Otolog Kök Hücre Nakli Nedir?

[Smyrna]

Otolog Kök Hücre Nakli Nedir?
KEMİK İLİĞİ VE 'KEMİK İLİĞİ KÖK HÜCRESİ' NEDİR?

Kemik iliği kemiklerin içinde bulunan süngersi bir doku olup dolaşımdaki kan hücrelerinin üretim merkezidir. Kan hücrelerinin üretimi kemik iliği içinde yerleşmiş bulunan özelleşmiş bir grup hücre tarafından sağlanmaktadır. Bu hücrelere 'kemik iliği kök hücreleri' denir. Kemik iliği kök hücreleri gerektiğinde çoğalıp farklılaşarak kan hücrelerini oluşturmaktadır. Kan hücreleri insan yaşamında hayati öneme sahip görevler yapmaktadır. Kan hücrelerinin birçok alt tipi vardır. Kırmızı kan hücreleri (eritrosit) dokulara oksijen taşımakla görevlidir. Kana kırmızı rengini vermektedir. Kan pulcukları (trombositler) kanamayı durdurma işlevi görür. Beyaz kan hücreleri (akyuvarlar) mikroplarla savaşıp vücudumuzu her türlü enfeksiyona karşı korur. Ayrıca tümör hücrelerine saldırma ve öldürme işlevi de yaparlar. Bu hücrelerin sayısal veya fonksiyonel bozuklukları hayatı tehdit eden çok farklı sayıda hastalıkla sonuçlanmaktadır.

KEMİK İLİĞİ NAKLİ NEDİR? KAÇ ÇEŞİTTİR?

Kemik iliği kök hücrelerinin hastanın kendisinden kendisine veya başka birinden hastaya verilmesi işlemidir. Kendi iliğinin geri verilmesi işlemine 'otolog', başka birinden alınan kök hücrelerin verilmesi işlemine 'allojeneik' nakil denilmektedir.

OTOLOG KÖK HÜCRE NAKLİ NEDİR?

Otolog (kendinden olan) kök hücre nakli, kişinin kendi kök hücrelerinin toplanıp dondurulurak saklanması, yüksek doz kemoterapi uyguladıktan sonra kişiye geri verilmesi işlemidir. Burada temel amaç hastaya yüksek doz kemoterapi vermektir. Yüksek doz kemoterapi sizin daha önce almış olduğunuz tedavilerden daha güçlü bir tedavi olup amacı tümör hücrelerini olabildiğince ortadan kaldırmaktır.

OTOLOG KÖK HÜCRE NAKLİ HANGİ HASTALARA YAPILMAKTADIR?

Genellikle tercih edilen hastalıklar lenfomalar, multiple miyelom, germ hücreli tümörler ve nadiren akut lösemilerdir. Multiple miyelomalı olgularda ve bazı yüksek riskli lenfomalarda uygulanan ilk basamak kemoterapiler sonrası tedaviyi pekiştirici amaçla yapılır. Lenfoma olgularında genel olarak hastalık nüks ettiğinde otolog kök hücre nakli yapılmaktadır. Nakil öncesi kalp ve solunum fonksiyon değerlendirmeleriniz yapılıp nakile engel bir durumunuzun olup olmadığı anlaşılmaya çalışılır.

OTOLOG KÖK HÜCRELER NASIL ELDE EDİLİR?

Otolog kök hücreler kemik iliğinden ve çevre kanından elde edilebilir. Kemik iliğinden kök hücre toplama nadir başvurulan bir yöntem olup günümüzde otolog nakil için yüksek oranda çevre kanı kök hücreleri kullanılmaktadır. Çevre kanından kök hücrelerin toplanabilmesi için öncelikle kemik iliği içindeki kök hücrelerin çevre kanına çıkması gerekmektedir. Bunun için G-CSF isimli bir ilaç uygulanır. İlaç belli bir süre uygulandıktan sonra hastaneye gelmeniz ve kan sayımınızın yapılması gerekir: sonuçlar doğrultusunda sizden yeterli kök hücre toplanıp toplanamayacağı konusunda fikir sahibi olunur. Eğer kan sonuçlarınız yeterli hücre toplanabileceği doğrultusunda ise lökoferez denilen bir işlem size uygulanır. Toplanan hücreler dondurularak saklanır.

NASIL BİR YERDE TEDAVİ OLACAKSINIZ?

Nakil için hazır olduğunuzda üniteye yatırılacaksınız. Kemik iliği nakli ünitesi özel havalandırma sistemi ve korunma şartlarına sahiptir. Odalar içindeki hava pozitif basınçlı olacak şekilde çalışmakta ve sürekli HEPA filtreli bir sistem ile temizlenmektedir. Ortam hastanın rahat edeceği şekilde düzenlenmiştir. Çok gerekmedikçe hastanın oda ve ünite dışına çıkmasına izin verilmemektedir. Gereğinde radyolojik incelemeler için gerekli şartlar sağlanarak yatağı ile birlikte hasta radyoloji ve/veya farklı bir birimde tetkik edilebilmektedir. Odaya girecek kişilerin ellerini yıkaması ve maske takması gerekir. Konusunda eğitimli hemşireler ve yardımcı sağlık personeli hizmet vermektedir.

ÜNİTEYE YATIRILDIKTAN SONRA NE YAPILACAK?

Üniteye yatırıldıktan sonra tedaviye başlamadan önce santral venöz kateter takılır. Kateter takıldıktan sonra kemoterapi başlanabilir. Otolog nakil öncesi uygulanan kemoterapiye 'hazırlık rejimi' denilmektedir. Hazırlık rejiminde 'vücut ışınlaması' tedavisi de kullanılabilmektedir. Kemoterapi sırasında oluşabilecek yan etkiler açısından doktorunuz tarafından öncesinde bilgilendirileceksiniz.
Erken dönemde verilen ilaçlara bağlı bulantı, kusma, iştahsızlık, tat alamama, çarpıntı, vücutta kızarıklık gibi yan etkiler görülebilir.

KÖK HÜCRE İNFÜZYONU NASIL YAPILIR?

Hazırlık rejimi tamamlandıktan sonra 1 veya 2 gün boşluk bırakılıp ardından kök hücre infüzyonu yapılır Daha önceden dondurulan kök hücreler uygun şartlarda eritilir. Kök hücre infüzyonu doktor ve hemşire gözleminde hastanın tansiyon arteryel, ateş, nabız, kalp ritmi yakın takip edilerek uygulanır Kök hücrelerin verilmesi kan verilme işlemi gibidir. Santral damar yolu ile verilir.

NAKİL SONRASI SİZİ NELER BEKLEMEKTEDİR?

Kök hücreleriniz size geri verildikten sonra bu hücrelerin yeniden kan hücrelerini oluşturması için yaklaşık 10-15 günlük zaman gerekmektedir. Bu dönemde kendi iliğiniz kan üretemeyeceği için size dışarıdan kan ürünleri verilecektir. Bu kan ürünleri, kırmızı küreleri (eritrosit) ve kanamayı önleyici kan pulcuklarını (trombosit) içermektedir. Kan hücrelerinizin düşük olduğu bu dönemde enfeksiyona duyarlılığınız da artacağı için ateş takibiniz yakın olarak yapılacak ve gerektiğinde antibiyotik tedavisi başlanacaktır. Halsizlik, ağızda tatsızlık, ağız içinde acıma, yutma güçlüğü, ishal, karın ağrısı olabilir.

Nakilden sonra genel olarak 9. günden itibaren kan hücreleri yükselmeye başlayıp ortalama 13. günde taburculuk yapılabilmektedir. Taburcu edilmeden önce hastanın yemek yiyebilir, ilaçlarını ağızdan alabilir olması, bulantı, kusma, ateş kontrolünün sağlanması gerekmektedir.

Taburculuk sonrası dikkat edilmesi gerekenler hakkında bilgilendirme yapılacaktır.

OTOLOG NAKİL SONRASI GEÇ DÖNEMDE HANGİ YAN ETKİLER OLABİLİR?

Özellikle nakilin ilk senesi içinde enfeksiyonlara duyarlılık daha fazla olacağı için size koruyucu antibiyotik verilecektir. Bu tedavileri aksatmadan uygulamanız önem taşımaktadır.
Nakil sonrası altta yatan hastalığın takibi yapılır çünkü otolog nakil sonrası nüks etme olasılığı vardır. Bu yüzden hastalığın kontrol altında olduğunun anlaşılabilmesi için belli aralıklarla bazı laboratuvar, radyolojik ve kemik iliği değerlendirme tetkikleri yapılır.

Hastalığın tekrar etme olasılığı yanında tedavilere bağlı ikincil kanser oluşma olasılığı da mevcuttur.

ALLOJENEİK KÖK HÜCRE NAKLİ NEDİR?

Hastanın genellikle kardeşinden eğer kardeş verici yoksa akrabalarından yine bulunamazsa akraba dışı bir vericiden 'kemik iliği' veya 'çevre kanı' kök hücre alması işlemine allojeneik (aynı tür farklı bireyden) kök hücre nakli denilmektedir. Eğer kök hücreler kemik iliğinden elde edilirse 'kemik iliği' nakli, dolaşan kandan elde edilirse 'çevre kanı kök hücre' nakli, yeni doğan bebeğin göbek kordonundan elde edilirse 'kordon kanı' kök hücre nakli olarak isimlendirilir.

Akrabadan yapılan nakil durumunda genellikle erkek veya kız kardeş verici kullanılır. Her kardeşin alıcı ile % 25 oranında uyum şansı vardır. Akraba dışı nakillerde kök hücreler tamamen yabancı, akraba olmayan bir kişiye ait olmakla birlikte, doku grubu uyumluluğu vardır. Singeneik nakillerde verici tek yumurta ikizi olan kardeştir.

ALLOJENEİK KÖK HÜCRE NAKLİ KİMLER İÇİN UYGUNDUR?

Hayatı tehdit eden hastalıkları olan kişilerde uygulanmaktadır. Daha çok kanser hastalarında uygulanmakla birlikte kemik iliği yetmezliği yapan hastalıklarda da yapılmaktadır. Standart kanser tedavisi kanser hücrelerini yok edemediğinde bu işlem hastalara şifa şansını sunabilmektedir. Vericiden gelen kök hücreler ile desteklendiği için hastalara daha yüksek ve etkili dozda kemoterapi/radyoterapi uygulanabilmektedir. Kök hücre naklinin uygulanabileceği başlıca hastalıklar;

• Akut lösemiler (Akut miyeloid lösemi, akut lenfoblastik lösemi)
• Miyelodisplastik sendrom
• Ağır aplastik anemi ve diğer kemik iliği yetmezliği durumları (Fanconi anemisi, paroksismal nokturnal hemoglobinüri, saf eritroid aplazi)
• Hodgkin dışı lenfoma (non-Hodgkin)
• Hodgkin hastalığı
• Kronik lösemiler (kronik miyelositik lösemi, kronik lenfositik lösemi)

NAKİL İÇİN HASTANIN UYGUNLUĞUNA NASIL KARAR VERİLİR?

Öncelikle işlemin hasta için en iyi tedavi olup olmadığı belirlenir. Hastanın yaşı, eşlik eden diğer sistemik hastalıkları (örneğin şeker hastalığı, yüksek tansiyon, kalp ve solunum rahatsızlıkları, sigara içmesi vb.), hastalık durumu, tedaviye cevapları, verici özellikleri değerlendirilir. Hasta ile de bu durum paylaşılarak karar verilir.

KİM VERİCİ OLABİLİR?

Doku grubu antijenleri sizinki ile uyumlu olan herhangi bir kişi verici olabilir. Sıklıkla bu kişi kardeşiniz olup, daha az olasılıkla ebeveynler, çocuğunuz da olabilir. Doku grubu antijenleri alıcı ve verici arasında birbirine ne kadar benzerse yeni bağışıklık sistemi konağı o kadar fazla oranda kendine yakın görür bu durum da GVHD (alıcı-verici çatışma hastalığı) oluşma riskini azaltır. Eğer aile içinde verici bulunamazsa gönüllü verici bankalarında tarama başlatılır. Bunlara 'akraba dışı' verici denir. Ülke içinde kayıtlı vericilerde uyum bulunamazsa yurtdışı vericiler de aranabilir. Ülkemizde mevcut gönüllü vericilerin çok sınırlı sayıda olması verici bulma ve zamanında nakil yapma olasılığını azaltmaktadır.
Nakil yapılması için alıcı ve vericinin kan grubunun aynı olması gerekmez, farklı kan grubu olan kişiler arasında da nakil yapılabilir.

VERİCİNİN UYGUN OLDUĞU NASIL ANLAŞILIR?

Vericiden az miktarda (2-4 ml) kan alınıp grubumuzun Gayrettepe'de konuşlanmış olan Türkiye Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığı onaylı laboratuvarında özel yöntemlerle doku grubu uyumu olup olmadığına 3-5 işgünü içinde bakılır. Eğer tam uyum varsa alıcının verilen kök hücreleri reddetme olasılığı daha düşük olmaktadır. Fakat tam uyuma rağmen bazen hücre yüzeyinde diğer yapılarda olan küçük farklılıklar alıcının verilen iliği reddetmesine veya vericinin bağışıklık sisteminin alıcıya saldırmasına yol açabilir.

NAKİL ÖNCESİ HAZIRLIK GEREKİR Mİ?

Evet gerekir. Nakil öncesi hem alıcı hem vericiye uygunluk açısından testler yapılır

Verici için hazırlık: Vericinin nakle engel bir durumunun olup olmadığını belirlemek için fizik muayenesi yapılır. Kan sayımı, kanama testleri, karaciğer, böbrek fonksiyon testleri, geçirmiş olduğu bazı hastalıkları belirlemeye yönelik mikrobiyolojik testler yapılır. Akciğer filmi, EKG çekilir. Bulgular doğrultusunda daha ileri tetkikler de yapılabilir. Eğer vericiden kemik iliği kök hücreleri toplanacaksa anestezi bölümü tarafından değerlendirme yapılır.

Alıcı için hazırlık: Nakil işlemi öncesi, işlemin sizin için uygun ve güvenilir olup olmadığını anlamak için bazı testlerin mutlaka yapılması gerekmektedir. Kan testleri ile böbrek, karaciğer fonksiyonlarınız değerlendirilir, geçirdiğiniz enfeksiyonları belirlemek için mikrobiyolojik testler yapılır. Kalp fonksiyonlarını değerlendirmek için ekokardiyografi ve EKG çekilir. Akciğer fonksiyonlarının değerlendirilmesi için solunum fonksiyon testleri yapılır. Böbrek fonksiyon değerlendirmesi için idrar analizleri ve böbrek testleri yapılır. Bu süreç tüm tetkik ve gerekli konsültasyonların tamamlanması ile 1 haftayı geçmezken, hasta ve/veya vericilerde karşılaşılan tıbbi sorunlar süreci görece uzatabilir.

NASIL BİR YERDE TEDAVİ OLACAKSINIZ?

Nakil için hazır olduğunuzda üniteye yatırılacaksınız. Nakil ünitesi özel havalandırma sistemi ve korunma şartlarına sahiptir. Odalar içindeki hava pozitif basınçlı olacak şekilde çalışmakta ve sürekli HEPA filtreli bir sistem ile temizlenmektedir. Ortam hastanın rahat edeceği şekilde düzenlenmiştir. Çok gerekmedikçe hastanın oda ve ünite dışına çıkmasına izin verilmemektedir. Gereğinde radyolojik incelemeler için gerekli şartlar sağlanarak yatağı ile birlikte hasta radyoloji ve/veya farklı bir birimde tetkik edilebilmektedir. Odaya girecek kişilerin ellerini yıkaması ve maske takması gerekli şartlardır. Konusunda eğitimli hemşireler ve yardımcı sağlık personeli hizmet vermektedir.


ÜNİTEYE YATIRILDIKTAN SONRA NE YAPILACAK?

Üniteye yatırıldıktan sonra tedaviye başlamadan önce 'santral venöz kateter' takılır.
Nakil öncesinde hastalara 'hazırlık rejimi' olarak adlandırılan kemoterapi ve/veya radyoterapiden oluşan tedavi uygulanır.

BU TEDAVİLERE BAĞLI YAN ETKİLER OLABİLİR Mİ?

Evet olabilir. Uygulanan tedavinin dozu, hastaya ait faktörler oluşacak yan etkilerin derecesini etkileyebilir. Genel olarak halsizlik, iştah kaybı, bulantı, kusma, ishal, ağızda yara, ağrı, ateş, enfeksiyonlar, beyaz kan hücrelerinde düşüklük, trombositopeni (kan pulcuklarında azalma) görülür. Cilt döküntüsü, deri ve eklerinde değişiklikler, solunum sıkıntısı, karaciğer hasarı, böbrek hasarı, kalp fonksiyonlarında bozulma, nörolojik bozukluklar da oluşabilir.

ALLOJENEİK KEMİK İLİĞİ NAKLİ NASIL YAPILIR? KEMİK İLİĞİ VE ÇEVRE KANINDAN YAPILAN NAKİLLER ARASINDAKİ FARK NEDİR?

'Kemik iliği' naklinde vericinin kalça kemiğinden ilik toplanır. Bu bölge kemik iliğinden zengin alan olduğu için tercih edilir. İşlem ameliyathane şartlarında genel anestezi altında yapılır.
'Çevre kanı kök hücre' naklinde çevre kanında bulunan kök hücre miktarı az olduğu için kemik iliğindeki kök hücreleri uyarmak ve kana geçişini arttırmak amaçlı kök hücreler toplanmadan önce vericiye aşı uygulaması yapılır. Aşı belli bir süre uygulandıktan sonra nakilin olacağı gün verici hastaneye gelir ve kök hücrelerinin toplanmasını sağlayan hücre ayrım cihazına bağlanır. Vericinin kanı vücut dışında iken kök hücreler toplanır. Toplanan bu hücreler kan verme işlemi gibi uygulanır ve alıcıya nakledilir.

Eğer verici akraba dışı ise bu durumda kök hücreler vericinin yaşadığı yerde toplanıp bir kurye aracılığı ile getirtilir. Toplanan bu hücreler de aynı şekilde yine kan takılma işlemi gibi size verilir.

Günümüzde en çok 'çevre kanı ' kök hücre nakli yapılmaktadır

İLİK NAKLİ (TOPLANAN KEMİK İLİĞİ VEYA ÇEVRE KANI KAYNAKLI KÖK HÜCRE VERİLMESİ) SIRASINDA SORUN OLABİLİR Mİ?

Kök hücrelerin verilmesi kan takılma işlemi gibidir. Uygun damar yolundan 1-2 saatte verilir. Tüm işlem boyunca sorumlu hemşire hasta başında bekleyip kan basıncı, ateş, kalp hızını sürekli takip eder. Genellikle sorunsuz uygulanır. Ateş, cilt döküntüsü, nefes darlığı, tansiyon değişiklikleri gibi yan etkiler de olabilir.

VERİLEN KÖK HÜCRELER ALICININ İLİĞİNE NASIL YERLEŞİR?

Damar yolundan verilen kök hücreler hayranlık uyandıracak bir şekilde kan damarları boyunca dolaşıp kemik iliği içine gidip yerleşirler. Verilen kök hücreler 2-4 hafta içinde kan hücrelerini üretmeye başlar. Bu dönemde kan hücreleriniz (öncelikle beyaz küre, kan pulcukları, daha az olarak da kırmızı küreleriniz ) çok düşük olacak, kan ürünleri almanız gerekecektir. Size verilen tüm kan ürünlerinin ışınlanması gerekmektedir.

YENİ KEMİK İLİĞİNİN ÇALIŞTIĞI NASIL ANLAŞILIR? KİMERİZM ANALİZİ NEDİR?

Kök hücrelerin verildiği gün 0. gün olarak kabul edilir. Bu günden sonra ortalama 2 hafta içinde kan hücreleri düzelmeye başlar. Bu durum yeni iliğin oluştuğunun göstergesidir. Tam kanıtlamak için kemik iliği değerlendirmesi yapılır. Alınan örnekte vericinin dokusuna ait belirteçlere bakılır. Bu işleme kimerizm analizi denir. İlik tamamen verici kaynaklı hale dönüşür bazı nakil türlerinde ise bu dönüşüm zamanla olur.

NAKİL SÜRECİNDE SİZİN YAPMANIZ GEREKEN ŞEYLER VAR MI?

İyileşme sürecinizde kendinizin önemli rol oynadığını lütfen unutmayınız!!!. Aşağıda belirtilen uygulamaları yapmanız durumunda problem gelişme riski azalacaktır:
Ağız bakımı için size verilen gargaraları uygulamanız, yumuşak diş fırçası kullanmanız gerekmektedir.
Hijyen çok önemlidir, kendinizi mikroplardan uzak tutmanız için günlük duş almanız, her tuvalet sonrası mutlaka ellerinizi yıkamanız gerekmektedir.
Kemoterapi sonrası etkin ve acıkarak yemek yiyememe, iştah sorunu olabilir, bu dönemde damar yolu ile beslenme sağlanabilir. Çiğ besinler, meyve, sebzeler, kuruyemiş, dışarıda hazırlanan yiyecekler yenilmemelidir. Ağız yaraları gelişmesi durumunda sıcak yiyecekler yememek, soğuk veya ılık yiyecekleri tercih etmek uygun olur. Yumuşak ve kolay çiğnenen yiyecekler örneğin muhallebi, püre, makarna uygun olabilir.
Kabız olmamanız gerekmektedir. Aksi takdirde makatta çatlaklar olup bunlar tedavi döneminde çok ağrı, yanma yapmanın yanı sıra mikroplar için de giriş kapısı oluşturur. Makat temizliği önemlidir. Temizlik önden arkaya doğru yapılmalıdır.
Orta düzeyde egzersiz yapmak kan dolaşımı, kalp, akciğer fonksiyonları ve kas tonusunun devamının sağlanması için faydalıdır. Odanızda bulunan bisikletten/yürüyüş bandından bu amaçla faydalanabilirsiniz.
Kendinize meşguliyet oluşturmak: Uzun süreli hastanede kalmak iç sıkıntısı oluşturabilir. Bu nedenle üniteye gelirken yapmaktan hoşlandığınız şeyleri yanınızda getirebilirsiniz ( bilgisayar, kitap, oyunlar vb.).

NAKİLDEN SONRA DÜZELME NE KADAR ZAMANDA OLUR?

Bu süre değişken olup birkaç ay, 1 yıl veya daha fazla süren zaman alabilir. Nakilden 1 yıl sonra birçok hasta iş veya okul hayatına dönebilir. Bazı hastalarda ise güç ve enerjinin düzelmesi 2 veya daha fazla yıl sürebilir.

NAKİL SONRASI BAŞKA HANGİ SORUNLAR OLUŞABİLİR?

Graft-versus-host hastalığı (Alıcı- verici çatışma hastalığı) GVHH: Verici bağışıklık sisteminin alıcının sağlıklı dokularına saldırması sonucu oluşan bir durumdur. Alıcı ve verici immun sistem farklılığı nedeniyle yeni bağışıklık sistemi alıcıyı yabancı olarak görür ve saldırı başlatır. GVHH önlenmesi amaçlı nakil öncesi ve sonrasında koruyucu ilaçlar verilir.
Buna rağmen akraba vericiden yapılan nakillerde hastaların % 30-40'ında GVHH gelişir. Akraba dışı vericiden nakil yapılması durumunda bu oran % 60-80 düzeyine ulaşabilir.
GVHD nakil sonrası herhangi bir zamanda oluşabilir. Bulguları ciltte kızarma, kaşınma, cilt döküntüsü, ishal, karaciğer testlerinde bozulma şeklindedir.
Zamanla yeni bağışıklık sistemi hastayı kendi olarak görmeye başlayınca tolerans gelişir.
Bu dönemde yeni bağışıklık sistemi uyum sağlayıncaya kadar hastaya immun sistemi baskılayıcı ilave ilaçlar verilir.

Verilen kök hücrelerin yerleşmemesi: Bazen verilen kök hücreler yeni bir kemik iliği oluşturamaz, bu durum kendini kan hücrelerinin düzelmemesi ile gösterir, bu durumda yeniden nakil yapılması gerekebilir.

Hastalığın nüks etme riski: Nakil sonrası bile altta yatan hastalık nüks edebilir. Bu oran standart hazırlık rejimi (ablatif, hastanın kan değerlerinin >10 gün sıfırlandığı) ile yapılan nakillerde %25-30'dur.

İkinci kez nakil yapılması: Eğer vericinin hücreleri alıcının kemik iliğine yerleşmeyi başaramazsa veya nakil sonrası hastalık nüks ederse ikinci kez nakil yapılabilir. Tedavi şekli ve kök hücre kaynağı koşullar doğrultusunda belirlenebilir.

NAKİL SONRASI NASIL TAKİP EDİLMENİZ GEREKİR?

Nakil sonrası aylarca yakın takip edilmeniz gerekmektedir, böylece olabilecek problemlere hemen müdahale edilip düzeltilme sağlanabilir. Başka şehirde yaşayan hastaların nakil sonrası ilk 6 ay aynı şehirde oturacak şekilde bir düzen oluşturmaları uygun olacaktır. Hastalar genel olarak ilk 3 ay önce haftada 2 gün, haftada 1 gün daha sonra da 15 günde bir izlenir. Sorun olmazsa kontroller ayda bir yapılır. İlk 1 yıl sorun olmazsa daha sonra kontrol araları açılabilir. Bu durum sizin sağlık durumunuzdaki gelişmeler ile belirlenecektir. Belli aralarla göz muayenesi, solunum fonksiyon testleri, kemik erimesi açısından değerlendirmelerin yapılması gerekmektedir.
Kontrollerde yanınızda aldığınız tüm ilaçları getirmeniz gerekmektedir. Kontrol sonunda muayene ve laboratuar sonuçları doğrultusunda ilaç değişikliği yapılabilir.

HANGİ DURUMLARI DOKTORUNUZA İLETMENİZ GEREKMEKTEDİR?

Ateş, nefes darlığı, idrarda kanama, idrarda yanma, nezle, grip, bulantı, kusma, ishal, görme bulanıklığı, baş ağrısı, cilt döküntüsü, ağızda yara, kanama, kateter ile ilgili sorun olması durumunda bunları hemen bildirmeniz gerekmektedir.

NAKİL SONRASI GEÇ DÖNEMDE SORUNLAR OLABİLİR Mİ?

Evet olabilir. Nakil süreci hastayı fiziksel, zihinsel, ruhsal etkiler. Bazı kişiler az miktarda sorun yaşarken bazıları hayatın her yönünü etkileyen sorunlarla karşılaşabilirler. Uzun süreli yaşayanlarda bazı sağlık problemleri diğer kişilere göre daha fazla oranda olabilmektedir. Örneğin iskelet, kas sistem şikayetleri (katılık, kramp), seksüel problemler, daha fazla oranda depresyon ilaçları kullanımı, katarakt, tiroid hormon eksikliği, kemik zayıflaması (osteoporoz), diğer kanser türleri. Nakil sonrası dönemde saçların ve kılların dökülmesi veya erken ağarması, cilt renginde değişiklikler oluşabilir. Nakil işlemi sonrası hormon düzeyleri değişebilir. Erkeklerde erektil disfonksiyon olabilir. Kadınlarda erken menopoz ve ******l elastisitede azalma olabilir. Hazırlık rejimi sırasında verilen ışın tedavisi veya kemoterapi, takipte gelişen GVHH fertiliteyi etkiler ve çoğu olgu çocuk sahibi olma şansını kaybeder. Bu yüzden nakil işlem öncesi bazı önlemler alınabilir. Örneğin erkek hastalarda sperm dondurma işlemi uygulanabilir. Bayanlarda embriyo, yumurta, yumurtalık dokusu dondurma işlemleri yapılabilir.

KEMOTERAPİ VE RADYASYON GEÇ DÖNEMDE YAN ETKİ YAPABİLİR Mİ?

Evet yapabilir. Nakil öncesi veya sonrasında aldığınız tedaviler uzun dönemde sağlıklı hücreler ve organlar üzerine yan etki yapabilir. Hasarın derecesi, kemoterapi tipi ve yoğunluğu, radyasyon miktarı ve hasarlanan organların kendini tamir etme yeteneği ile orantılıdır.
Kemoterapi etkileri: Halsizlik, erken menopoz, kısırlık, kalp fonksiyonlarında değişiklikler, azalmış akciğer kapasitesi, böbrek veya üriner problemler, nöropati (uyuşukluk, iğnelenme, özellikle ellerde ve ayaklarda), kas zayıflığı, zihinsel problemler (hafıza kaybı), osteoporoz, saç ve tırnaklarda yapısal ve renksel değişiklikler, İkincil kanserler
Radyasyon etkileri: Katarakt, kalıcı kellik, (eğer belli bir düzeyin üzerinde ışınlama yapılırsa), diş çürümesi, dişlerde gevşeme, gözyaşı ve tükürük salgı azalması, tiroid ve böbrek üstü bezlerine ait sorunlar, tedavi edilen alanda hareket azlığı, güneşe hassasiyet, sindirim sistemine ait sorunlar, ikincil kanserler, kısırlık.

KRONİK GVHH NEDİR, HANGİ BULGULARA YOL AÇAR?

Nakil yapılan olguların 1/3 veya yarısında nakilden 2 yıl sonra aktif GVHH oluşabilir. 100. günden sonra ortaya çıkması durumunda geç akut GVHH veya kronik GVHH olarak adlandırılır.

Kronik GVHH vücudun herhangi bir alanını etkileyebilir. Sıklıkla etkilenen alanlar deri, gözler, ağız, sindirim sistemi, eklemler, akciğer, karaciğerdir. Bağışıklık sisteminde zayıflama ve halsizliğe de yol açar. Enfeksiyonlara duyarlılık artar. Etkilenen organlara göre, gözde kuruluk, yanma, sindirim sistemi problemleri, nefes darlığı, eklemlerde katılık, hareket güçlüğü gibi bulgular oluşabilir. Kronik GVHH tedavisi 2-3 yıl sürebilir.

KEMİK İLİĞİ NAKLİ YAPILAN BİR KİŞİ YAŞAMINDA NELERE DİKKAT ETMELİDİR?

Nakil sonrası immun fonksiyonlarınızda bozulma olup aylarca enfeksiyonlarla savaşma gücünüz daha az olacaktır bu dönemde bazı önlemlerin mutlaka alınması gerekmektedir.

Maske takmanız gerekmektedir böylece hava yolu ile bulaşan mikroplardan korunmanız sağlanır
Grip, nezle ve diğer hastalıkları olan kişilerin evinize gelmemesini sağlamanız gerekmektedir. Eğer evde birlikte yaşadığınız kişiye böyle bir şey olursa onunla olabildiği kadar az irtibat kurmanız gerekmektedir.
Nakil sonrası tüm bitki ve çiçeklerin evden uzaklaştırılması gerekmektedir. Bağışıklık sisteminiz düzeldikten sonra ise toprakla temas etmemek üzere bitkileri eve alabilirsiniz.
Hayvanlarla nakil sonrası dönemde temas etmemeniz gerekmektedir. Bağışıklık sisteminiz düzeldikten sonra öpmemek kaydıyla iletişim sağlayabilirsiniz fakat hayvan atıkları ile temasta bulunmamanız gerekmektedir.
Ev temizlik işleri sırasında toz kaldıracak temizlik işlemleri yapmamanız gerekmektedir.
Eğer çocuklarınıza aşı yapılması gerekiyorsa bunların canlı değil ölü aşı yapılması konusunda doktoru uyarmanız gerekmektedir.
Bazı maddeler kemik iliğine zarar verme etkisine sahip olduğu için bunlarla temas etmemeniz gerekmektedir ( böcek öldüren ilaçlar, boya vb.)
Günlük duş almanız gerekmektedir.
Bakteri ve virüsler eller aracılığı ile bulaştığı için sık el yıkanması gerekmektedir, özellikle tuvalet sonrası, yemek öncesi, bir kişi ile temas sonrası eller yıkanmalıdır.
Nakil sonrası cilt duyarlı olduğu için nemlendirici krem, losyon kullanılmalıdır, kozmetikler ve yüz kremleri nakilden 6 ay sonra kullanılabilir, erkekler kan pulcuk düzeyi yeterli olduğu sürece tıraş olabilir.
Ağız içinde çok sayıda mikrop olduğu için ağız bakımına ayrıca özen gösterilmelidir, dişler düzenli fırçalanmalıdır. Dişetleri, ağız içi, dilde olan değişiklikler hekime zamanında bildirilmelidir.
Diyet önem taşımaktadır. Süt ürünleri, etler, balık içinde bulunan maddeler tedavi ile etkilenen dokuların yeniden onarımı için gereklidir. Fiziksel aktivite vücudunuzu güçlendirir, beyin aktivitenizi arttırır. Nakilden sonra olan iştahsızlık geçici olup bu dönemde beslenmek için elinizden geleni yapmanız gerekmektedir. Sadece iyi pişmiş yemekler yenmelidir. Restoran ve fast-food yiyecekler yenmemelidir. Çiğ veya iyi pişmemiş et, balık, deniz ürünü yenmemelidir. Yumuşak kabuğu olan meyveler iyice yıkanıp, kabuğu soyulup veya pişirilerek yenebilir.
Egzersiz de çok önemlidir. Yürümek, bisiklete binmek akciğer fonksiyonlarının artmasına yardımcı olur. Günlük aktivitenizi her gün arttırın, sakın boş vermeyin.
Evden dışarıya çıkarken mutlaka maske takın. Bağışıklık sisteminiz düzelene kadar maske takmaya devam etmeniz gerekmektedir. Tiyatro, alışveriş merkezleri gibi kalabalık yerlere gitmemeniz gerekmektedir. Nakilden sonra 12 ay yüzmemeniz gerekmektedir. Sıcak su kaplıcaları uygun değildir.
Kan hücreleriniz ve immun sisteminiz uygun olduğunda iş veya okul hayatına dönebilirsiniz fakat enfeksiyon, GVHH olmaması gerekmektedir. Durumunuza bağlı olarak bu süre 6-12 ay arası değişebilir.
Nakil sonrası akciğerler çok hassas olduğu için kesinlikle sigara içilmemeli, içen kişilerin yanında durulmamalıdır, hiçbir alkollü içecek kullanılmamalıdır.
Kateteriniz olduğu dönemde bakımı konusunda gerekli önlemler alınmalıdır. Kateter giriş yerinde kızarıklık, ateş, kolda şişlik durumunda hemen doktora başvurulmalıdır.



[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL]