Bir Uygur destanıdır. Büyük Türk imparatorluğunun Göktürkler'den sonraki halkası olan Uygur Türkleri Türeyiş Destanı ile soylannın yeryüzünde ilk görünüşlerini anlatırken aynı zamanda da bütün Türk boylarında yaygın bir inanış olarak beliren soyun ilâhî bir kaynağa bağlanması fikrini bir kere daha belirtmiş olmaktadırlar.





Uygur Türeyiş Destanının Göktürk-Bozkurt Destanı ile olan çok yakın benzerlikleri ilk okuyuşta anlaşılacak kadar açıktır. Hemen bütün Türk Destanlarının birinci derecedeki unsuru olan kurt süsü gerek Türeyiş ve gerekse Bozkurt Destanlarında özellikle ilâhileştirilmekle neslin başlangıcı ve sürekliliği bu ilâhî süse bağlanmaktadır.





Türeyiş Destanı aslında bir büyük destanın başlangıç kısmına benzemektedir. Büyük bir ihtimâlle Göktürk-Bozkurt destanı gibi Uygur Türeyiş Destanı da ilk büyük Türk Destanı olan Yaradılış Destanının etkisi altında gelişip meydana getirilmiş daha dar bir çevrenin küçük çapta bir yaradılış destanıdır.



Destan:





Büyük Hun Hakanlarından birinin iki kızı vardı. Kızlarının ikisi de bir birinden güzeldi. Öyle güzeldi ki Hunlar bu iki kızın da ancak ilahlarla evlenebileceğine inanıyor ve bu kızların insanlar için yaratıldığını söylüyorlardı.

Hakan da aynı şekilde düşündüğü için kızlarını insanlardan uzak tutmanın yollanın aradı ülkesinin en kuzey ucunda insan ayağı az basan veya insan ayağı hiç görmeyen bir yerinde çok yüksek bir kule yaptırdı.



Kızların ikisini de bu kuleye kapattı. Ondan sonra da aklınca inandığı ilaha yalvarmağa gelip kızlarıyla evlenmesi için yakarmağa başladı. Öyle yalvarıyor öyle yakarıyordu ki sonunda bir gün. Hakanın kendi aklınca inandığı İlâh dayanamadı ve bir Bozkurt şekline girip geldi. Hun Hakanının kızlarıyla evlendi.





Bu evlenmeden bir çok çocuklar doğdu; bunlara Dokuz Oğuz-On Uygur denildi. Çocukların hepsinin sesi Bozkurt sesine benzedi. Yine bu çocuklar birer Bozkurt ruhu taşıyarak çoğaldılar.