Atabeg

[Asi Ruh]

Atabeg

Selçuklu Devleti'nde şehzadeleri eğitip yetiştiren ve zamanla devlet kuran yüksek rütbeli memurlar. “Atabeg” unvanı ilk defa Selçuklularda kullanıldı ise de daha önceki Türk-İslam devletlerinde de bu vazifeyi gören memurlar vardı. Osmanlılar'da ise şehzadeleri yetiştirmekle vazifeli kimselere lala denirdi.
Türkler neslin devamını sağlayan çocuğa çok önem verdikleri gibi onun terbiyesi ve yetişmesi hususunda da hassasiyet gösterirlerdi. Devletin devamının teminatı kabul ettikleri şehzadelere daha çok ehemmiyet verirlerdi. Bu düşünceler içinde olan Selçuklu hükümdarları oğullarına dinî millî manevî ilimlerin yanında; idarî malî askerî ve siyasî işleri öğretmek için ümeradan birini atabeg (atabey) unvanıyla muallim tayin ederler ve istikbalin hükümdarlarını en iyi şekilde yetiştirmeye çalışırlardı. Atabegler büyük işler başarmış mühim vazifelerde bulunmuş şahıslar arasından seçilirdi. Küçük şehzadelere vasi ve mürebbi olan ve doğrudan büyük sultana yani Selçuklu Devletine bağlı bulunan bu atabegler başında bulundukları idari sahada yarı müstakil bir hükümdar naibi durumundaydılar. İdarî malî ve askerî bütün yetkileri ellerinde bulunduran atabegler şehzadenin sultan olma durumunda da onun veziri kumandan ve müşaviri olurlardı.

Devletin güçlü olduğu zamanlarda merkezi otoriteye bağlı ve faydalı olan atabegler Sultan Melikşah’ın oğul ve torunları arasındaki otorite boşluğundan istifade ile idarelerindeki vilayetlerde yaşları küçük şehzadeler adına değil kendi başlarına hareket ettiler. Bu şekilde bağımsızlıklarını ilan eden atabegler kendi aralarında da topraklarını genişletmek için mücadeleye giriştiler.

En meşhur Selçuklu atabegleri; Tuğ Tigin İldeniz İmadüddin Zengi Muzafferüddin Salgur Emir Sipehsalar Gümüş Tigin Candar Emir Atabeg Kara Sungur Aksungur ve Anuş Tigin’dir. Bunlar arasında elde ettikleri nüfuzlarından istifade ile devlet kuranlar oldu. Atabeglerin kurdukları devletler arasında en meşhurları: Dımaşk Atabegliği (Tuğtiginliler) Zengiler (Musul Atabegliği) İldenizliler Salgurlular Beğtiğinliler (Erbil Atabegliği)'dir.