Müzikte Romantizm


Romantizm kavramı, 18.yy sonlarından 19 yy. sonlarına kadar gelen dönemde edebiyat, resim, felsefe, mimarlık ve siyaset gibi alanları derinden etkileyen bir dünya görüşüdür. Fransızca şiir yazma anlamındaki ‘’romance’’ kelimesinden türeyen Romantizm doğayı, duyguları, çeşitliliği, çok renkliliği, bireyselliği ve öznelliği ön planda tutar. Klasik çağın kuralcılığını, maddeyi öne çıkaran felsefesini, uyum ve denge gibi arayışlarına karşı çıkan Romantizm, fantastik bir dünyaya açılan masalsı bir kapı olarak müzik tarihini de derinden etkilemiştir.

Müzikte ortaya çıkan romantizm akımı, klasik dönemin sert hatlarla çevrili kalıplarına karşı, çeşitliliği ve duyguyu ön plana çıkarır. 18. yy’da aydınlanma çağının temel felsefesi olan rasyonalizme karşıt olarak kişiselliği ve duyguları ön plana çıkaran Romantizm, Fransız İhtilalinden sonra burjuva sınıfı üzerinden ilerleyen bir akımdır. Müzik zaman içerisinde burjuvanın malı haline gelmiş, saraylardaki operalar, konser salonlarına inerek halkla buluşmuştur. Kitlelerin daha coşkulu ve daha hafif müziklere olan talebi müzik formalarında çeşitlilik yaratırken, müziği de ciddi ve hafif müzik olarak iki farklı kulvara bölmüştür. Bu durum, toplumun beğenisine göre şekil almaya başlayan müziğin icrasında, besteciler ve amatör sanatçılar arasında bir uçurum yaratmıştır. Ünlü besteciler, sanatlarını yetkin kişilerin icra etmesi için virtüözlere özel müzikler bestelenmeye başlarken; Paganini hem besteci hem virtüöz oluşuyla bu dönemin öne çıkan ustalarından biridir. Aristokrasinin zevkleri ve beğenileri üzerine kurulu Klasik Döneme başkaldırır bir şekilde, Romantik akım bütün duygularıyla insan üzerine kuruludur.

Müzikte romantizmin ilk örneklerinden biri Hoffmann’ın Udine operasıdır. Weber’in düşler ülkesinin insanlarını konuşturduğu Freischütz’ü ise en önemli romantik yapıtların arasında yer alır.

1830’lu yıllar ile başlayan yükseliş dönemi siyasi ve toplumsal olayların etkisiyle şekillenmiştir. Özellikle Victor Hugo’nun eserleri bu dönemin oluşumunda oldukça etkilidir. Berlioz’un Fantastik Senfonisi ise bu dönemin ilk başyapıtıdır. Paganini’nin kemanda, Liszt’in piyanodaki çalgı ustalıklarını ileri bir kademeye taşıması, Chopin’in büyülü melodileri, Schumann’ın lirik müziği, Mendelssohn’un romantik klasizmi bu dönemin mihenk taşlarındandır.

Mendelssohn, Chopin ve Schuman gibi ustaların ölümünden sonra, Liszt’in senfonik şiirleri yeni bir dönemin kapısını araladı. Romantizm akımının olgunlaştığı bir dönem olan 1850’lerden sonra sahneyi Brahms, Brucker ve Franck gibi daha genç bir kuşak aldı.

Romantizm, ilk yıllarında resim sanatıyla öne çıksa da, en derin etkilerini müzik üzerinde bırakmıştır. Önceki ve sonraki dönemlerle kıyaslandığında Romantizm, uzun ve duygulu anlatımları, renkli armonisi, çalgılama teknikleri, biçimde çeşitlilik ve tonalitenin müziğin merkezine koyulmasıyla beraber ton değişimlerinin de denendiği, ezgide lirik anlatımın güçlendiği bir dönem olarak diğer dönemlerden ayrılır.

Romantizm akımı müzikte armoni, kontrpuan ve çalgılama olmak üzere en önemli öğeleri etkilemiştir. Klasik müzik temalarında genel geçer bir kural olan dört ölçülük bütünler, Romantizm ile beraber daha yumuşak hatlara kavuşurken, Beethoven da bazı eserlerinde bu özgür yapıyı kısmen kullanmıştır. Berlioz’un Fantastik Senfonisi’nin girişi ve Schumann’ın IV Senfonisi’nin giriş bölümlerinde 2 ya da 3 vuruşlu ölçüler görülebilir. 5 ya da 7 vuruşluk ölçüler ise oldukça nadir kullanılmıştır. Ezgilerin anlatım yumuşaklığı kazandığı bu dönemde, sesin duygulara da hitap etmesi istenmiştir. Bunun en güzel örneklerinden biri, sevgiyi anlatan yumuşak ezgilerle bezenen Norma’nın Casta Diva’sıdır. Romantizmin çeşitliliğe ve renklere gösterdiği yoğun ilgi sonucunda ortaya çıkan yeni orkestra çalgılarıyla beraber, üflemeli çalgıların ve klarnetin daha özgür bir icra alanı bulmasıyla zenginleşen orkestra, bu dönemin karakteristik özelliklerinden biridir.