Cavalcanti Şiirinin Biçimsel Özellikleri

[DeRDeST]

Cavalcanti Şiirinin Biçimsel Özellikleri

Guido Cavalcanti Kimdir, Guido Cavalcanti Şiirleri, İtalyan Edebiyatında Guido Cavalcanti Şiirleri, Cavalcanti Şiirinin Özellikleri, Cavalcanti Şiirinin Biçimsel Özellikleri



Guido Cavalcanti’nin (1255 - 1300) günümüze elli iki şiiri ulaşmıştır: 36 sonetto (sone), 2 canzone (şarkı), 11 ballata (balad), 1 mottetto (motet) ve 2 stanza isolata (bağımsız kıta).

Bu şiirlerin dize ve kıta özellikleri (Koşuk Tekniği bölümü) ile şairin kullandığı şiir biçimleri (Şiir Biçimleri bölümü) aşağıda gösterilmiştir.

Koşuk Tekniği

versa (hece sayısı)

Versa, bir dizedeki belirli hece sayısıdır. İtalyancada, bir dizenin adı, son vurgulu heceye kadar hecelerin sayılması ve buna bir eklenmesi yoluyla belirlenir. Örneğin:

• sull’affanoso petto dizesi yedi hece içerir ve settenario (yedi heceli) olarak adlandırılır;
• sparsa le trecce morbide / stende l’estremo vel dizeleri ise sırasıyla sekiz ve altı hece içerir; ancak bu dizeler de settenario olarak adlandırılır, çünkü son vurgulu heceleri altıncı hecedir ve buna bir eklenir. İlk dizede morbide sözünün mor- hecesi; ikinci dizede ise velo sözcüğünün kısaltılmış hali olan vel hecesi vurguludur.

İtalyan şiirinde hecelerin sayılmasında bu dile özgü bazı özellikler vardır. Diftonglar tek hece sayılır; örneğin, maestro sözcüğündeki ae diftongtur, bu yüzden sözcük iki heceli kabul edilir. Hece sayımını etkileyen diğer unsurlar şunlardır: elisione (son ünlü düşmesi), sinalefe (hece kaynaşması) ve dieresi (ikilenme).

elisione (son ünlü düşmesi)

Elisione, bir sözcüğün ünlüyle bitmesi ve bir sonraki sözcüğün ünlüyle başlaması durumunda, ses açısından ilk sözcüğün sonundaki ünlünün kaldırılması işlemidir; örneğin:

• Cavalcanti’nin Chi è questa che vèn, ch’ogn’om la mira dizesinde, che'nin e harfiyle ogni'nin i harfi, bu iki sözcükten sonraki sözcüklerin ünlüyle başlaması nedeniyle kaldırılmıştır.

sinalefe (hece kaynaşması)

Sinalefe, bir sözcüğün sonundaki bir ünlüyle bir sonraki sözcüğün başındaki ünlünün birleştirilmesidir. Son ünlü düşmesinden farklı olmakla birlikte, sonuç aynıdır: İki ünlü tek ünlü sayılır; örneğin:

• e ciò che luce ed è bello a vedere dizesinde, luce ile bello sözcüklerinin son ünlüleri, onları izleyen sözcüklerin ilk hece ünlüleriyle diftong oluşturur ve tek hece sayılır.

dieresi (ikilenme)

Dieresi, bir diftongtan iki hece yapmaktır. Örneğin:

• fue la mia disïanza'da, disïanza sözcüğünün ï ve a harfleri iki ayrı hece sayılır; ancak okunuşları değişmez.

İtalyan dize türleri iki heceden on iki heceye çeşitlilik gösterir. Hece sayısına göre bunlar, sırasıyla şöyle adlandırılır:

• bisillabo (iki heceli)
• ternario (üç heceli)
• quaternario (dört heceli)
• quinario (beş heceli)
• senario (altı heceli)
• settenario (yedi heceli)
• ottonario (sekiz heceli)
• novenario (dokuz heceli)
• decasillabo (on heceli)
• endecasillabo (on bir heceli)

Dante endecasillabo'yu dizelerin en soylu, en güzel ve en verimli olanı olarak görmüştür. Bu on bir heceli dize, bir ternario, bir quaternario veya bir quinario ile eşleştirilen bir settenario'dan oluşur (eşleştirmeyi, son ünlü düşmesi, hece eklemesi uygulanması veya hecelerin olduğu gibi korunması belirler). Yedi heceli dizeyle eşleştirilen üç daha küçük dizeden her birinin ayrı bir vurgu düzeni olduğundan; endecasillabo daha kısa, ritmi belirli dizelere oranla daha geniş bir anlatım olanağı ve ritim çeşitlemesi içerir.

Cavalcanti, sonetto'larını, canzone'lerini ve ballata'larından bazılarını endecasillabo ile yazmış; öteki ballata'larında ve stanza isolata'larında, döneminin geleneğine uyarak, quinario, settenario ve novenario'yu kullanmıştır. Mottetto'su farklı dizelerden oluşan bir düzen sergiler.

strofa (kıta)

Strofa, bir uyak düzeniyle birbirine bağlı belli sayıda dizeden oluşur. Bilindiği gibi uyak, iki sözcüğün ünlülerinin ve ünsütlerinin eşleştirilmesidir. Sözgelimi:

• dolore ile amore sözcükleri ya da
• maestra, finestra ve ginestra sözcükleri uyaklıdır.

En yalın strofa, iki uyaklı dizeden oluşan distico'dur. Distico'nun uyak düzeni AA BB CC DD’dir. İtalyanlar bu düzene rima baciata adını verirler.

Terzina, üç dizeden oluşan strofa'dır. Birinci dizenin üçüncü dizeyle uyaklı olduğu kıtaya rima incatenata denir. Bu kıtanın uyak düzeni ABA BCB CDC DED’dir.

Quartina, dört uyaklı dizeden oluşur. Uyak düzeni ABBA (rima incrociata) veya ABAB'dir (rima alternata). Bir sonetto’nun ilk iki strofa'sında, iki eşleşen quartina kullanılır. Strofa'nın dize sayısı, aynı zamanda adını belirler:

• quinta rima (beş dizeli)
• sestina (altı dizeli)
• settima rima (yedi dizeli)
• ottava (sekiz dizeli) ve
• nona rima (dokuz dizeli).

Şiir Biçimleri

sonetto (sone)

Sonetto, on dört dizeli bir şiirdir; iki quartina ile iki terzina'dan oluşur. Bununla birlikte, bu biçim kesin değildir. Soneyi, bir ottava ile bir sestina'dan oluşmuş olarak da düşünebiliriz. Quartina'ların iki değişik uyak kalıbı olabilir: ABAB ABAB veya ABBA ABBA. İki terzina'nın uyak düzeninde daha büyük bir çeşitlilik görülür: CDE CDE; CDE DCD; CDD CDD; CDE CDE veya CDE EDC (rima invertita). Ayrıca, sonenin, sonetto caudato adı verilen bir biçimi daha vardır; sonetto caudato, kurallı bir soneye bir distico'nun eklenmesiyle oluşur, bu yüzden toplam dize sayısı on altıdır. Bir başka sone biçimi sonetto doppio veya sonetto rinterzato'dur. Guido Orlandi’nin Cavalcanti’ye yanıtında kullandığı bu biçim (48b), düzenli bir sonenin içine yerleştirilen bir sestina'dan oluşur, ancak Orlandi 6 yerine 8 dize ekleyerek bu biçimi süsler: AaBAaB AaBAaB (b)CcDdC (c)DdCcD.

canzone

Canzone, Dante'ye göre bütün şiir biçimlerinin en soylusudur. Cavalcanti bu biçimi aşk üzerine iki “felsefî” sorgulamasında kullanır: Io non pensava che lo cor giammai (9) ile Donna me prega (27). Canzone, stanza adı verilen bir dizi strofa'dan oluşur. Donna me prega'da olduğu gibi bazı canzone'ler, commiato veya congedo adı verilen tek bir strofa içerebilir. Kıtalar yapısal değişiklikler gösterseler de, her zaman iki kısımdan oluşurlar: İki piede'ye bölünen bir fronte ile iki volta'ya bölünen bir sirma. Fronte ile sirma, chiave veya diesis adı verilen ve fronte'nin son dizesiyle uyaklı tek bir dizeyle birbirine bağlanabilir, ancak Cavalcanti bu tekniği kullanmamıştır. Io non pensava che lo cor giammai (9) şu örüntüyü izler: Fronte'nin iki piede'sinde ABBC BAAC; sirma'nın iki volta'sında ise DeD FeF. Bu şiirde, Donna me prega'nın aksine congedo yoktur.

ballata

Ballata, ripresa adı verilen kısa bir strofa ile başlar; bunu, mutazione adı verilen iki eşit kıta izler, onların ardından bir volta ya da sirma gelir. Ripresa'nın son dizesi, volta'nın son dizesiyle uyaklıdır. Ripresa'nın çeşitli adları vardır:

• Yalnızca bir quinario, settenario veya ottonario’dan oluşuyorsa ballata minima
• Bir endecasillabo'dan oluşuyorsa ballata piccola
• İki dizeden oluşuyorsa ballata minore
• Üç dizeden oluşuyorsa ballata mezzana veya ballata media
• Dört veya daha fazla dizeden oluşuyorsa ballata stravagante

Tamamen teknik adlandırmalar olan bu adların ballata'nın estetik değerine ilişkin herhangi bir ön yargıyı göstermediğine dikkat edilmelidir. Ortaçağ şiiri müzikle yakından bağlantılı olmakla birlikte, müzikle sergilenebilecek tek İtalyan şiir biçimi ballata'dır. Bir solocu stanza'ları söylerken, koro bir halka halinde onun çevresinde dans eder ve her stanza'nın sonunda ripresa'yı söylerdi.