastalariyla iliskilerine varincaya kadar belirli davranislar bekler.
Toplumun bireyden bekledigi rollerle, bireyin gerçeklestirdigi roller arasinda farkliliklar gözlenebilir.
Farkli statülerin birbirleriyle olan iliskileri rol pekismesine ya da rol çatismasina neden olabilmektedir.

- Rol Pekismesi : Farkli statülerin gerektirdigi rollerden birinin diger bir rolün oynanmasini kolaylastirmasina rol pekismesi denir.

- Rol Çatismasi : Degisik statülere iliskin rollerin birbirleriyle çelismesine rol çatismasi denir.

UYARI : Beklenen rollerle, gerçeklesen roller arasinda söyle bir ayrim vardir; Beklenen roller kolay kolay degismez; ancak gerçeklestirilen roller bireyin kisiligine bagli olarak her zaman çesitlilik gösterir.

Toplumsal Gruplar (Kümler) :

Grubun Tanimi ve Özellikleri : Ortak amaçlarini gerçeklestirmek için üyeleri arasinda iliskileri düzenleyen kurallarin bulundugu, her üyenin grubun varligini ve simgelerini bilinçli olarak ayirdettigi, sürekliligi olan bireyler topluluguna grup denir.
Toplumsal grubun olusmasi için su özelliklerin bulunmasi gerekir:

- En az iki kisiden olusmak
- Ortak amaçlara sahip olmak
- Bireylerin yerlerini belirleyen statülere sahip olmak
- Statülere bagli beklenen rollere sahip olmak
- Grup içinde iliskileri düzenleyen kurallar

Bir grubun sürekliligini saglayabilmesi için su fonksiyonlari yerine getirmesi gerekir:

- Grup, grubu bir arada tutan "biz" bilincini olusturmalidir.
- Grup, üyelerinin beklentilerine yanit vermelidir.

Grup Türleri :

a) Üye Sayilarina Göre Gruplar
- Küçük Grup : Arkadaslik, aile gibi gruplar
- Büyük Grup : Kent, devlet gibi gruplar.
b) Sürelerine Göre Gruplar :
- Geçici Grup : Tatilde tanisip arkadaslik yapan kisilerden olusan gruplar bu türe girerler.
- Sürekli Grup : Aile, köy gibi gruplar.
c) Katilma Biçimine Göre Gruplar :
- Üyelerinin Iradeleriyle Katildigi Grup : Dernek, Siyasi parti bu tür gruplardir.
- Üyelerinin Iradeleri Disinda Katildigi Grup : Aile, akrabalik ya da bir kastin üyesi olarak dogmak bu gruplara örnektir.
d) Kurulus Biçimine Göre Gruplar :
- Resmi Grup : Bir devlet dairesinde çalisanlar, sendikalar, dernekler
- Resmi Olmayan Grup : Akrabalik, arkadaslik gruplari

Toplumsal Iliski Biçimlerine Göre Gruplar : Cooley, Tönnies ve Durkheim gruplari, üyeleri arasindaki iliskilere göre siniflandirmislardir.

- Cooley in Siniflandirmasi :

a) Birincil Gruplar : Yüzyüze iliskilerin ve duygusal baglarin güçlü oldugu gruplardir. Grubu birbirine baglayan "biz" bilincidir. Aile, akrabalik, arkadaslik gruplari birincil gruplardir.
b) Ikincil Gruplar : Grubun üyeleri arasindaki iliskiler sinirli ve resmi iliskilerdir. Grupta "ben" duygusu hakimdir. Bireyler ortak çikarlarini koruyabilmek için bir araya gelmistir. Dernek, sendika, siyasi partiler bu tür gruplara örnek olusturur.

- Tönnies in Siniflandirmasi :

a) Cemaat : Ortak iradenin, ortak mülkiyetin bulundugu, etnik köken, irk, din, kültür gibi özellikleri farklilasmamis gruplardir. Üyeler arasindaki iliskileri gelenekler saglar.
b) Cemiyet : Bireysel mülkiyetin, bireysel iradenin hakim oldugu gruplardir. Bireyler arasindaki iliskiler toplumsal sözlesmelerle (resmi ve yazili kurallarla) saglanir. Üyeler arasinda akilci çikar anlasmalari egemendir.

- Durkheim in Siniflandirmasi :

a) Mekanik Dayanismali Gruplar : Genellikle sanayi öncesi toplumlarda görülen, benzer statüdeki insanlar arasindaki dayanismanin güçlü oldugu, is bölümünün yayginlasmadigi, üyelerin birbirlerine duygusal baglarla bagli oldugu gruplardir.
b) Organik Dayanismali Gruplar : Durkheim e göre nüfus yogunlugunun artmasiyla birlikte is bölümü ve islevsel uzmanlasma ortaya çikmistir. Modern sanayi toplumlarinda farkli alanlarda uzmanlasan farkli gruplardaki insanlar arasinda organik bir dayanisma vardir.

Toplumsal Yigin : Ayni mekani paylasmalarina karsin aralarinda karsilikli iliskiler bulunmayan insan birikimleridir.

Toplumsal yiginlarin özellikleri sunlardir :

- Yigini olusturan kisiler anonimdirler ve birbirlerine yabancidirlar.
- Yigin örgütlenmemistir. Statü ve islevlerin olusturdugu ast - üst iliskisi yoktur.
- Yiginlarda toplumsal iliski yok denecek kadar azdir.
- Yiginlarda, davranislarda kisitlamalar ve düzenlemeler yapmayi gerektiren kurallarin sayisi azdir.
- Yiginlar sürekli degildirler.

Yigin Türleri :

a) Kalabalik : Fiziki olarak birbirine yakin olan, ancak göreli olarak etkilesim içinde olmayan, organize olmamis, kendiliginden bir araya gelen insan birikimleridir. Örnegin, kirmizi isikta duranlar, süpermarkette alis veris edenler kalabaliga örnektirler.
b) Izleyici Yiginlari : Çesitli gösterileri izleme, dinleme amaciyla bir araya gelen bireylerin olusturdugu yiginlardir. Örnegin, bir konseri dinleyenler, tiyatro izleyenler izleyici yiginlardir.
c) Gösteri Yiginlari : Belli bir düsüncenin, inancin aleyhinde ya da lehinde gösteri yapan kisilerin olusturdugu yiginlardir. Gösteri genellikle örgütlüdür. Fakat bu örgütlenme oldukça gevsek dokuludur. Örnegin, mitinglerde toplanan insanlar gösteri yiginlarini olustururlar.
d) Etkin Kalabaliklar (Moblar) : Genellikle siddet içeren, kontrolden uzak, düzensiz, kisa ömürlü, çok sayida bireyi içeren yiginlardir. Örnegin, linç kalabaliklari, moblari meydana getirirler.

Toplumsal Kategoriler : Belli özellikleri bakimindan bir arada düsünülen insan topluluguna kategori denir. Kategoriler üçe ayrilir.

a) Kitle : Ayni uyaricidan hoslanmakla birlikte aralarinda mekansal yakinlik olmayan kategorilerdir. Klasik müzik sevenler, ayni gazeteyi okuyanlar kitleye örnek olarak verilebilir.
b) Toplumsal Azinlik : Bir toplumda, egemen durumda olanlarin haklarindan yararlanamayan insanlarin olusturduklari kategorilerdir. Osmanli Imparatorlugunda gayrimüslimler toplumsal azinliktir.
c) Toplumsal Sinif : Ekonomik özellikleri, yasam biçimleri ve kültürel konumlari birbirine benzeyen insanlarin olusturdugu kategorilerdir. Bürokrat sinifi, isçi sinifi, burjuva sinifi gibi...

UYARI : Toplumsal kategori gerçekte degil de gözlemcinin düsüncesinde biraraya gelmis insanlari ifade eder. Toplumsal yiginlarin ise fiziki bir gerçekligi vardir.

Bazi toplum bilimciler sinifi, üretim araçlarina sahip olup olmamaya göre tanimlamistir. Örnegin, feodal toplumda üretim araçlarina (topraga ve onu islemeye yarayan araçlara)sahip olanlar senyör, üretim araçlarina sahip olmayanlar ise serf (köylü)tir.

Toplumsal Tabakalasma : Toplumda yer alan sinif ve tabakalarin, toplumsal hiyerarside alt, orta, üst diye derecelendirilmesidir. Toplumsal tabakalasma, tabakalasma piramidi ile gösterilir.

Ülkelerin gelisme düzeylerine göre toplumsal tabakalasma piramidi söyle gösterilebilir:

__________________