Günde 400 ünite D vitamini almak yeterli mi?

Sağlık Bakanlığı Ana-Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması Genel Müdürlüğü'nün D Vitamini Yetersizliğinin Önlenmesi ve Kemik Sağlığının Korunması isimli projeyi Mayıs 2005'te başlattığını sevinçle öğreniyoruz. Fakat Projenin başlatılması çok önemli olmakla birlikte, sorun günde 400 ünite D vitamini ile tamamen halledilmeyecek gibi görünmektedir. Çünkü batılı kaynaklar anne D vitamini deposunu normal olduğu durumlarda günde 400 ünite D vitamini önermektedirler. Halbuki ülkemizde yapılan çok sayıda araştırma doğum çağındaki kadınlarda yüzde 80'e varan oranda D vitamini yetersizliği olduğunu göstermektedir.
Bu yazıda editörümüz Prof. Dr. Ahmet Aydın Türkiye’de ve Dünya’da D vitamini ile ilgili yapılan çalışmaların bir bölümünü tekrar gözden geçirerek önemli bir tartışmayı başlatmak istiyor
Günde 400 ünite D vitamini almak yeterli mi?

Sağlık Bakanlığı Ana-Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması Genel Müdürlüğü'nün D Vitamini Yetersizliğinin Önlenmesi ve Kemik Sağlığının Korunması isimli projeyi Mayıs 2005'te başlattığını sevinçle öğreniyoruz (1, 2).
Projenin başlatılması çok önemli olmakla birlikte, sorun günde 400 ünite D vitamini ile tamamen halledilmeyecek gibi görünmektedir. Çünkü batılı kaynaklar anne D vitamini deposunu normal olduğu durumlarda günde 400 ünite D vitamini önermektedirler. Halbuki ülkemizde yapılan çok sayıda araştırma doğum çağındaki kadınlarda yüzde 80'e varan oranda D vitamini yetersizliği olduğunu göstermektedir.
Bu proje dolayısıyla D vitamini konusunda Türkiye’de ve Dünya’da yapılan çalışmaların bir bölümünü tekrar gözden geçirmekte yarar var.
Dünya literatüründe son yıllarda yapılan D vitamini ile ilişkili devrim niteliğindeki bazı önemli araştırmalar yapılmıştır. Dünyanın en önemli D vitamini uzmanlarınca yapılan araştırmalara dayanan ve bir bölümü daha önceki klasik bilgilerimize çok ters düşen bu yeni ve önemli bilgilerin yeteri derecede sindirilmesi(!) için konunun enine boyuna tartışılması gerekmektedir.
Ülkemizdeki raşitizm sorunu

Ülkemiz çocuklarında raşitizm sıklığı %2 ile %19 arasında değişmekte ve D vitamini desteğinde gösterilen onca çabaya rağmen yıllar içinde bu sıklıkta bariz bir azalma görülmemektedir (3-8).
Mevcut duruma üç temel faktör yol açmaktadır. ;

Gebelik döneminde annenin D vitamini deposunun yetersiz olması
Çocuğun yeteri kadar güneşlendirilmemesi
Bebeğin anne sütü alması

İntrauterin dönemde annenin D vitamini deposu

Hasanoğlu ve arkadaşları 1981 yılında doğum kadınların bir çoğunda kışın daha bariz olmak üzere ağır D vitamini yetersizliği saptamışlardır (9). Biz de 1988 yılında yaptığımız bir çalışmada doğum sırasında annelerdeki D vitamini düzeylerini oldukça düşük bulmuştuk (Tablo 1).
Tablo 1. Doğum Sırasında Annelerdeki D Vitamini Düzeyleri*
ve Bu Düzeylerin Mevsimlerle Olan İlişkisi (10)
Serum 25 (OH) D Vitamini Düzeyi
Bütün anneler (n=100)

Kış sonu doğum yapanlar (n=50)

Yaz sonu doğum yapanlar (n=50)
11.0 ng/mL (27.5 nmol/L)

5.7 ng/mL (14.25 nmol/L)

16.4 ng/mL (42.0 nmol/L)
* 100 nmol/L: Normal
Dölütteki D vitamini düzeyi, anne D vitamini düzeyi ile orantılıdır ve oran yaklaşık % 80’dir. 1992 yılında yayınlanan başka bir araştırmamızda (11) Mart-Nisan ayında doğum yapan annelerdeki ortalama kan 25-OH düzeyleri 17.38 ng/mL iken 1 günlük bebeklerdeki düzey 13.51 ng/mL (33.75 nmol/L)idi (maternal düzeyin %78’i).
Daha sonraki yıllarda yapılan çalışmalarda da Ülkemiz kadınlarının D vitamini düzey düşüklüğünün aynı şekilde devam ettiğini üzülerek görmekteyiz (Tablo 2).
Tablo 2. Türkiyenin çeşitli illerinde annelerdeki D vitamini düzeyleri (12-14).
İstanbul2000
Ankara2002
İzmit2002
Zaman (olgu sayısı)

D vitamini düzeyi <40ng/ L’nin altında olanlar (%)

D vitamini düzeyi <25ng/ L’nin altında olanlar (%)
Yaz (48)

%67

%54
Güz (50)

%85

%46
İlkbahar (78)

%95

%78
* Normal düzey 40 ng/mL’nin üzeri
Güneşlenme

Normal koşullar altında insan vücudunda bulunan D vitamininin yaklaşık % 90-95'i güneş ışınları-nın etkisi ile deride sentezlenir. Özellikle içine katılmadıkça (süt, formül mama vb) yiyecekler ile alınan D vitamini miktarının büyük bir önemi yoktur.
Derinin Malphighi tabakasında bulunan 7-de*hidrokolesterol, morötesi ışınlar aracılığı kole*kalsiferole (D3 vit) dönüşür. Eğer yetersiz güneş ışığına maruz kalırsak D vitamini yetersizliğinin gelişmemesi de kaçınılmaz olacaktır.
Pigment tabakası kalın olan Kara ırktakiler aynı miktardaki D vitaminini sentezleyebilmek için beyaz ırka göre 4-5 kez daha fazla güneşte kalmak zorundadır. Nitekim siyah Amerikan kadınlarında 40 nmol/L’nin altında olanların oranı %42 iken beyaz kadınlarda bu oran (%4.2) on kat daha düşüktür (15). Bu durum D vitamini yetersizliğine esmer derililerde daha çok dikkat edilmesi gerektiğini göstermektedir.
Çarpık yapılaşma ve hava kirliliği nedeni ile ılıman bir ülke olmamıza rağmen güneşten yeteri kadar yararlanamıyoruz. Bu durum ülkemizde kentsel kesimde yaşayan kişilerde ve özellikle de kadınlarda daha belirgindir. Dini nedenlerden dolayı örtünmek de zaten ağır olan sorunu daha da ağırlaştırmaktadır (16).
Anne sütü D vitamini

Anne sütündeki D vitami düzeyleri oldukça düşük görünmesine rağmen biyoyararlılığı son derece yüksektir. Normal koşullarda anne sütündeki D vitamini bebek için yeterlidir. Fakat ülkemizde olduğu gibi annenin D vitamini depolarının düşük oluşu nedeni ile bebeğin D vitamini deposunun fakir olması ve bebeğin yeteri kadar güneşlendirilmemesi halinde anne sütündeki D vitamini bebeği raşitizmten koruyamaz(17).
Wagner ve arkadaşları emziren annelerin günlük D vitamini ihtiyaçlarının 4000 İÜ olduğunu , 2,000 İÜ yeterli olmadığını göstermişlerdir. Anne sütünde D vitamininin düşük olmasının nedeni annelerdeki yaygın D vitamini yetersizliğidir (18).
Günlük fizyolojik D vitamini miktarı

ABD’deki ‘Food and Nutrition Board’ 1997 yılında yaptığı bir yayında çocuklara 400İÜ/gün, erişkinlere 200İÜ/gün ve yaşlılara 400İÜ/gün D vitamini verilmesini önermektedir (19).
Fakat Dünyanın en önemli D vitamini uzmanları günlük fizyolojik D vitamini ihtiyacının bu rakamların en az 10 katı daha fazla yani yaklaşık 4000 İÜ olması gerektiğini söylemektedirler (20-23).
Güneşlenme süresi/güneşlenme yüzeyi/ D vitamini sentezi

Holick öğleleyin fazla uzun olmayan bir süre güneşlenen bir kişinin vücudunda 10,000 ile 25,000 IU D vitamini sentezlendiğini göstermiştir (24).
Adam ve arkadaşları öğleleyin 30 dakika süre ile güneşlenen beyaz bir kişinin vücudundaki D vitamini sentezinin 50,000 IU/gün’e kadar artabildiğini göstermişlerdir (25).
Benzer 3 çalışmada da benzer sonuçlar elde edilmiş ve kısa süre güneşe maruz kalanlarda en az 8,000 ile 10,000 IU/gün D vitamini sentezlendigi saptanmıştır (26-8).
Mayo ile güneşlenen bir kişide 20 dakika sonra en az 10,000 IU D vitamini yapılmakta, yapım maksimuma ulaştıktan sonra artık daha fazla aktif D vitamini metabolitli sentezlenmemektedir. Çünkü D vitamini öncüleri inaktive olmaktadır. Yani fazla güneşlenmek ile D hipervitaminozu olmamaktadır (29,30).