Öğretici Metin Örneklerini İnceleme ve Karşılaştırma

[DeLi.Cocuk]

Öğretici Metin Örneklerini İnceleme ve Karşılaştırma

Bilgi ve haber vermek ikna etmek kanıları değiştirmek uyarmak düşündürmek yönlendirmek tanıtmak gibi amaçlarla yazılan metinlere denir.

Özellikleri:

Bu metinler ele aldığı konuya göre deneme makale fıkra gibi farklı isimler alır.
Hepsi düzyazı şeklindedir ancak konuyu ele alış şekilleri farklıdır.
Bu tür metinlerde okuyucuya verilmek istenen mesaj genellikle doğrudan aktarılır. Bu mesaja ana düşünce denir.
Öğretici metinlerde amaç bilgi vermek öğretmek olduğu için daha çok günlük dil kullanılır.

Sanatsal anlatıma mecaz anlamlı kelimelere fazla yer verilmez.

1. Tarihî Metinler: Toplumları milletleri kuruluşları etkileyen hareketlerden doğan olayları zaman ve yer göstererek anlatan bu olaylar arasındaki ilişkileri daha önceki ve sonraki olaylarla bağlantılarını karşılıklı etkilenmeleri her milletin kurduğu medeniyetleri kendi iç sorunlarını inceleyen bilim dalına “tarih” tarih incelemeleri sonucunda yazılan metinlere de tarihi metin denir.

2. Felsefî Metinler: Felsefe konularını ele alan felsefi problemler üzerinde duran metinlere felsefî metin denir. Yunanca “seviyorum peşinden koşuyorum arıyorum” anlamına gelen “phileo” ile “bilgi bilgelik” anlamına gelen “sophia” sözcüklerinin birleşmesinden oluşan “felsefe” kavramı üzerinde herkesin uzlaştığı net bir tanım yoktur. İnsan yaşamının anlamıyla varlık bilgi ve değerle ilgili sorulara cevap bulmaya bu konularda ortaya çıkan problemleri çözümlemeye çalışır. Felsefi düşünce araştırmaya ve eleştirel bir tavra dayanan bir düşüncedir. Felsefi düşünce kendisine veri olarak aldığı her türlü malzemeyi aklın eleştirici süzgecinden geçirir. Felsefe insanın yaşamını değerlerini ve amaçlarını sorgulayan bu alanda insan yaşamının ve eylemlerinin kendilerine dayanacağı genel ilkelerin bilgisidir.

3. Bilimsel Metinler: Bilimsel bilgiyi iletmeyi sağlayan metinlere “bilimsel metinler” denir. Bu yazılarda açıklık ve kesinlik önemlidir. Alanında gerekli donanıma sahip kişilerce kısa öz ve hemen anlaşılabilir tarzda yazılır. Bu yazıların en önemli amacı bilimsel iletişimi gerçekleştirmektir. Bilimsel metinler; bilimsel makale tarama değerlendirme yazıları konferans raporları toplantı özetleri olarak gruplandırılabilir. Bu metinler; başlık özet giriş asıl metin sonuç ve tartıma bölümlerinden oluşur.

4.Gazete Çevresinde Gelişen Metin Türleri:

a. Makale: Herhangi bir konuda bilgi verme bir görüşü bir düşünceyi savunmak desteklemek veya ispatlamak amacıyla yazılmış yazılardır. Temel ögesi “düşünce” olan metin türüdür. Makaleler sanat edebiyat bilim siyaset ve toplumu ilgilendiren her konuda yazılabilir. Günlük gazete ve dergilerin dışında belirli bir bilim dalı ile ilgili makaleler de vardır. Her makale belirli bir alandaki uzmanlığın ürünü olmalıdır. Makalenin belli bir hedef kitlesi bulunur. Toplumun ilerlemesi açısından önemi vardır. Makalelerde kanıtlama vardır. Yazar işlediği konuyu her yönü ile araştırıp açıklamak ve okuyucuya benimsetmek durumundadır. Makalenin sonuç bölümünde değerlendirme yapılmalı ve öneriler sunulmalıdır.

b. Deneme: Denemeler özel görüş ve düşünceleri kesin kurallara varmadan iddiasız söyleşi havası içinde anlatan metinlerdir. Her türlü konuda yazılabilir. Düşündürürken öğretici olmasından ve yazarın içtenliğinden gücünü alır. Ufuk açıcı özelliğe sahiptir. Denemelerde felsefi sosyolojik ilmî tarihi temalar ve olaylar bireysel dilin sağladığı rahat ve duygu yönü olan söyleyişle anlatılır. Deneme metinleri; öğretici ve eleştirel deneme felsefî ve sosyal konularda bireysel düşünceyi ifade eden deneme olarak gruplanır.

c. Sohbet: Yazarın herhangi bir konu üzerindeki kendine özgü düşüncelerini duygularını okuyucularıyla karşılıklı konuşuyormuş gibi içten bir anlatımla ortaya koyan metinlerdir. Konuşma edasıyla fikirleri derinleştirmeden ifade ederler. Anlatım biçimi samimi konuma tavrıyla beslenir. Sohbet metinlerinde mahalli ve kişisel söyleyişlere yer verilir. Her türlü konu işlenebilir. Ele alınan konu okuyucuyu sıkmadan günlük konuşma havası içinde verilir.

d. Fıkra: Günlük gazetelerde yayınlanan düşünce yazılarıdır. Her konuda fıkra yazılabilir. Fıkralarda geniş kitleyi ilgilendiren günlük olaylardan seçilmiş farklı konular ele alınır. Gazetelerde yayınlanan fıkralarla sözlü kültür ürünü olan fıkralar birbirinden ayrılır. Fıkra yazarı öne sürdüğü görüşleri ispatlamak verdiği bilgilerin doğruluğunu belgelemek zorunda değildir. Yazdığı konu ile ilgili kendi düşüncelerini görüşlerini duygularını rahatlıkla anlatabilir. Fıkralarda kesin bir sonuca varılmaz. Fıkra yazarı kişisel anlayışını herhangi bir kanıt göstermeden kendine özgü bir dille anlatır.

e. Eleştiri: Bu metinler eseri yazarı uygulamaları dönemi ele alırlar. Nesnel ve öznel olanları vardır. Eleştiri ya doğrudan eleştirisi yapılacak olanın kendisinden veya onun hakkında verilmiş yargılara dayanılarak yapılır. Eser eleştirilerinde eserin toplum açısından yararlı olup olmadığı incelenir. Genel olarak sonuca varılır.

d. Röportaj: Gazete haberlerinden daha genişletilmiş ve yazarın kişisel görüşleriyle zenginleştirilen yazılardır. Bir bölgeyi bir kişiyi veya bir eşyayı konu alan röportajlar olabilir. Bu yazılarda konu olan habere röportajı yapan kişi de düşüncelerini ekler insanın gördüğü ve bildiği şeyleri ustaca dile getirir. Röportajlarda alışılmıştan farklı yönleri fotoğraf film ve ses kayıtlarıyla belgelemek önemlidir. Bu tür metinlerde öğretici açıklayıcı kanıtlayıcı betimleyici anlatım kullanılabilir.

f. Haber Yazıları: Kamuoyunu bilgilendirmek amacıyla kullanılan metin türüdür. Verilen haberlerin güncel doğru kolay anlaşılır ilginç ve önemli olması gereklidir. Haber yazıları kaynaklarına göre gruplandırılır. 5N 1K haber yazılarında önemlidir.

5. Kişisel Hayatı Konu Alan Metinler:

a. Hatıra: Anılar öğretici ve bilgi verici niteliktedir. Anı yazarı; yaşadıklarını gördüklerini ve izlenimlerini aradan zaman geçtikten sonra yazar. Bu metinlerde yaşanılmış zaman dilimi “ben” etrafında anlatılır. Anılarda anlatılanların kanıtlanması amacı güdülmez. Olay kişi dönem hakkında bilgi gözlem ve izlenimler anlatılır. Bu türde yazılmış metinlerde anlatılanlar bazen belge niteliği taşıyabilir.

b. Gezi Yazısı: Gezilip görülen yerler hakkında yazılmış metinlerdir. Bu metinlerde görülen yer yazarın dikkati ile anlatılır. Yazar gördüğü yerlerle ilgili dikkatini çeken hususları ve izlenimlerini anlatır. Aynı yeri gezen iki gezi yazarının yazıları bu nedenle farklı olabilir. Bu yazılarda tanımlama betimleme ve açıklama önemlidir. Bu metinler; görülen yerin kültür ve tabiat zenginlikleri tarihi özellikleri yaşama biçimi hakkında bilgi verdiği için önem taşır.

c. Biyografi: Çeşitli alanlarda şöhret olmuş insanlar hakkında oluşturulan metinlerdir. Biyografinin boyutu bur makale uzunluğunda olabileceği gibi kir kitap büyüklüğünde de olabilir. Biyografi yazılırken biyografisi yazılacak kişiyle ilgili belgeler ve bilgilerin toplanması önemlidir. Ayrıca konu olan kişinin yaşadığı çevreyle ilişkisi kurulur. Ailesi ve çevresi hakkında bilgi toplanır. Çünkü söz konuşu kişinin mizacının ve bazı önemli kişisel özelliklerinin açıklanması
gereklidir. Biyografi metinleri örnek teşkil ettikleri için eğitici yönleri de vardır.

d. Mektup: İnsanların duygu ve düşüncelerini birbirine iletmek için yazdıkları yazılardır. Mektupların; özel mektup resmî mektup iş mektubu edebî mektup gibi türleri vardır. Özel mektuplar; açık sade ve samimi bir ifade taşır. Dostlar arasında konuşulan her konuda özel mektup yazılabilir. Özel mektuplarda anlatım türünü yazanla okuyan arasındaki ilişki belirler.

e. Günlük: Günlükler yaşanılanların ve görülenlerin günü gününe yazılması sonucu ortaya çıkan metinlerdir. Bu metinler inandırıcı nitellik taşır. Yazıldığı günün tarihini taşır. Bu yazılarda yaşananlarla ve görülenlerle yazıda dile getirilenler arasında herhangi bir zaman farkı yoktur. Günlükler genellikle okuyucu düşünülmeden yazılır. Bu yazılarda gözlem önemlidir. Günlük yazarı gördüğünü ve yaşadığını duygularını düşüncelerini içtenlikle ifade eder. Bu metin türü; anı gezi yazısı roman gibi metin türlerinde kullanılır.