Kazak Türkleri Edebiyatı
 

Kazak Türkleri Edebiyatı

* Kazak Hanlığı 15. yüzyılın ikinci yansından sonra kurulmuştur. Kazaklar, bu dönemde Altınordu ve Timur Devletleri'nin dağılışı sırasında bu adla anılarak toparlanmış bir Türk boyudur.

* Kazak Türkçesi ve Kazak edebiyatı da bu oluşumlar sırasında biçimlenmeye başlamıştır. Bu oluşum öncesindeki edebiyat "Ortak Edebiyat Dönemi" içinde sayıldığından Kazak Türkleri edebiyatım 15. yüzyıldan başlatmak gerekir.

I. Sözlü Halk Edebiyatı Dönemi:

* Kazak edebiyatı, hanlığın kuruluş yıllarından 19. yüzyıl sonlarına kadar daha çok sözlü halk edebiyatı olarak gelişmiştir. Bu sözlü edebiyatın hayli zengin ve gelişmiş olduğu kabul edeilmektedir. Bu edebiyat içinde destan, menkıbe, masal, tekerleme, atasözü, bilmece, özdeyiş, tören ve şenlik şiirleri, ninni, atışma... türleri görülmektedir.

* Kazaklarda, yaşantılarının doğasına uygun olarak destan edebiyatı çok gelişmiştir. Kahramanlık ve aşk destanları çoktur. Hoca Nasır, Adlar Köse gibi kişiler çevresinde gelişen bir fıkra edebiyatı da göze çarpmaktadır.

II. Yazılı Edebiyat Dönemi:

* Kıpçak Lehçesi'ne bağlı olan Kazak Türkçesi, 19. yüzyılın ikinci yarısından sonra yazı dili haline gelmiş, böylece yazdı edebiyat dönemi başlamıştır. Ancak, yazılı edebiyatın esas kurucusu; Alban Kunanbayulı sayılmaktadır.

* 20. yüzyıl başlarında Kazak edebiyatında büyük bir ilerleme görülür. Özgürlük dönemi (1905-1920) olan bu dönem, aynı zamanda ulusal uyanış dönemi ve roman, öykü, tiyatro, makale gibi modern türlerin gelişmeye başladığı yıllardır.

* İlk edebî gazete ve dergiler bu yıllar içinde yayımlanmaya balamıştır. Ahmet Baytursunuh, Mircekıp Duvlatulı. Magcan Cumabayulı, Ömer Karaşulı, Mustafa Uruzalı yazılı donem edebiyatının önemli isimleridir.

* Sovyet dönemi (1920-1991) 'de Rusça'dan çevirilerin arttığı, pek çok şair ve yazarın yetiştiği dönemdir.

* 1991'de bağımsız Kazakistan Cumhuriyeti'nin kurulmasıyla bu edebiyat özgürlükçü yeni yönelimler kazanmaya başlamıştır.




Kazak Halk Edebiyatı

Yiğitlik Destanları
-Kobılandı Batır Destanı
-Alpamış Batır Destanı
-Kambar Batır Destanı
-Dotan Batır Destanı

Köroğlu Anlatmaları
-Ravşan Bey
-Mezarda Doğan Köroğlu
-Köroğlu'nun Rayhan Arap'la Savaşı
-Köroğlu'nun Kızılbaş Şağdat Han ile Savaşı

Aşk Destanları
-Kız Cibek
-Bayan Suluv (Kozı Köpreş)
-Tahir-Zühre

Şiir Atışmaları
-Süyinbay ile Tezek Töre
-Baktıbay ile Beyimbet
-Kulınşak ile Maylıkoca
-Kazankap ile Nartay
-Ulbike ile Medeli

Şarkı Yarışması
-Aydos ile Karaşaş
-Ulbike, Cankel ve Küderi Hoca
-Süyinbay ile Uvezipa
-Eciniyaz ile Meneş Kız
-Cambıl ile Aykümis
-Bölek'in Kızı ile Cambıl
-Barmak ile Canat
-Yiğit ile Kırğavıl
-İhtiyar ile Kocakarısı
-Kökbay, Erip, Musağali

Kapışmalar
-Barmak ile Kencekoca
-Kökbay ile Kempirbay
-Ulbiyke ile Yiğit
-Seydeli ile Altın
-Karasakal Erimbet ile Kanlı Cüsip
-Mansur ile Deme
Cumbak Aytısı
-Saparğalıy ile Nurcan
-Irıstı ile On Altı Akın
-Turmağanbet ile Şedi Töre
-Karaşekpen ile Kurt
-Idrıs ile Taylak
Mısal Aytıs
-Babas ile Kurt
-Cumanazar ile Dombıra
-Temirbay Cırav ile Sığır
Kazak Yazılı Edebiyatı

Eski Devir Edebiyatı

-Alp Er Tunga
-Bahadır Şuv
-Oğuz Kaan Destanı
-Orhun-Yenisey Kitabeleri
-"Kodeks Kamonikus"
-Korkut Ata
-Mahmut Kaşgari
-Yusuf Balasagunlu
-Hoca Ahmet Yesevi
-Ahmet Yükneki
-Süleyman Bakırgani
-Ozan Ketbuğa

XV-XVIII Asırlardaki Kazak Edebiyatı

· Asan Kaygı
· Kaztuvgan Ozan
· Dospambet Ozan
· Ozan Şalkiyiz
· Ozan Jiyembet
· Ozan Buhar
· Ozan Aktamberdi
· Ozan Ümbetey
· Tetikara
· Köteş Rayımbekulı
· Ozan Markaska
· Şal Kulekeulı
· Kobılan Böribayulı
· Cankisı Bey
· Janak Sağındıkulı
· Abil Tilevulı
· Duvlat Babatayulı
· Mahambet Ötemisulı
· Şerniyaz Carhğasulı
· Orınbay Baykocaulı (Kertağıulı)
· Medeli Cüsipkocaulı
· Şortanbay Kanayulı
· Küderikoca Köşekulı
· Nısanbay Camankululı
· Süyinbay Aronulı
· Kaşkınbay Kocambetulı
· Kulınşak Kemelulı
· Akmulla Muhabbediyaruh
· Nurım Şırşığululı
· Bircan Sal kocağululı
· Kempirbay Bögembayulı
· Maylıkoca Kultankocaulı
· Serali Erveliulı
· Cayav Musa Baycanulı
· Kultuvma Sarmuratulı
· Ibıray Altınsarin
· Kaşağan Kürcimanulı
· Marabay Kulcabayulı
· Bazar Cırav Ondasmulı
· Budabay Kabılulı
· Akan Seri Koramsaulı
· Murat Mönkeyulı
· Abay (İbrahim) Kunanbayulı
· Cambıl Cabayulı
· Şengerey Seytereyulı Bökeyev
· Aktan Kereyulı
· Şadi Cengirulı
· Erip Tenribergenulı
· Meşhur Cüsip Köpeyulı
· Şakerim Kudaybergenulı
· Nurpeyis Bayganin
· Ükili Ibıray Sandıbayulı
· Ebubekir Kerderi
· Kökbay Canatayulı
· Sarı Batakulı
· Baluvan Solak Baymirzaulı
· Medi Merkişulı
· Şaşuvbay Koşkarbayulı
· Akıt Ulimciulı
· Eset Naymanbayulı
· Kete Cüsip Eşniyazulı
· Estay Berkimbayulı
· Gumar Karaş
· Iğılman Şörekulı
· Ömer Şöreyakkulı
· Sara Tastanbekkızı
· Medi Bapiyuli
· Turmağambet İztilevulı
· Kenen Azirbayulı
· Nartay Bekecanulı
· Ekiram Galımulı
· Mağcan Cumabayulı
· Sultanmahmut Toraygırulı
· Beyimbet Maylin
· İlyas Cansügırulı
· Musabek Bayzakulı
· Sabit Dönentayulı
· Cüsipek Aymavıtulı
· Saparğali Begalin
· Muhtar Avezulı
· Berniyaz Küleyulı
· Baymağanbet İztölin
· İsa Bayzakulı
· Sabit Mukanulı
· Kalmakan Abdilkadirulı
· Gabit Müsirepulı
· Gabidin Mustafin
· Şolpan İmbanmaykızı
· Tancarık Coldıulı
· Askar Tokmağambetulı
· Ebu Sersenbayulı
· Mariyam Hakimcankızı
· Dilhan ağabeylulı
· Hamza Esencanulı
· Tayır Corakulı
· Ebdila Tecibayulı
· Kasım Amancolulı
· Zeytin Akışulı
· Cumağali Sain
· Kalican Bekhocin
· Sattar Erubayulı
· Abdolla Cumağaliulı
· İlyas Eserberlin
· Hamit Erğaliulı
· Muhan İmancanulı
· Teken Alimkululı
· Sağınğali Seyitulı
· Kasım Kaysenulı
· Cappar Ömerbekulı
· Tursınhan Ebdirrahmankızı
· Sadıkbek Adambekulı
· Safvan Şeymerdanulı
· Sırbay Mevlenulı
· Muzafar Elimbayulı
· Abdicemil Nurpeyisulı
· Berdibek Kokpakbayulı
· Berkayır Amanşin
· Hasan Adibayev
· Tokaş Beryarulı
· Amen Aziyulı
· Zeynolla Kabdolulı
· Gafuv Kayırbekulı
· Kabdıkerim İdirisulı
· İztay Membetulı
· Envarbek Düysenbiyulı
· Mukağali Makatayulı
· Şamil Muhammedcanulı
· Adilbek Abay Dildanulı
· Cakan Smakulı
· Coldısbay Turlıbayulı
· Kekimbek Salıkulı
· Şerhan Murtaza
· Erinbek Turısulı
· Ospahan Evbekirulı
· Sağiy Jiyenbayulı
· Saken Cünisulı
· Gabbas Kabişulı
· Kadir Mirza Aliulı
· Jumeken Necmedenulı
· Kalihan Iskakulı
· Tumanbay Moldağaliulı
· İliya Cakanulı
· İslam Ziekibayulı
· Kabbeş Jumadilulı
· Marfuğa Aythocina
· Sayın Muratbekkulı
· Jasılık Satibekulı
· Cüsip Kıdırulı
· Sabırhan Asanulı
· Tölegen Aybergenulı
· Kayrat Cumağaliulı
· Maral Skakbay
· Orazbek Sersenbayulı
· Ötecan Nurğaliulı
· Saken Imanasulı
· Seyfolla Ospan
· Abiş Kekilbayulı
· Eldihan Kaldıbayulı
· Fariza Ongadsınkızı
· Kacıtay İlyasulı
· Kağıbay Sersekeyulı
· Mağariş Sarıkızı
· Sovethan Gabbasulı
· Adam Mekebayulı
· Muhtar Magavin
· Ötegen Kumısbayulı
· Bakıtcan Momışulı
· Beksultan Nurcekeulı
· Berik Şahanulı
· Israyıl Saparbayulı
· Tursınzade Esimcanulı
· Dükenbay Dosjanulı
· Muhtar Şahanulı
· Tölen Abdikulı
· Oralhan Bökeyulı
· Rafa'el Niyazbek
· Carken Bödeşulı
· Akıştap Baktıgereykızı
· Altıntaş Jagankızı
· Elen Elimcan
· Marhabat Bayğuttulı
· Şırın Mamaserkkızı
· Temirhan Medetbekulı
· Tınımbay Nurmuğambetulı
· Kenşilik Mırzabekulı
· Küleş Ahmet Kızı
· Serik Turğımbekulı
· Seysen Muktarulı
· Şöşimbay Sariyulı
· Tınışbay Rahimulı
· Iranbek Orazbeyulı
· Nurlan Orazalin
· Abdiraştın Caraskanı
· Bekkoja Mukaulı
· Askar Egebayulı
· Nasipbek Ayıtov Tursunbekulı
· Serik Aksunkarulı
· Tursınay Orazbaykızı
· Ulıbek Esdevlet
· Gabiyden Kulahmet
· Orazakın Aksar
· Serik Tomanulı
· Esenğali Ravşanulı
· Kasımhan Begmanulı
· Bavırcan Usenulı
· Svetkali Nurcanulı
· Düken Mesimhan
· Amantay Şerip
· Kayrat Rıskulbekulı
· Maraltay Rayımbek
· Kıdiraliulı Darhan
· Ayşa Köpjasarkızı
· Kuvanış Tacihanoğlu Kolhayulı
· Abdıkerim Ahmetulı
· Mecit Aytbayulı
· Erhan Cünis

*
Alıntı