Mustafa Kemal Paşa’nın Kurtuluş Savaşında Basına Verdiği Önem

[Ravza]

Mustafa Kemal Paşa’nın Kurtuluş Savaşında Basına Verdiği Önem

Mustafa Kemal Paşa Ulusal Bağımsızlık Savaşının yanında yer alan basının dikkate alacağı hususları açıklarken ulusal hak ve hukukun korunması yanında Avrupa kamuoyunu da kendi yanlarına çekecek yazıların yazılmasını onların darıltılmamasını milletlerin hak ve hukukuna saygı gösterilmesini de istemekteydi. Nitekim Mustafa Kemal Paşa 4 Mart 1920’de Sivas vilâyetine ve Heyet-i Merkeziye’ye yolladığı telgrafta basının dikkatini çekerken basın mensuplarına dünya milletlerinin uluslararası sorunlarının çözümlenmesinde onları gücendirecek hareketlerden kaçınılmasını istemiştir. 35
Mustafa Kemal Paşa dış dünyayı Ulusal Bağımsızlık Savaşından haberdar etmek için yabancı gazetecilerle ilişki kurmak onlara beyanat vermek yollarına her zaman başvurmuştur. Halide Edip Adıvar’ın tavsiyesi üzerine Sivas Kongresi’ne (4-11 Eylül 1919) Louis E. Browne adlı Amerikan Chicago Daily News Gazetesi muhabiri -aslında Mr. Crane’in özel temsilcisi- gelmişti. Mustafa Kemal bu gazeteciye Amerikan Kongresi’nden Türkiye’yi incelemek ve gerçek durum hakkında rapor hazırlamak üzere bir heyet gönderilmesini söyleyerek Sivas Kongresi hakkındaki bilgilerin kendi ve birkaç arkadaşının imzasıyla Amerikan Senatosuna iletilmesini sağladı. 36 Böylece bütün dünyaya basın yoluyla Ulusal Bağımsızlık Savaşının varlığını duyurmuş oldu.
Mustafa Kemal Amerikalı muhabir ile sürekli temas kurarak onun tam haber almasını olayları düzenli ve yerinde incelemesini sağladı. Amerikalı gazeteci Browne böylece Mustafa Kemal’in bütün Anadolu ile bağlantı kurabileceğini yerinde tespit etti ve Chicago Daily News’e gönderdiği telgrafta “Bu gece gördüğüm kadar iyi işleyen bir telgraf şebekesini ömrümde görmedim. Yarım saat içinde Erzurum Erzincan Musul Diyarbakır Samsun Trabzon Ankara Malatya Harput Konya ve Bursa hepsi birbiriyle haberleşme halinde idiler. Bütün bu yerlere ulaşan telin bir ucunda Mustafa Kemal oturuyor öbür ucunda da bu şehir ve kasabaların askerî komutanlarıyla mülkî idare amirleri bulunuyorlardı” demekteydi. 37 Ulusal Bağımsızlık Savaşının kazanılmasının nedenleri bu yazarın dilinden Amerika’ya çok güzel bir şekilde aktarılmıştır.
Mustafa Kemal Kuva-yı Milliyenin taraftan olarak tanınan gazetelerin vatanın yüksek çıkarlarına zarar verecek hatalardan kaçınmaları gerektiğine inanmakta bunu bizzat vurgulamakta ve bunu sağlayacak olan tedbirleri de kendisi dile getirmekteydi. Mustafa Kemal Paşa bu konuda çok güzel bir siyaseti dantela gibi işlemekte ve böylece Türk ulusunun izleyeceği siyaseti de ortaya koymaktadır. Mustafa Kemal Paşa’ya göre Türk basınının Avrupa kamuoyunda Türk ulusunun aleyhine sebep olacak cereyanlara kapılmaması; müdafaa-i hukuk konusunda sürekli hukukumuza ve fedakârlığımıza dayalı olarak İtilâf Devletlerinin kendi aralarındaki anlaşmazlıkları Türk basınının kendi görüşleri çerçevesinde değil de dış basından naklen alarak konu etmesi gereklidir. Ayrıca basın Suriye Arabistan Irak Elviye-i Selâse (Kars Ardahan Artvin) Kafkasya Azerbaycan Gürcistan konularını incelerken onları gücendirmeyecek bunların hukuk ve bağımsızlıklarına taraftar olduğumuzu belirtecektir. Dünya kamuoyunun ve milletlerin hak ve adaletten yana olduklarını belirtip turanizm ve pan-islâmizm propagandalarından sakınarak Asya’daki Müslümanların kendi hudutları ve milliyetlerini savunmak Avrupa’daki emperyalizme karşı olmak Wilson Prensiplerini her milletin hukukunu savunmak için esas almak Anadolu ve Rumeli’nin millî varlığını korumaya azimli olduğunu ispat etmek din konularında uyanık olup islâmlık lehinde bir dil kullanmak Avrupa devletlerinin hiçbirine yukardan atıp tutmak gibi yollara başvurmayacaktır. 38 İşte gerçekten de Türk Basını ulusal bağımsızlık mücadelesinde bu yolu izlemiştir. Taşra basını iyi bir incelemeye tabi tutulursa Mustafa Kemal’in direktiflerinin yerine getirildiği Avrupa olaylarının Avrupa basınından ve Avrupa uluslarını darıltmayacak şekilde naklen Türk basınında yer aldığı Wilson Prensiplerine sık sık yer verildiği millî birlik için hep birlikte hareket ettikleri halka muhakkak surette vatanın kurtulacağı düşüncesini verdikleri ortaya çıkacaktır. Ayrıca Anadolu basını Türkiye Büyük Millet Meclisi ile ilgili haberleri Mustafa Kemal Paşa’nın beyanname tamim ve bildirilerini resmî harp tebliğlerini Meclisin kabul ettiği yasaları Ulusal Bağımsızlık Savaşı ile ilgili bilgileri günü gününe vermeye çalışmış ve bunda da başarılı olmuştur. Ancak Peyam-ı Sabah Alemdar gibi İstanbul gazeteleri aynı yolda hareket etmemişlerdir. Mustafa Kemal Paşa’nın da belirttiği üzere bu şekildeki yayınlarından dolayı bu iki gazeteyi İstanbul halkı kızgınlık ve nefretle karşılamakta diğer yayın organları da onları yalanlamaktadır. 39 Mustafa Kemal ayrıca Avrupa ve Türk basınında yayınlanan basın özetlerini de gerekli yerlere yollatmaktaydı.
İstanbul’daki durumu uygun görmeyen ve Ulusal Bağımsızlık Savaşını destekleyen istanbul’daki basın mensupları da İstanbul’dan kaçmakta ve Ankara’ya gitmekteydiler. Bunların arasında Ahmet Emin (Yalman) Halide Edip (Adıvar) Ruşen Eşref Yunus Nadi gibilerini sayabiliriz. Halide Edip İstanbul’dan yola çıkmış 23-24 Mart gecesini Gebze’de geçirmiş bir süre sonra Ankara’ya ulaşmıştı.40 Mustafa Kemal 26 Mart 1920’de gazetecilerin ve mebusların Ankara’ya gelebilmeleri için gereken yol şartlarının temin edildiğini ancak parasal güçlüklerle karşılaşıldığını 15. Kolordu Kumandanlığına şifre ile bildirmişti.41 Ruşen Eşref ileride açıklayacağımız üzere daha önce Sivas’a gelmişti.
Mustafa Kemal Paşa’nın Türkiye Büyük Millet Meclisinin açılmasından önceki dönem ve sonrasında basına ve basın mensuplarına son derece önem vermesi olağandır. Çünkü bir taraftan zararlı yayınlar yapan yabancı gazetelerin bir taraftan Padişah ve Halife taraftarı isyancıların diğer yönden azınlıkların memleketi parçalamak için yaptıkları propogandalar kamuoyunu yanıltabilirdi. Üstelik İstanbul’dan seçim bölgelerine giden mebuslardan bazılarının Kuva-yı Milliye aleyhinde gizli kışkırtmaları yürütmek için Damat Ferit Paşa ile birlikte çalıştıkları ve halkı aldatmaya yöneldikleri de bilinmekteydi.42 İşte bütün bu kötü durumlara ve hainliklere “dur” demek ve kamuoyunu Ulusal Bağımsızlık Savaşı yanına ve içine çekmek onu aydınlatabilmek konusunda hiç şüphesiz basına çok iş düşecekti. Mustafa Kemal Paşa bunu çok iyi bilmekte ve Türk basınından yararlanabilmek için her çareye başvurmaktaydı. Hele 23 Nisan 1920’de Türkiye Büyük Millet Meclisi açılınca onun çalışmaları ve Meclis ile Türk ulusunun bütünleşmesi Türk ulusunun haklarını ve amaçlarını en iyi şekilde Türk kamuoyuna anlatabilecek ve Meclisin kararlarını dış dünyaya duyurabilecek en etkili kuvvet basındı.
Zararlı yayınların kamuoyunu yanıltması kaçınılmaz bir gerçektir. Mustafa Kemal Paşa bu yüzden Ulusal Bağımsızlık Savaşı aleyhinde çıkan yazıların halka ulaşmaması için büyük çaba harcamıştır. Ancak bunların zaman zaman bazı şehirlere girdiği de olmaktaydı. Kâzım Karabekir Paşa da aynı doğrultuda hareket etmekteydi. Nitekim 4 Ocak 1920’de Üçüncü Fırka Kumandanlığına çektiği telde 20 Aralık 1919 tarihli ajansta Osmanlı Ordusunda mevcut olan 15.000 subaydan 12.000’inin terhis edileceği kaydının görüldüğü henüz sulh kararları belli olmadığından bunun doğru olduğunu sanmadığını “sulhun akdinden evvel mümkün olabilen fena neşriyatla memlekette hoşnutsuzluk ve karışıklık tevlidine çalışıldığını” belirtmiştir.43 Kâzım Karabekir Paşa görüldüğü üzere dış etkilerin zararlarından korunmak için tedbirler almaktadır. 28/29 Ocak 1920’de Üçüncü Fırka Komutanlığına çektiği telde 24 Ocak tarihli ajansta Konya’da yazılmış ve Müdafaa-i Milliye Cemiyeti adında bir cemiyeti tanımadıklarını bildiren telin birkaç asi tarafından çekildiğini “Düşmanların kendi gayelerini bilfiil tatmin edemediği yerlerde birçok paralar sarfiyla satın aldıkları eşhası ortaya atarak milleti yekdiğerine vurdurduklarını ve dikkatli olmak gerektiğini” açıklamaktaydı.44
Mustafa Kemal Paşa da iç ve dış basının Ulusal Bağımsızlık Savaşına zarar verecek hareketlerini yok etmek için çalışmalar yapmaktaydı. 16 Nisan 1920’de Edirne Birinci Kolordu Komutanlığına çektiği tel şifrede Bulgar gazetelerinde millî harekete aykırı olarak yayınlanan bilgi ve istihbaratın uygun bir şekilde yalanlanması ve Bulgar basınının millî hareket hakkında doğru bilgiler alarak yayın yapmasının sağlanmasını istemişti.45 Trabzon Müdafaa-i Hukuk Heyet-i Merkeziyesi’nin İstanbul’ da millî birliği bozucu yazıları Ankara’ya iletmesi üzerine Mustafa Kemal Paşa Anadolu’daki bütün heyet-i merkeziyelere çektiği 8 Ocak 1920 tarihli telgrafla bu tarz yazılara karşı dikkatli olunmasını ve bu yazıların millî görüş açısından zararlı olduğunun İstanbul Matbuat Cemiyeti’ne kendileri tarafından da bildirilmesini istemişti.46 Nisan 1920’de ise Erzurum Vilâyetine çektiği telgrafta millî birliği bozmak memleketi parçalamak amacında olup düşmanın amaçlarına hizmet eden ve İstanbul’da yayınlanan Kürtçe Zeyn gazetesinin Erzurum’a sokulmamasını istemişti. 47 Mustafa Kemal’in bu konudaki hassasiyeti ile ilgili örnekler pek çoktur. 48 Ayrıca bu konuda zararlı yayınları kendisine haber veren gazetelere de rastlamaktayız. Örneğin Mustafa Kemal 29 Ekim 1919’da İstanbul’da İleri gazetesi başyazarı Celâl Nuri’ye çektiği telde Ankara’nın durumu hakkında Alemdar gazetesinin yayınlamak cesaretinde bulunduğu yalanları kesin olarak tekzip etmesini memleket konusunda gerçek bilgi almak hususundaki çabalarından dolayı da kendisini tebrik ettiğini açıklamaktaydı.49 Görüldüğü üzere Mustafa Kemal gerek dış dünyada gerekse iç dünyada gazetelerin yanlış ve zararlı yayın yaparak kamuoyunu yanıltmamaları için büyük gayret sarf etmektedir.