En çok hangi mevzular üzerinde çalışırdı?

1930-1931’de kendisinde bir tarih merakı belirdi. Köşk’e bütün tarih kitaplarını toplattı. Darülfünundan, hariçten bir çok tarihler geldi. Çin’de, Hint’te, Fransa’da, Almanya’da, İsveç’te, Hollanda’da, İran’da diğer şark memleketlerinde ne kadar tarih yazılmışsa yerli yabancı hepsi geldi.

En fazla devamlı olarak kaç saat çalışırdı?

Ben, fasilasız otuz sekiz saat çalıştığını bilirim. Bir gün sabaha karşı sofradan kalkıp yatıyor. İki saat sonra uyanıp zili çalıyor. Arkadaşlardan biri yanına varıyor. Paşa hemen kütüphaneye geçiyor. O gün bütün gün, gece ve ferdası günü tâ akşama kadar tam otuz sekiz saat çalışıyor.

Çalıştığı zaman ne yer ne içerdi?

Çalıştığı zaman sık sık sigara, kırk beş dakikada bir yarım kesme şekerle bir çay kaşığı kahveden yapılmış bir fincan kahve içer, acıktığı zaman da kendisine yemek olarak iki dilim kızarmış francala ile iki bardak koyuca ayran verilirdi.

1937’de Meclis açış nutku işte böyle uzun çalışmalardan sonra hazırlandı.

Nuri ULUSU

Mustafa Baydar, “Atatürk’ten Hatıralar”, Cumhuriyet Gazetesi, 29 uncu Yıl, Sayı:10.517, 10 Kasım 1953, s.6