Kpss Coğrafya Türkiye’de Yeryüzü Şekilleri




Türkiye’de yeryüzü şekilleri bugünkü görünümünü milyon hatta milyarlarca yılda kazanmıştır. Volkanizma, deprem, dağ oluşumu (orojenez), kıta oluşumu (epirojenez) gibi iç kuvvetler ve akarsular, dalgalar, buzullar, rüzgarlar gibi dış kuvvetler Türkiye’de yeryüzü şekilleri oluşumunda etkili kuvvetlerdir. Tabi ki iç ve dış kuvvetlerin hepsi aynı anda olmamıştır. Günümüzde de devam eden bu iç ve dış kuvvetler etkinliklerini bazı jeolojik zamanlarda arttırmışlardır. Herhangi bir jeolojik zamanda bir kuvvet etkinliğini arttırırken, başka bir jeolojik zamanda diğer bir kuvvet etkinliğini arttırmıştır. Bu jeolojik zamanları inceleyelim.

Türkiye’de Yeryüzü Şekilleri

1. Jeolojik Zaman: Türkiye’de 1. zamana ait oluşumlar kömür yatakları ve masif arazi kütleleri şeklinde olmuştur. Burada bahsedilen masif arazi, sertleşmiş yani oturmuş arazidir.

Birinci zamanda ortaya çıkan taş kömürü yataklarını gür bitki toplulukları oluşturmuştur.

Taşkömürü yataklarına örnek olarak Zonguldak taşkömürü yatağını verebiliriz.
Masif Arazilere örnek olarak aşağıdaki yerleri verebiliriz.

Yıldız Dağları (Trakya)
Saruhan – Menteşe (Ege)
Kırşehir (İç Anadolu)
Bitlis (Doğu Anadolu)
1. zamanda oluşan arazilere dikkat edersek deprem riskinin az olduğu yerler olduğunu görürüz. Bunun nedeni 1. zamanda oluşan kütlenin yapısının sert olmasıdır.
2. Jeolojik Zaman: Genelde aşınım faaliyetlerinin fazla olduğu bu dönem, yer kabuğu hareketleri açısından Türkiye’de ve Dünya’da sakin geçmiştir.

3. Jeolojik Zaman: Kpss soruları açısından önemli olan bu dönem, Türkiye’yi en çok etkileyen jeolojik dönemdir. Şimdi üçüncü jeolojik zamanda gerçekleşen önemli oluşumları inceleyelim.

Türkiye’de Alp-Himalaya kıvrım kuşağına bağlı olarak Kuzey Anadolu ve Toros Dağları oluşmuştur.
Türkiye bugünkü görünümünü hemen hemen kazanmıştı bu zamanda.
Linyit, bor, tuz, borasit ve petrol yatakları bu dönemde oluşmuştur.
Arabistan kısmının sıkışmasıyla beraber bazı fay hatları meydana gelmiştir. Bu sıkışmanın sonucunda da Kuzey Anadolu ve Güney Anadolu fay hatları bu dönemde oluşmuştur.
Volkanik dağlar da yine üçüncü jeolojik zamanda oluşmuştur.
4. Jeolojik Zaman: Kpss coğrafya konusunun bu dönemi de Türkiye’de yeryüzü şekilleri açısından en kısa süren ve halen devam eden jeolojik zamandır. Dördüncü jeolojik zamanda aşağıdaki gelişmeler yaşanmıştır.

Öncelikle Türkiye’de yeryüzü şekilleri bugünkü görünümünü almıştır.
İstanbul ve Çanakkale Boğazları oluşmuştur.
Egeid karası çökmüş ve onun yerinde Ege Denizi meydana gelmiştir.
Ağrı, Cilo, Kaçkar, Aladağlar gibi dağlar bu devirde buzullaşmadan etkilenmiştir.
Önemli iklim değişiklikleri meydana gelmiştir. Ayrıca deniz seviyelerinde de değişimler meydana gelmiştir.
Kpss coğrafya dersinin Türkiye’de yeryüzü şekilleri konusunu kısaca madde halinde özetlemek gerekirse;

Ülkemizde farklı jeolojik zamanlara ait araziler bulunduğundan bunlara bağlı olarak yer şekillerimiz çeşitlilik göstermektedir.
Alp – Himalaya kıvrım sisteminde yer alırız.
3. ve 4. zamanındaki oluşumlarla bugünkü görünümünü kazanmıştır. Bu yüzden ülkemiz genç, dağlık ve yüksek bir ülkedir.
* Türkiye’de Yükseltinin Fazla Olmasının Sonuçları:

Yol yapım maliyetleri artmıştır.
İklim ve bitki örtüsü çeşitliliği oluşmuştur.
Yaylacılığın gelişimini etkilemiştir.

Ülkemiz ayrıca;

Dağlık olmasına karşın geniş düzlükler de yer almaktadır. Bunun sebebi ülkemizin toptan yükselmesidir.
Genç ve faylı olmasından dolayı ülkemizde deprem riski fazladır.
Kuzey ve Güneyde dağlar kıyıya paralel uzanmıştır.

alıntı