Türkçe'nin Türetme Gücü

**KaRaqiZz** · 08.05.2013, 18:41

Konuşma yapabilmek için anlamlı seslerin çıkarılması gerekmektedir. En küçük anlamlı sese SES (harf), seslerin bir düzen içinde sıralanmasıyla oluşan anlamlı sesler bütününe SÖZ (kelime), sözlerin bir tam anlatım oluşturacak şekilde bir düzen içinde sıralanmasına (iki nokta arasındaki söz dizisine) ANLATIK (cümle) denir.

Zamanın sürekli ilerlemesi dilleri de gelişmek zorunda bırakır. Diller geliştikçe hem dilbilgisi kuralları, hem de söz sayısı gelişir. Dil ne kadar kullanışlı olursa anlaşma da o kadar kolay olur. Söz sayısının artmasında başlıca kaynaklardan biri başka dillerden söz almak iken diğeri de yeni söz türetmektir. Söz türetme işi her dilde yapılamaz.

Türkçe, sözlerin sonuna ekler alarak kolayca türetme yapılabilir bir dildir. Türetme o kadar kolaydır ki o zamanlar henüz 4-5 yaşlarında olan oğlum, saz yerine "çalı", silindir yerine "ezici" gibi sözler türetebilmiştir.

Başlangıçta yeni sözler türetilmiştir. Harf yerine "ses", kelime yerine "söz" kullanılmıştır ki bunlar dilimizde zaten var olan sözlerdir. Burada yapılan anlam kaymasıdır. Ses, kulağın duyduğu şeylerdir. Dardan genişe doğru bir anlamı vardır. Konuşmada en küçük birim harf olduğundan ses denmesi bir sakınca doğurmamakta ve anlaşılır kılmaktadır. Söz ise sözlük sözünde olduğu gibi zaten kelime anlamında da kullanılmaktadır. Her ne kadar kelime yerine sözcük yerleştirilmeye çalışılmaktaysa da bu yanlış bir türetmedir. Çünkü sözcük, küçük söz demektir. Küçük söz kelime ise sözün kendisi nedir sorusu açıkta kalmaktadır. TDK'nın dili bozma gayretlerinin başında yanlış türetmeler gelir. Sözcük bunlardan yalnızca biridir.

Burada yeni türetilen "anlatık"tır. Anlat köküne -ık eki eklenerek anlatılmış şey anlamı verilmiştir. Cümlenin Türkçe karşılığı "bütün, tüm"dür. TDK bu yüzden "tümce" karşılığını türetmiştir. Ancak "tümce" tüme yakın anlamındadır. Hem çeviri olarak hem de anlam olarak "cümle"yi karşılamamaktadır. Anlatık ise çeviri değildir ama cümlenin ifade ettiği anlamı anlatabilmektedir.

Sürekli ilerleyen zaman, değişen ihtiyaçlar, gelişen teknoloji her dilde olduğu gibi Türkçe'de de yeni sözleri gerektirmektedir. Yeni sözlerin üç kaynağı vardır:
1. Benzetme

Bugün otomobillerde elektronik kumanda merkezleri bulunmaktadır. Halkımız bu cihazları "beyin" olarak adlandırmıştır. Yine pin yerine "çük", marş motorlarının starteri yerine "taşak" adlandırmalarını yapmıştır. Bunların her biri bir benzetmedir. İngilizce'deki "pin" sözünün kendisi de benzetmedir.
2. Türetme

Posta yerine "gönderi", komputer yerine "bilgisayar" sözleri de türetmedir. Bunlardan ikincisi bileşik sözdür.
3. Başka Dillerden Alma

Internet, Allah, edebiyat ...

Türkçe'nin bir dördüncü kaynağı daha vardır. O da zaten var olan sözleri bulup çıkarmaktır. 21. yüzyılda olmamıza rağmen hâlâ Türkçe sözlük yapılamamıştır. Anadolu karış karış taranmalı konuşulan her söz kaydedilerek önce Türkiye Türkçesi sözlüğü, sonra da Türkçe konuşan bütün ülkeler taranarak genel Türkçe sözlüğü yapılmalıdır. Türk Dil Kurumu'nun temel görevi bu olmalıydı ve olmalıdır. Kimse onlardan siyaset yapmalarını istemedi.

Dilimize aydınlar tarafından yerleştirilmiş olan yabancı sözleri birden ayıklamak doğru bir davranış değildir. Kuşaklar arasında kopukluğa yol açar. Yeni sokulmaya çalışılan sözlere, kesinlikle Türkçe söz, Türkçe'nin kurallarına göre türetilmelidir.

Aşağıda “sürmek” fiilinden türemiş kelimeler yer almaktadır. Yalnızca tek ek kullanılarak 30’a yakın söz yazılmıştır. Yine de eksiktir. Kelime sonuna eklenebilecek ek sayısında bir sınırlama olmadığından bu fiilden yüzlerce kelime türetilebilinir.

sürmek
sürme
sürüş
sürüm
sürük
sürek
sürgü
sürgün
süreğen
sürücü
sürü
süre
süreç
sürünceme
süren
sürer
sürür
sürmüş
sürmedik
sürmez
süresi
sürmemek
sürünmek
sürülmek
sürüşmek
sürütmek
sürdürmek
sürdürtmek
sürdürttürmek
sürdürttürtmek

Sanıyoruz bu örneklerle Türkçe'nin türetme gücü hakkında ip uçları vermiş bulunuyoruz.
Kenan Aydın

08.05.2013, 18:41	#1 (permalink)
KaRaqiZz BaHaRamaZaN Kullanıcıların profil bilgileri misafirlere kapatılmıştır.	Türkçe'nin Türetme Gücü Konuşma yapabilmek için anlamlı seslerin çıkarılması gerekmektedir. En küçük anlamlı sese SES (harf), seslerin bir düzen içinde sıralanmasıyla oluşan anlamlı sesler bütününe SÖZ (kelime), sözlerin bir tam anlatım oluşturacak şekilde bir düzen içinde sıralanmasına (iki nokta arasındaki söz dizisine) ANLATIK (cümle) denir. Zamanın sürekli ilerlemesi dilleri de gelişmek zorunda bırakır. Diller geliştikçe hem dilbilgisi kuralları, hem de söz sayısı gelişir. Dil ne kadar kullanışlı olursa anlaşma da o kadar kolay olur. Söz sayısının artmasında başlıca kaynaklardan biri başka dillerden söz almak iken diğeri de yeni söz türetmektir. Söz türetme işi her dilde yapılamaz. Türkçe, sözlerin sonuna ekler alarak kolayca türetme yapılabilir bir dildir. Türetme o kadar kolaydır ki o zamanlar henüz 4-5 yaşlarında olan oğlum, saz yerine "çalı", silindir yerine "ezici" gibi sözler türetebilmiştir. Başlangıçta yeni sözler türetilmiştir. Harf yerine "ses", kelime yerine "söz" kullanılmıştır ki bunlar dilimizde zaten var olan sözlerdir. Burada yapılan anlam kaymasıdır. Ses, kulağın duyduğu şeylerdir. Dardan genişe doğru bir anlamı vardır. Konuşmada en küçük birim harf olduğundan ses denmesi bir sakınca doğurmamakta ve anlaşılır kılmaktadır. Söz ise sözlük sözünde olduğu gibi zaten kelime anlamında da kullanılmaktadır. Her ne kadar kelime yerine sözcük yerleştirilmeye çalışılmaktaysa da bu yanlış bir türetmedir. Çünkü sözcük, küçük söz demektir. Küçük söz kelime ise sözün kendisi nedir sorusu açıkta kalmaktadır. TDK'nın dili bozma gayretlerinin başında yanlış türetmeler gelir. Sözcük bunlardan yalnızca biridir. Burada yeni türetilen "anlatık"tır. Anlat köküne -ık eki eklenerek anlatılmış şey anlamı verilmiştir. Cümlenin Türkçe karşılığı "bütün, tüm"dür. TDK bu yüzden "tümce" karşılığını türetmiştir. Ancak "tümce" tüme yakın anlamındadır. Hem çeviri olarak hem de anlam olarak "cümle"yi karşılamamaktadır. Anlatık ise çeviri değildir ama cümlenin ifade ettiği anlamı anlatabilmektedir. Sürekli ilerleyen zaman, değişen ihtiyaçlar, gelişen teknoloji her dilde olduğu gibi Türkçe'de de yeni sözleri gerektirmektedir. Yeni sözlerin üç kaynağı vardır: 1. Benzetme Bugün otomobillerde elektronik kumanda merkezleri bulunmaktadır. Halkımız bu cihazları "beyin" olarak adlandırmıştır. Yine pin yerine "çük", marş motorlarının starteri yerine "taşak" adlandırmalarını yapmıştır. Bunların her biri bir benzetmedir. İngilizce'deki "pin" sözünün kendisi de benzetmedir. 2. Türetme Posta yerine "gönderi", komputer yerine "bilgisayar" sözleri de türetmedir. Bunlardan ikincisi bileşik sözdür. 3. Başka Dillerden Alma Internet, Allah, edebiyat ... Türkçe'nin bir dördüncü kaynağı daha vardır. O da zaten var olan sözleri bulup çıkarmaktır. 21. yüzyılda olmamıza rağmen hâlâ Türkçe sözlük yapılamamıştır. Anadolu karış karış taranmalı konuşulan her söz kaydedilerek önce Türkiye Türkçesi sözlüğü, sonra da Türkçe konuşan bütün ülkeler taranarak genel Türkçe sözlüğü yapılmalıdır. Türk Dil Kurumu'nun temel görevi bu olmalıydı ve olmalıdır. Kimse onlardan siyaset yapmalarını istemedi. Dilimize aydınlar tarafından yerleştirilmiş olan yabancı sözleri birden ayıklamak doğru bir davranış değildir. Kuşaklar arasında kopukluğa yol açar. Yeni sokulmaya çalışılan sözlere, kesinlikle Türkçe söz, Türkçe'nin kurallarına göre türetilmelidir. Aşağıda “sürmek” fiilinden türemiş kelimeler yer almaktadır. Yalnızca tek ek kullanılarak 30’a yakın söz yazılmıştır. Yine de eksiktir. Kelime sonuna eklenebilecek ek sayısında bir sınırlama olmadığından bu fiilden yüzlerce kelime türetilebilinir. sürmek sürme sürüş sürüm sürük sürek sürgü sürgün süreğen sürücü sürü süre süreç sürünceme süren sürer sürür sürmüş sürmedik sürmez süresi sürmemek sürünmek sürülmek sürüşmek sürütmek sürdürmek sürdürtmek sürdürttürmek sürdürttürtmek Sanıyoruz bu örneklerle Türkçe'nin türetme gücü hakkında ip uçları vermiş bulunuyoruz. Kenan Aydın Benzer Konular Sırtlanların Gücü... Türkçenin Gücü... % 100 Düşünce Gücü... Duanın Gücü... Karar Gücü... Paylaş Share this post on Twitter Follow @Forumaski __________________ Aşk der ki sana: Yolumdaysan başım feda yoluna; ama bil ki senin de başını isterim yoluma. Kahır, kapris gelecekse senden amenna! Ama ayağına diken batarsa yolumda ah edip vahlanma!... Aşk bilek gücü değil “YÜREKTİR”! Yüreğin yetmiyorsa düşme yollara!…