Menkul Kıymetler Nedir?



Bahsi geçen unsurlar arasında altı çizilmesi gereken kalem “yatırım ve finansman araçları“dır. Fonun el değiştirmesine karşılık olarak verilen ve karşı tarafa borçlu olduğunuzu gösteren ya da karşı tarafın artık size ortak olduğunu belgeleyen değerli bir kağıttır sözü edilen. Bu değerli kağıt “menkul kıymet” olarak adlandırılır.

Ülkemizde menkul kıymetler ve diğer sermaye piyasası araçları ile ilgili olarak düzenlemeleri yapan kurum Sermaye Piyasası Kurumu (SPK), uygulayıcısı olduğu düzenleyici yasa ise Sermaye Piyasası Kanunu’dur.

SPK’nın yapmış olduğu tanımı parçalara ayırırsak menkul kıymet:
Borç-alacak ya da ortaklık ilişkisi ifade eden,
dönemsel getiri sağlayan,
nispi (misli) olan,
yaünm aracı olma özelliği taşıyan,
seriler halinde çıkarılan,
diğer şartlan SPK tarafından saptanan değerli kağıttır.

Mevzuatta bu tanıma uyan onlarca yatırım aracı bulunabilir; ama gerçek hayatta biraz zor. Geçmişte ülkemizde ihraç edilen ve işlem gören Gelir Ortaklığı Senedi (GOS),Varlığa Dayalı Menkul Kıymet gibi araçlar günümüzde pek ortalıkta görünmüyor. Bugün için ülkemizde ihraç edilen ve işlem gören menkul kıymet çeşidi oldukça az.
Buna göre tanımın ilk maddesi içindeki “borç-alacak” ilişkisi ifade eden menkul kıymet olarak karşımıza tahvil ve bono çıkıyor. Tahvil ya da bonoyu ihraç eden (satan) şirket ya da devlet, bu kâğıtların karşısmda belli bir vadede belli bir getiri sağlamayı taahhüt ediyor ve borç buluyor. Borç veren ise (fon arz eden) parasından belli bir süre ayrı kalmanın karşılığında belli bir getiri talep ediyor. Dolayısıyla tahvil ve bonolar borç-alacak ilişkisi ifade eden menkul kıymetlerdir.

Yine ilk maddedeki “ortaklık” ilişkisi ifade eden menkul kıymet olarak ise elimizde “hisse senedi” var. Bir işletmenin hisse senetlerini satın aldığınızda onun belli bir oranda ortağı olur ve her türlü ortaklık hakkından etinden, sütünden, pardon kar payından yararlanma hakkına sahip olursunuz.

Elinizde hisse senediniz varsa belli dönemlerde hisselerine sahip olduğunuz işletmeden kar payı (temettü) elde etmeyi umarsınız. Eğer elinizde tahvil ya da bono varsa, zaten belli dönemlerde belli getiriyi beklersiniz. İkinci maddedeki “dönemsel getiri” budur.

Menkul kıymetlerin nispi ya da misli olması kavramı ise, bu kıymetlerden eş değer olan her bir payın diğeriyle aynı özelliklere sahip olduğunu belirtir. Buna göre elinizde bir adet Erdemir hisse senedi varsa işletmenin, örneğin yüz milyonda birine sahipsinizdir. Bir hisse daha satın alırsanız ortaklık payınız yüz milyonda iki olacaktır. Bu da iki kati oy hakkı, iki katı kâr payı hakkı demek olur.