Osmanlı Kültür ve Medeniyeti : Osmanlı'da Aile Yapısı

[Alone]

Osmanlı Kültür ve Medeniyeti : Osmanlı'da Aile Yapısı

OSMANLI DEVLETİ'NDE AİLE YAPISI

Temel ve ekonomik birim olan aile, tüm geleneksel toplumlarda olduğu gibi Osmanlı toplumunda temel yapı taşını oluşturmuştur. Osmanlı toplumunda aile yapısı, geniş aile olarak ortaya çıkmış ve tüm toplumda egemen olmuştur. Osmanlı toplumunun geniş aile yapısında genellikle 3 kuşağın birlikte yaşadığı görülmüştür. Geniş aile yapısı Müslümanlarda olduğu gibi, Müslüman olmayanlarda da uygulanmıştır.

Genel olarak haneler, bir avlu çevresinde sıralanmış evlerden oluşmuştur. Sosyo ekonomik bir birim halinde yaşayan tek bir aile üç kuşağı kapsamıştır. Bütünlük içindeki yaşam tarzı, aynı mahallelerde yaşayan insanların birbirleriyle yakın ilişki kurmalarını sağlamıştır. Bu nedenle Osmanlı kentlerinde mahalle yalnızca yönetsel bir birim olmayıp, yakın akrabalık ilişkilerinin olduğu toplumsal bir birim olarak ortaya çıkmıştır.

Geniş aile içinde yaşayan her birey aile için üretim birimi olarak görülmüştür. Aile içindeki bireyler uygun yaşa geldiklerinde çalışmaya başlayıp ailenin ekonomik durumuna katkı sağlamaya çalışmışlardır. Aile üyeleri ve yakın akrabalar, her aile üyesinin doğumdan ölümene dek çevresindeki ana toplumsal bütünü oluşturmuştur.

Osmanlı toplumundaki ana bölümlenmeler ekonomiye göre olmamış, dinsel özelliklere göre oluşturulmuştur. Müslüman olmayanlar kentin bir bölgesine yerleşmiş, kendi geniş alile yapılarını kurmuşlar ve kendi toplumsal ilişkilerinin çerçevesinde yaşamlarını sürdürmüşlerdir.

Dinsel yasalar gereği Müslüman olmayan kadınlarla evlenmenin yasak olmadığı bir toplum olmasına rağmen, farklı dinlerden kadın-erkek arasında evlilikler son derece ender olarak görülmüştür. Osmanlı toplumunda çok eşlilik yaygın olmasına karşın* toplumun Arap kültüründen aşırı etkilenen bazı kesimlerinde çok eşlilik oldukça gözlemlenmiştir. Boşanma olgusunun kabul edilmesi gelenekler açısından hoş karşılanmadığından, Osmanlı toplumunda boşanmalar nadir olarak ortaya çıkmıştır.

Kadın geleneksel aile yapısı içinde en önemli öğe konumunda olmuştur, ancak gerek aile içinde, gerek toplum içinde üretim faaliyetlerinde kadın önemli bir role sahip olmamıştır. Kadınlar evlenme çağına kadar üretimde yardımcı konumunda görevlerde bulunmuşlar, evlendiklerinden sonra ise ailenin temel taşını oluşturup, aile düzeninin sağlanmasından sorumlu olmuşlardır.

Evliliklerde ödenen kadınların ailesine ödenen başlık, kalın vb. Osmanlı toplumuna ait bir özgü olmamakla birlikte, İslam yasalarına göre mehr-i muaccel ve mehr-i müreccel halinde iki parçada ödenen mehir kadının kendisine yapılan bir ödeme olarak göze çarpmıştır. Olası bir boşanma ve evi terk etme konusunda mehir kadınlar için ekonomik bir güvence oluşturmuştur. Mehrin en azı genellikle 10 dirhem altın olarak ödenmiştir.

Yapılan evlilikler her yerde kadılar tarafından kaydedilmiştir. Kadın ve erkek evlilik dışı bir arada yaşamak istediği takdirde ise kadılar tarafında bu isteklerde aynı deftere kaydedilmiştir. Ailede karı-koca arasında mülkiyet hakları ayrılığı ilkesi mevcuttur. Namzedlik adı verilen bir tür nişanlık kurumu Osmanlı toplumunda oldukça yaygın olmuştur. Babalar kızlarını evlendireceklerine söz verdiklerinde karşılığında para yada altın almışlardır. Boşanmalar kadılık kayıtlarında Zindegane olmama biçiminde ifade edilmiştir. Koca'nın terk ettiği eşine nafaka vermesi hususunda kadılar karar verme yetkisine sahip olmuşlardır.

Osmanlı Devleti'ndeki aile yapısındaki değişiklikler Tanzimat dönemiyle birlikte ortaya çıkmaya başlamıştır. Gerek kentlerde gerekse kırsal kesimlerde klasik aile yapısı, tarım* ve eğitim alanlarında oluşan değişikliklerin baskısı altına girmiştir. Ayrıca Batı dünyası ile ilişkilerin artması, Osmanlı aile yapısının dolaysız biçimde etkilenmesine sebebiyet vermiştir.

1858 yılında Arazi Kanununun tarım alanlarında yaratığı maddi etkiler, kırsal kesimlerde yaşayan insanların aile yapısında değişiklikler meydana gelmesine sebebiyet vermiştir. Kentlerde açılan İnas Rüştiyeleri kız çocuklarının eğitim görmelerini sağlamış ve kadın öğretmenler ortaya çıkmıştır. Kadının üretimdeki etkinliği artmaya başlamıştır.

Tanzimat dönemimde ortaya çıkan yeni aydın kesimi içindeki kadınların konumu, bir nebzede olsa değişikliğe uğramıştır. 1917 yılında çıkan Hukuk-u Aile kanunu ile kadınlara boşanma ve çok eşliliğe karşı bazı güvenceler getirmeye çalışmıştır.