Nihilizm (Hiççilik) Nedir, Ne Demektir?

Nihilizm (Hiççilik) Nedir, Ne Demektir?

Felsefede nihilizm, hiçbir şeyin var olmadığını, hiçbir şeyin bilinemeyeceğini savunan görüştür. Nihilizm hem bilgi felsefesiyle, hem değer felsefesiyle hem de varlık felsefesiyle ilgili bir öğretidir. Nihilizm öğretisi, bilgi felsefesinde her tür bilginin bir aldanma olduğunu, bilginin olmadığını; ahlak felsefesinde insan eylemlerini belirleyen değerlerin olmadığını; varlık felsefesinde hiçbir şeyin var olmadığını savunur.

İlk Çağ Yunan filozofu Gorgias bu görüşün temsilcilerinden biridir. Bir sofist olan Gorgias'a göre; hiçbir şey var değildir (herkesin üzerinde uzlaşarak var diyebileceği bir varlık yoktur), bir şey bir biçimde var olsa bile o bilinemez, bir şey bir biçimde var olsa ve bilinse bile bu bilgi başkalarına aktarılamaz. Örnekten de anlaşılacağı üzere sofistler varlığın bilinemeyeceği şeklindeki görüşlerini, dil ve duyum sorunuyla açıklarlar. Onlara göre düşüncelerimizi aktarmada kullandığımız, sembollerden oluşan dil güvenilir değildir. İnsanlar arasında dil aracılığı ile kurulan iletişim tam değil görecelidir. Duyum ve algıya dayanan bilgiler de görecelidir. O halde onlara göre varlıklar üzerinde ortak bir anlam da olmayacaktır.

En önemli temsilcisi Nietzsche’dir. Var olan değerlere, düzene karşı çıkar ve hiçbir değer tanımaz. Nietzsche, modern insanın benimsediği değerlerin geleneksel dayanaklarının çöktüğünü söyler. Bu nedenle eski değerler bırakılıp, bütün değerler yeniden kurulmalıdır. Bunu yapacak olan da güç istenci ile üstün insandır. İnsan değer yaratabildiği ölçüde üstün insan olarak özgürdür.

Ona göre insanlar güçlüler ve zayıflar diye ikiye ayrılırlar. Egemen ahlaki belirleyen bireyin güçlü veya zayıf olmasıdır. Mevcut ahlak sistemini zayıf insanlar oluşturmuştur, bu ahlak sistemi köle ahlakıdır. Köle ahlakı insanların zayıflıklarını ön plana çıkaran, yaşam gücünün eksilmesine sebep olan ahlaktır. Bu ahlakın karşısında güçlü insanların oluşturduğu efendi ahlakı vardır. Efendi ahlakı güç istenciyle oluşan üstün insan ahlakıdır. Üstün insan çağının her türlü kokuşmuş değerlerini reddeden, kendisini aşmış ve yeni değerler oluşturabilme gücüne sahip insandır. Kendi değerini kendisi oluşturabilen insan kendi ahlakını kendi oluşturur. Bu nedenle evrensel ahlak anlayışı olamaz.

Ek Bilgiler

Hiççilik ya da Nihilizm veya Yokçuluk; 19. yüzyıl ortalarında Rusya'da, özellikle genç entelektüel kesim arasında taraftar bularak yükselen ve bu nedenle kendine büyük felsefi akımlar arasında yer edinen bir felsefî yaklaşımdır.

Latince'de 'hiç' anlamına gelen nihil sözcüğünden türetilen Nihilizm, günümüzde birçok spesifik alt dala ayrılmakla beraber, en popüler tanımıyla; her şeyin anlamdan ve değerden yoksun olduğunu savunan felsefi görüştür. Nihilistler tanrının varlığını, iradenin özgürlüğünü, bilginin imkânını, ahlâkı ve tarihin mutlu sonunu reddederler.

Nihilizm; metafizik ve ahlaki güçleri yok sayan, mevcut olan değerlere ve düzene karşı çıkan, hiçbir iradeye boyun eğmeyen görüşlerin genel adıdır.

Nihilizm; bilgi felsefesi, ahlak ve siyaset alanında kabul görmüştür. Ve yine nihilizm, her şeyi, her gerçeği ve değerleri reddetme şeklinde ortaya çıkmıştır.

Nihilizm; her türlü bilgi imkanını reddeder ve hiçbir doğru, genel-geçer bilginin olamayacağını savunur. Varlığı her şekliyle şüphe ile karşılar ve hatta yok sayar.

Nihilizm temelde estatizmin bütün biçimlerini yadsır, yararcılığı ve bilimsel usçuluğu savunur. Toplumsal bilimleri ve klasik felsefe sistemlerini bütünüyle reddeder. Yalın olgucu ve maddeci bir tutumla yerleşik toplumsal düzene baş kaldırmayı temsil eder, devlet, din, ya da aile otoritesine karşı çıkar. Yalnızca bilimsel doğruları temel aldığı düşünülse de, bilimin toplumsal sorunlarının üstesinden gelemeyeceğini kabul eder.

Nihilist düşünce Friedrich Nietzsche,Neyzen Tevfik, Ludwig Andreas Feuerbach, Henry Thomas Buckle, Max Stirner, Albert Camus, Arthur Schopenhauer, Jean-Paul Sartre ve Herbert Spencer gibi düşünürlerin etkisinde kalmıştır. İnsanın beden ve ruhtan oluşan dualist bir yapısı olduğunu reddettiği için dinlerin şiddetli tepkisine yol açmıştır.

Rus edebiyatı'nda ilk kez Nedejin'in bir makalesinde kullanıldı

Friedrich Nietzsche, Schopenhauer'ın nihilist felsefesi ile yola çıkmıştır. Ancak ona göre, nihilizm yanlış ve eksik anlaşılmaktaydı. Nietzsche zamanla nihilizmi yeniden temellendirdi. Nihilizmin en eksik yanı, yaşamı olumsuzlamasıydı. Nietzsche, "yanlış nihilizm"i yaşayanları kitaplarında sıklıkla "pesimistler" olarak tanımlar. Bu pesimizmin aşılması gerekmektedir. Gerçek bir güç felsefesi için, yaşamı kesinlikle olumlayan bir felsefe gerekmektedir. Yaşamın değeri anlaşılmalı ve bu değer yüceltilmelidir.

Nihilizm'e en çok yakıştırılan düşünürlerden olan Nietzsche'ye göre Nihilizm, yüksek ideallerin değerlerini yitirmelerinden kaynaklanan olumsuz düşünce tutumudur. Nietzsche, nihilizmin soy kütüğünü oluştururken, bunun aşılabileceğine de değinmiştir: Korkular, karşı çıkışlar, başkaldırmalar, Varlık'ı (Tanrı) anlaşılır bir gerçeklik ve değer yapan varlık idealizminin çöküş belirtileridir. Nietzsche için 'Tanrı öldü' ve bu varlık artık "kendisine yakıştırılan bütün değerleri hiçe indiren bir yokluk" olmuştur. Yani Nietzsche "Tanrı öldü" derken Avrupa'da ve dünyada tanrı kavramının yozlaştırıldığını, yok edildiğini söylemiştir.

Tüm bunlara rağmen, J. Grenier'e göre Nietzsche asla bir nihilist olmamıştır. Güç İstenci adlı kitabında belirttiği üzere Nietzsche, Nihilizm'i sonuna kadar yaşamış ve onu aşmıştır. Nihilizm'in aşılması gereken bir şey olduğunu savunur. Peki, Nihilizm nasıl aşılır? Bu soruya verdiği cevap şöyledir: "Bizler doğadaki tüm ahlakı reddetmiyoruz, ahlakın evrensel olduğunu iddiasını reddediyoruz ve bir ahlak kuralını reddederken veya kabul ederken onun hayatı geliştirici mi yoksa engelleyici mi olduğuna bakıyoruz." Nietzsche köle ve efendi ahlakı olarak iki ahlaktan bahseder. Ona göre toplumdaki tüm bireylerin var oluş nedeni "üst-insan"a ulaşmak ve onun amaçlarına hizmet etmektir. O zaman Nihilizm "kölelerin ahlâkı" olarak belirir; köleler, gerçek yaşamdaki güçsüzlüklerini unutmak için, bir ideale veya bir kurmaca Tanrı'ya gerek duyarlar. Hiçlik istemi olan nihilizm, idealist bir yadsıma mantığından kaynaklanır; yaşamı, sanat aracılığıyla, "özgür düşünce" olarak doğrulayacağına, bilinç adına yadsır.

Heidegger ise Nihilizm'i Batı Düşüncesi'ni oluşturan öğelerden biri olarak görür. Bu görüş, değeri ve "var olan"ı tanımlamak için gerçekte, varlık sorusunu sormayı kendine yasaklar. Gorgias ise nihilizmin agnostik yönüne vurgu yaparak Hiçbir şey var değildir, var olsa da bilinmez, bilinse de başkalarına aktarılamaz. demiştir.

Ek Bilgiler 2

Nihilizm, kelime anlamı itibariyle “hiççilik ve yok sayıcılık” kavramlarına karşılık gelmektedir. Nihilizmin kavram olarak doğduğu yer ise 19.yy Rusya fikir ortamıdır. Değerler düzlemi ve tanrı ikileminden hareketle kendine has bir üslubu benimseyen Nihilizm akımı, aslı itibariyle tüm özgürlük akımlarıyla(anarşizm, komünizm vs.) anılmıştır. Çünkü insanın yeniden aslına dönmesini ve tanrı kavramından kendisini soyutlayarak “özüne”, “hiçliğine” dönmesini arzular. Nihilizm bir başkaldırı aracı olarak kullanılsa da savunduğu değerler itibariyle bir kadim dönem tutkunudur. Yani ona göre yeni olan her şey hemen hemen bir yozlaşmaya karşılık gelir. Ve modern insanlık denilen şeye kesinlikle karşıdır. Çünkü Nihilizm insanın doğal halini öngörür ve insanın doğuştan getirdiği içgüdülerini kullanması gerektiğini ileri süren bir tez geliştirmiştir. Bu yönüyle post-modern bir kimlik sergiler diyebiliriz. Bu bağlamda tekrarlarsak eğer; taşıdığı kaygılar itibariyle kesinlikle ne modernite ne de günümüze ait bir tavır taşımaz.

“Hayat kudrete yönelik iradedir.”
Nietzsche (Güç İstenci, syf.146)

Genel itibariyle Nihilizmin neyle beslendiğini açıkladıktan sonra gelin insana bakış açısını birazcık olsun irdeleyelim ve insan kavramının içini biraz daha doldurmaya çalışalım.

Nihilizmde İnsan Fenomeni
Nihilizm; değerlerin değerlere oranla değerden düşmesidir. Kısaca değerlerin sıfırlanmasını ve yokluğa doğru bir gidişatı simgelemektedir. Diğer bir ifadeyle En üst değerlerin değersizleşmesi. (Nietzsche, Güç İstenci, syf. 23)

Peki, bu aşamada insan nedir? Nihilizm insanı nasıl yorumlar ve insan var oluşu için nasıl bir kurtuluşu öngörür? Bu soruları tam olarak yanıtlamaya çalışacağım ve akıllarda soru işareti kalmaması için elimden geleni yapmaya çalışacağım. Çünkü Nihilizm, fazla anlaşılamayan ve üzerinde en fazla yalan yanlış şeyler yazılan kavram ve konudur. Bu aşamada benim amacım sadece Nihilizmin öngördüğü insan hakkında ve onun kurtuluşu hakkında bir şeyler söyleyebilmektir.

Nihilizmin var olan değerleri(ahlak değerlerini) yadsıdığını söylemiştik. Bu açıdan sorular şöyle sorulmalıdır; şu ana kadar var olan değerlerin içinde doğan ve yaratılan insan ne kadar kendine aittir? Kendi kendine ne kadar evet diyebilmektedir? Ve şu anda var olan değerler içinde insan ne kadar saf ve özgürdür? İşte bu soruların ışığında şunları söyleyebiliriz; Nihilizme göre insan; kendi kendisini tutsak eden değerleri kendisini törpülemek için yaratmıştır; örneğin Tanrı ve Ahlak. Ve bunu yaparken de kendisini kandırıp bunun en doğrusu olduğuna kendini inandırmayı başarmıştır. İşte Nihilizme göre tarihi bir hata olan bu yanılgı ve kendinden geçiş hareketi her şeyi mahvetmeye yetmiştir. Çünkü insan böylece doğal olmayan, tamamıyla kendisini raddeden bir iradeye sahip olmuştur ve kesinlikle içgüdülerinden arındırılmıştır. Bunu haklılaştırmak içinde ahlaki değerler denilen bir icada imza atmıştır. Bunu yapan insanlıktır ve Nihilizmin en fazla karşı durduğu şeyde budur. Yani İnsanlık ve Onun Yarattığı Değerler…

Nihilizm, insanlığa neden karşıdır? Çünkü insanlık denilen güruh bir sürü mantığıyla hareket eder ve kesinlikle içinde yozlaşmayı barındırır ve besler. Nihilizm, insanı büründürmeye çalıştığı şey itibariyle bazılarına göre köhnemişlik barındırsa da aslında insanı eski gücüne kavuşturmayı amaçlamaktadır. Çünkü Nihilizm de insan güçlüdür ve yıkıcıdır, bu gücüde ne tanrıdan ne değerlerden ne de başka bir şeyden alır; gücünü sadece ve sadece unuttuğu içgüdülerinden alır.

Nihilizm, modern insanın ya da güçten düşürülen insanın yaptığı her şeyi reddeder. Fransız Devrimi, Sosyalizm, Hıristiyanlık, Demokrasi vs. gibi devinimlerin sadece dini birer amaç bulundurduğuna dikkat çeker. Bu hareketlerin insanı soysuz bir düzene doğru devşirdiğini ispata çalışır. Bu yüzden bu devrimlerin, ayaklanmaların suni birer gerilemeden başka bir şey olmadığını ileri sürer.

“…Belki de ben, yalnızca insanın niçin güldüğünü en iyi bilenim. İnsan, sadece o denli derin acı çeker ki, o gülmeyi icat etmeye mecbur kaldı. En umutsuz ve en melankolik hayvan, haklı olarak en şen şatır olanıdır.” Nietzsche (Güç İstenci, syf.64) Bu alıntıyla ne anlatılmak istendiği açıktır. İnsan kendi yarattığı değerlerle kendini köle haline getirip bunu sonra gülmeyle mecbur hale getirmiştir. En talihsiz haliyle bile gülmeyi başaran ve kendini unutan insan aslında bu teselliyi icat ederek nihilizme malzeme olmuştur diyebiliriz. Nihilizm insanın yeniden doğuşunun öyküsüdür. Bu anlamda insanın yeniden silkinerek tüm güçlerine sarılmasını konu edinir.

Özetle nihilizm insanın özüne dönmesine amaçlayan her disiplin gibi biraz daha farklı olarak onun kurtuluşunu hiçlikte, inkârda ve yok etmede aramaktadır. Bu hiçliğe de ancak yitirdiği güçlü içgüdüleriyle ulaşabilirdi. Bunlar savaşçı ruh, yok etme isteği, ırkların feda edilmesi, güce tapış, güçlü ırka özlem, bencillik vs. gibi değerlerdir. Bu değerlerin daha çok faşist ideolojiyle ilintilendirilmesinin nedeni nihilizmin insanlığa yani yozlaşmış olan ırklara ve ruhlara karşı büyük bir kin beslemesidir. Ve insanlığı bir yozlaşma anıtı olarak görmesidir.

Dünyanın tarihsel aşamalarına bakıldığında bunun bir denemesini Hitler Almanya’sında görmek mümkündür. Nihilizmin insana yüklediği anlam Güç’tür. Nihilizme göre insan güçten düşürülmüş ruhuyla ancak hiçliği onaylayarak eski bedenine ve iradesine sahip olabilirdi. Ruhlar pazarında bize eksiksiz bir ruhlar hiyerarşisi sunan Nihilizm, tüm söylenilenlere ve eleştirilere rağmen tamamen insana yönelik bir felsefeyi beraberinde getirmiştir diyebiliriz. Bunu şu alıntıdan da çok iyi idrak edebiliriz:

“…Ben iradenin reddedilmesini, olumsuzlanmasını öğreten bir felsefiyi insanı aşağıya indiren ve ona iftira eden bir öğreti olarak değerlendiriyorum. Ben bir iradenin kudretini, onun ne derece direncine, çektiği acıya, işkenceye ve bunları kendi çıkarına dönüştürmesine göre takdir ediyorum; ben insan varlığına onun kötü ve acı verici karakterini suçlama olarak hesap etmiyorum, tersine bir zaman gelince onun şimdiye kadar olduğundan daha çok kötü ve acı verici olacağını umut ediyorum.” (Nietzsche; Güç İstenci, syf.199)