Osmanlı Devletinde Sultan

[Asi Ruh]

Sultan

İslâm devletlerinde hükümdara verilen unvan. “Pâdişâh hâkan han hükümdar” mânâlarındadır.
Sultan tâbiri Müslüman hükümdarlarının bilhassa Sünnî kısmına âit bir unvandır. Kelime Süryânice'den alınmış olup iktidar sâhibi demektir. Daha sonraları hâkimiyet delil ve burhan mânâsına da alınmıştır. Sultan unvânını ilk defâ 2. asrın ilk yıllarında Gazne’de hükümdar bulunan Mahmud İbn-il Emir Sebüktekin kullandı.

Hilâfet Emevî ve Abbâsî sultanlarında bulunduğundan bunlara mecâzen halîfe diğer büyük İslâm devletlerinin emirlerine hükümdarlarına sultan denildi.

Sultanlık Gaznelilerden Selçuklulara ve onlardan da Osmanlılara geçti. Selçuklu Sultanı Tuğrul Beye Abbâsî hilâfet merkezini Şiî Büveyh oğullarının tahakkümü altından kurtardığından Abbâsi halifesi tarafından Karaların ve Denizlerin Sultanı unvanı verilmişti. Haçlılara karşı kahramanca müdâfaasıyla şöhret bulan Kılıç Arslan Sultan-ı İklim-i Rum lâkabıyla meşhurdur.

Osmanlı Sultanları Orhan Gaziden îtibâren kitâbelerinde hep sultan tâbirini kullandılar. Sikke üzerinde ilk defâ sultan sıfatını kullanansa Birinci Murâd Handır. Emir Süleyman’ın sikkelerinde yalnız “Emir Süleyman” ibâresi görülür. Çelebi Sultan Mehmed Sultan ve Sultan-ı Âzam Es-Sultan-ül Melik-ül Âzam ibâresi bulunan ve Akçe-i Osmanî denilen gümüş sikkeleri kestirdi. İkinci Murâd Hanın bâzı sikkelerinde Sultan ünvânı bulunduğu gibi halefleri de paralarında bu tâbiri bol miktarda kullanmışlardır. Sultan Çelebi Mehmed’e kadar Osmanlı pâdişâhları için resmî kayıtlarda Sultan yerine “Bey” ünvânı kullanılmıştır. Sultan kelimesi Sultan-üs-Selâtin Sultan-ül-Mücâhidin Sultan-ül-Guzât Emir-ül-Kebir unvanları gerek tâzimen gerek umûmi sûrette pâdişâhlar hakkında kitaplara ve kitâbelere yazılmıştır.

Abbâsî Halifesi Sofya’nın fethi üzerine Murâd Hüdâvendigâr’a yazdığı mektupta “Sultan-ül-Guzât El-Mücâhidin” diye hitap ediyordu.

Batı dillerinde mutlak mânâda Sultan kelimesi yalnız İstanbul’da oturan pâdişâh mânâsına gelir. Türkler ise kendi hükümdarlarına yalnız kullanırken Sultan değil Padişah derler. Sultan kelimesini ancak isimle beraber Sultan Osman Sultan Abdülaziz şeklinde kullanır veya Murad Han Abdülmecid Han derler. Yalın kelime olarak “Pâdişâh” kullanırlardı.

Pâdişâh Türk imparatoru sıfatıyla hâkan İslâm imparatoru sıfatıyla sultandı. Pâdişâhların kız ve erkek çocukları anneleri ve kadınları için de isminden sonra Hadice Turhan Sultan’da olduğu gibi sultan ünvânı kullanılırdı.