Kazan / Tatar Türkleri Edebiyatı

[Asrevya]

Kazan / Tatar Türkleri Edebiyatı

* Kültürel varlıklarını koruyarak yaşayan Kazan-Tatar Türkleri'nin edebiyatı, önceleri İslâmlık öncesinde ve sonrasında gelişen sözlü ve yazılı Türk edebiyatıyla ortaktır.

* Zamanla bu edebiyat, daha çok sözlü halk edebiyatı olarak, genel Türk edebiyatıyla ortak karakteristikler göstermiştir.

* Ancak, 19. yüzyılda görülen yenilik hareketleri onları da etkilemiştir. Böylece Kazan yazı dili belirlenmiş, Kazan Türkleri edebiyatı da bu yüzyılın ikinci yarısında kendini göstermeye başlamıştır.

* Bu edebiyatın doğuşunda bazı yenilik hareketleri vardır. 18. yüzyılda Ruslar'ın çevirmenler yetiştirmek üzere açtığı lisede Kazan lehçeleri de öğretilmiştir. Bu gelişmeler gençliğe kimlikleri, geçmişleri üzerine sorular sordurmuş; onlarda bir yazı dilinin, bir ulusal edebiyatın oluşması gerektiği düşüncesini uyandırmıştır.

* Çevirileri ve kimi yayınlarıyla ünlenen Fâtih Halıdı, tiyatro eserleri yazan Abdurrahman İlyasi bu gençler alasından çıkmıştır. Bunlar arasında Kayyum Nairi çok etkili olmuştur. O, Kazanlılar için bir yazı dili ve yazılı bir edebiyat oluşturmayı baş amaç edinmiştir. Onun ulusçu çalışmaları ardından birçok genç yeni edebiyatta ürünler vermeye başlamıştır. Öyküler, piyesler, biyografiler yazan ulusçu yazarlar çoğalmıştır.

*20. yüzyıl başlarında bile Kazan Türkleri, gazete ve dergi çıkarma izni alamamıştır. Abdürreşit İbrahim Efendi, bu boşluğu bazı seri eserlerle doldurmaya çalışmıştır.

* Kazan şairleri, başlangıçta Osmanlı ve Çağatay şairlerinden etkilenmişlerdir. Eski tarz şiirleriyle tanınan Meçit Gafuri, Abdullah Tukay gibi şairler giderek Kazan edebî diliyle ürünler vermeye başlamışlardır.

* Sovyet döneminde kimi sanatçılar baskılar yüzünden yazarlığı bırakmıştır. Bu dönemde Fatih Emirgan, Kerim Tinçura, Alimcan İbrahim, Aziz Ubeydullah, Abdurrahman Sadi gibi yazarlar; öykü, roman, tiyatro, edebiyat tarihi, kültür tarihi, sözlük... alanlarında ürünler vermişlerdir.

* Sovyetler Birliği'nin çözülmesinden sonra öze dönüş hareketiyle bir canlanma görülmektedir.




Halk Destanları
-Tülek
-Ak Kübek
-İdigey
-Cik Mergen
-Çura Batır Hikayesi
-Kuzı Körpe
-Tahir ile Zühre
-Şahsenem ile Garip
Münacatlar / Mönecetler
Beyitler
Türküler / Cırlar
Kisa Türküler / Kisa Cırlar
Fikralar / Mezekeler

Tatar Yazılı Edebiyatı

Tatar Edebiyatı / Orta Dönem Edebiyatı

Kul Ali
Suleyman Bakırgani
Kissa-yi Avik
Kesikbaş
Rabguzi
Kutb
Mahmut Bulgari
Harezmi
Hüsam Kâtip
Berke Fakih
Ahmet Ürgenci
Seyfi Sarayi
Esen Kaygi
Çalgiz Cırav
Kul Şerif
Maksudi
Meclisi
Muhammedyar
Sayyadi
Hemdemi
Sufi Allahyar Abdi
Mevla Kulu
Abdusselam Urayoglu
Abdulmennan Muslımoglu Abdurrahım Otuz Imenı Tacettın Yahsıgul

Yeni Dönem Tatar Edebiyatı (XVIII-XIX.yüzyıl arası)

Kahraman Kitabı
Mecmuü'l-Hikayet
Farsi Paşanın Oğlu Ferruhşad'ın Hikayesi
Hüsametdin Müslimi
İsmail Bikmuhammedoğlu
Batırşa
Ebilmenih Kargalı
Muhammedşerif Abdüreşid
Hibetullah Salihov
İlahi Beyt (Udelnıy)
Abdülcabbar Kandalıy
Şemseddin Zeki
Kayum Nasıri
Miftahetdin Akmolla
Yakov Yemelyanov
Fatih Halidi
Abdurrahman İlyasi
Ahmet Urazayev-Kurmaşi
Bahavi
Mekerce Beyti
Mehbühcemal Akçurina
Zahir Bigiyev
Ayaz İshaki
Habire Nasıyriye
Şerif Kemal
Fatih Emirhan
Mahmut Galiy
Alimcan İbrahimov
Fatih Seyfi Kazanlı
Ali Rahim
Şamil Osmanov
Kavi Necmi
Afzal Şamov
Ömer Beşirov
Adil Kutuy
Ahmet Feyzi
İbrahim Gazi
Fatih Hüsnü
Abdurrahman Abselemov
İbrahim Salahov
Yeni Tarihte Yeni Edebiyat
Derdmend
Azize Semitova
Aliasgar Kemal
Segıyt Remiev
Mecit Gafuri
Necip Dumavi
Miraziz Ukmasi
Abdullah Tukay
Vakıf Celal
Ziya Yarmeki
Kerim Tinçurin
Zarif Beşiri
Fazıl Tüyke
Segıyt Sünçeley
Mirhaydar Feyzi
Şehzade Babiç
Taji İzzet
İffet Tutaş
Bari Rahmet
Fethi Burnaş
Neki İsenbet
Hasan Tufan
Hadi Taktaş
Ahmet Erikey
Musa Celil
Zekiye Tufaylova
Abdulla Aliş
Fatih Kerim
Emirhan Eniki
Nebi Dali
Rehim Settar
Nuri Aslanov
Mustafa Nugman
Hey Vahit
Şeref Müderris
Enver Davıdov
Amil Afzal
Zeki Nuri
Ravil Tuhvatullin
Arif Ahunov
Hisam Kemalov
Sacide Söleymanova
Mirgaziyan Yunus
Ayaz Gıycelev
Şevket Aliyev
Engam Anabayev
Nurihan Fettah
Şerif Hüseyinov
Muhammet Mehdiyev
Sibgat Hekim
İldar Yüziyev
Robert Ahmetcanov
Tufan Miñnullin
Fenis Yarullin
Redif Gataş
Gerey Rehim
Renat Haris
Flus Latıyfi
Ravil Feyzullin
Müderris Eglemov
Razil Veliyev
Zülfet
Ferit Gilmi
Robert Miñnullin
Zinnur Mansurov
Fevziye Beyremova
Vahit İmamov
Nebire Gıymetdinova
Rikail Zeydulla

*

Alıntı