Tatarcık (Phlebotomus)




Dişi (kan emer)




Erkek (kan emmez)
Bilimsel sınıflandırma
Alem: Animalia(Hayvanlar)
Şube: Arthropoda (Eklem bacaklılar)
Alt şube: Hexapoda
Sınıf: Insecta (Böcekler)
Takım: Diptera (Çift kanatlılar)
Alt takım: Nematocera (Sivrisinekler)
İnfra takım: Psychodomorpha
Familya: Psychodidae
Alt familya: Phlebotominae (Tatarcıkgiller)
Cins: Phlebotomus Loew 1845
Diğer adları
Yakarcık, yakarca, güpdüşen
Alt cinsler
Adlerius
Anaphlebotomus
Australophlebotomus
Euphlebotomus
Idiophlebotomus
Kasaulius
Larroussius
Paraphlebotomus
Phlebotomus
Spelaeophlebotomus
Synphlebotomus

[
Kan emen dişi tatarcık (Phlebotomus pappatasi)

[
Phlebotomus sp.

Tatarcık
(Phlebotomus), çift kanatlılar (Diptera) takımının Psychodidaefamilyasından zararlı böcek cinsi.

Geceleri aktif olan, gün boyu karanlık ve nemli mikrohabitatlarda saklanan sineklerdir. Culicidae sivrisineklerinden daha fazla can acıtacak biçimde sokup kan emer ve Leishmania cinsinden hastalık yapıcı tek hücrelilerin taşıyıcılığını yaparlar. Tatarcığın ısırmasının ardından kaşıntıyla görülen Şark çıbanı zamanla büyük bir yaraya dönüşür.
Türkiye'de insan sağlığı için en tehlikeli böceklerdendir.

Morfoloji
Erginleri 2-3 mm boyunda, oldukça uzun bacaklara sahip, istirahat halindeyken kanatlarını karın üzerinde “V” harfi şeklinde tutmaları, kıllı olmaları ve kan emmek için yöneldikleri konakçısına konmadan önce çevresinde kısa sıçramalarla uçmaları gibi tipik davranış özellikleri sayesinde kolayca tanınırlar.

Biyolojisi
Beslenmeleri geceleyin alacakaranlıkta olur. Erkek ve dişi tatarcıklar enerji kaynağı olarak bitkilerdeki şekerlerle beslenirler. Sadece dişiler yumurtalarını geliştirebilmek için insan ve hayvanlardan kan emer.
Kan emdikten 3-8 gün sonra gündüzleri dinlendikleri nemli, gölgeli ve bitki artıklarınca zengin mikrohabitatlara bir defada 100 kadar yumurta bırakırlar.
Yumurtadan çıkan larvalar yaprak küfü, böcek parçaları ve hayvan dışkısı ile beslenirler. Dört larva ve bir pupa safhası geçirerek 1-2 ay içinde ergin hale gelirler.

Çok çeşitli konakçı üzerinde beslenirler. İnsanları sokan ve Leishmania türlerini bulaştıran tatarcık türleri antropofilik olmaktan daha çok fırsatçı olarak kabul edilirler. Hareketleri yaklaşık 100 metre yarıçapında bir alanla sınırlıdır. Dişilerin çoğu eksofaj (dışarıda beslenen) ve açık alanlarda yaşayan ekzofilik özellikte türler olmaları sebebiyle evlere insektisit (böcek öldürücü) sıkmakla her zaman etkili bir şekilde kontrol edilemezler. Sadece evlerde ve hayvan barınaklarında dinlenen endofilik türler bu yolla ortadan kaldırılabilir.

Habitat
Deniz seviyesindeki sıcak şehirlerden yüksek dağlardaki köylere, nemli tropikal ormanlardan çöllere kadar çok değişik habitatlara adapte olmuşlardır.

Taşıyıcılığı
Viseral leishmaniasis (VL, kalaazar) :
Leishmania donovani : Çin, Pakistan, Hindistan, Doğu Afrika
Leishmania infantum : (vektör: Phlebotomus neglectus, Ph. tobbi, Ph. syriacus, Ph. perniciosus, Ph. ariasi) Ortadoğu, Balkanlar, AkdenizTürkiye (çok az görülür; Akdeniz, Ege ve İç Anadolu bölgelerinde sporadik) ülkeleri,
Kutanöz leishmaniasis (KL, Şark çıbanı, Antep çıbanı, Urfa çıbanı, yıl çıbanı)
Leishmania tropica (antroponotik kutanöz leishmaniasis, ACL): (vektör: Phlebotomus sergenti, Ph. halepensis) Akdeniz, Ortadoğu, Türkiye (en çok görüleni; Şanlıurfa, Osmaniye, Adana, Hatay, Kahramanmaraş ve Mersin illerinde endemik)
Leishmania major (zoonotik kutanöz leishmaniasis, ZCL): (vektör: Phlebotomus duboscqi, Ph. papatasi, Ph. salehi) Ortadoğu, Asya (kırsal alanlarda)
Türkiye'deki türleri

Alt cins: Adlerius
Phlebotomus (Adlerius) balcanicus
Phlebotomus (Adlerius) brevis
Phlebotomus (Adlerius) halepensis (dominant olduğu yerler: Ege hariç her bölgede; Afyon)
Phlebotomus (Adlerius) kyreniae
Phlebotomus (Adlerius) simici
Alt cins: Larroussius
Phlebotomus (Larroussius) galileaus
Phlebotomus (Larroussius) kandelakii
Phlebotomus (Larroussius) major (dominant olduğu yerler: Ege ve Akdeniz)
Phlebotomus (Larroussius) mascittii
Phlebotomus (Larroussius) neglectus
Phlebotomus (Larroussius) perniciosus
Phlebotomus (Larroussius) perfiliewi (dominant olduğu yerler: Ankara)
Phlebotomus (Larroussius) syriacus
Phlebotomus (Larroussius) tobbi
Phlebotomus (Larroussius) transcaucasicus
Phlebotomus (Larroussius) wenyoni
Alt cins: Paraphlebotomus
Phlebotomus (Paraphlebotomus) alexandri
Phlebotomus (Paraphlebotomus) jaacusieli
Phlebotomus (Paraphlebotomus) sergenti (dominant olduğu yerler: Ege ve Akdeniz, Şanlıurfa)
Phlebotomus (Paraphlebotomus) similis
Alt cins: Phlebotomus
Phlebotomus (Phlebotomus) papatasi (dominant olduğu yerler: Şanlıurfa, Konya