Soğan Nasıl Ekilir?



Soğan tohum, fide ve kıska (arpacık) olmak üzere üç şekilde yetiştirilebilir. Bizde soğan tohumuna karaca adı verilir. Tohumla so*ğan üretilmesi maliyeti ucuzlatan bir yoldur. Birçok soğan çeşidinde tohumun o yıl ekilmesiyle baş bağlama meydana gelir. Bu çeşitler ancak tohumla üretilir ve büyük alanlarda üretimleri yapılır. Tohumla üretim için tarlanın çok iyi hazırlanması ge*rekir. Tarla sonbaharda 20-40 cm derinliğinde işlenir, işleme*den önce toprağın üzerine, dönüme 2-4 ton yanmış ahır gübresi serpilir. İlk*baharda Mart veya Nisan aylarında toprak tava gelir gelmez toprak 10-15 cm derinliğinde yüzlek işlenir, sonra toprak kültuvator, tırmık ile iyi parçalanır, silindirlenerek hafif bastırılır ve tohum ekimine hazır hale getirilir. Tohumlar 25-40 cm sıra arası mesafede, sıra arası sık olacak şekilde 2-3 cm derinlikte ekilir. Soğan tohumlarını mibzerle ekmek mümkündür, ancak ülkemizde soğan tohumu daha çok elle ve serpme ekilir.

Mibzerle ekiminde dönüme 1-2 kg, serpme ekimde dönüme 2-3 kg gibi oldukça fazla tohum kullanılır. Halbuki soğan tohumları kaplanıp, ekilirse dönüme 0,4-0,6 kg gibi oldukça az tohum atılır. Kaldı ki kaplanmış tohumlar düzgün aralıklarla atıldığından, ilerde soğanın baş bağlama çapı, kalitesi de yüksek olur ve ayrıca seyreltme ya*pılmaz. Tohumlar ekildikten sonra, topraktaki nemden faydalanarak 10-15 gün içinde çimlenir ve bitkiler sürer. Fazla otlu tarla*larda, henüz toprak yüzüne çıkan soğan bitkileri, yabancı otlarla yarışa*maz. Mibzerle sıraya ekimde, sıra araları, çapa makineleri veya işçi vasıtasıyla çapalanarak; sıra üzerleri, elle otları yolunarak gerçekleştirilebilir. Mekanik yabancı ot mü*cadelesi, serpme tohum ekilmiş tarlalarda ele yapılma mecburiyetindedir. Çapalama bile yapılamaz. Hele soğanın ilk çıkış anında mekanik ot mücadelesi daha da zor olur. Bu bakımdan ilaçlı mücadele tercih edilir. İlaçlı mücadelede, tohum ekiminden 4-8 gün sonra, henüz soğan bitkileri toprak yüzüne çıkmadan, 4 kg Alicep 800-1000 litre suda çözüp l hektar toprağa püskürtülür. Eğer, soğan bit*kileri toprak yüzüne çıkmışsa, 4-6 kg Aretit veya 6 kg Tenoron 800-1000 litre suda çözünüp l hektara atılır. So*ğanlar sık ekildiğinden, daha sonraki büyüme dönemlerinde toprağı ta*mamen kapattıklarından, tarlanın otlanması azalır ve ot mücadelesine gerek kalmayabilir.

Soğanlar 5-10 yapraklı dönemde, sıra arasında çekilen, boğaz doldurma pulluğu ile boğazlarının doldurulması yapılırsa iyi olur. Ayrıca kaplanmış tohum kullanılmamış ise, ileride soğan başının, çap büyüklüğü dikkate alınarak, sıra üzeri 5-10 cm aralıkla seyreltmeye tabi tutulur. Ekim sıklığı ürün miktarını arttırır. Fakat fazla sık ekim, başların küçük kalmasına neden olur. Yağışı düzgün yerlerde, soğanı sulamaya pek gereksinme duyulmaz. Yalnız yağışı az olan yerlerde veya kurak geçen yıllarda 2-3 kez sulama yapılmalıdır. Baş oluşup, dış yapraklar kuru*maya başladığı zaman yağışın olması istenmez ve bu devreden sonra kesinlikle sulama ya*pılmaz.

Soğan tohumlarından direkt baş elde etmek üzere yukarıda anlatılan 25-40 cm aralıklarla, tek sıralar halinde yapıldığı gibi, önce 120 cm genişlikte tahtalar hazırlayıp, bu tahta*lar üzerine enlemesine veya boylamasına 20-30 cm sıra arası mesafeler kullanılarak da, tahta üzerinde yetiştiricilik ya*pılabilir. Bazen 5-10 cm ara ile iki adet dar bir sıra arası, bu iki dar sıradan sonra bir adet 20-30 cm geniş bir sıra arası mesafe ve yine 5-10 cm ara ile iki adet dar bir sıra arası ve yine 20-30 cm geniş sıra arası mesafesiyle ekim yapılır. Böylece tahta üzerinde boylamasına 4-6 adet çiftli dar sıra meydana getirilir. Bu son sistemde dönüme verim, diğer tek sıra ve normal tahtaya ekime göre % 5-15 oranında arttırılmaktadır.

İkinci üretim tarzı fide ile üretim, ülkemizde yapılmaz. Amerika'da, Çin'*de, Japonya'da ve bazı Avrupa Ülkelerinde kullanılır. Fide elde etmek için, ılıman yerlerde soğan tohumları 120-150 cm genişlikte ve 50-100 m uzunlukta hazırlanan soğuk yastık tahtaları üzerine, elle tohum ekiminde sıralar tahtanın enine, mibzerle ekimlerde boyuna olacak şekilde, 5-10 cm sıra arasıyla 0,5-1 cm derinliğinde ekilir. Tohumlar, l m2 ye 10-15 gr atılır. Soğuk yerlerde tohum ekimi sıcak yastıklara yapılır. Fidelerin üzeri camlı çerçeveler veya plastik tünelle örtülür. Yastıklarda fideler, gelişip 0,5-2 cm çap aldığında sökülüp, tarlaya götürülüp elle veya makineyle dikimi yapılır. Dikim aralığı 5x25 , 5x30, 5x40, 10x25, 10x30 ve 10x40 cm'dir. Bu şekil fideden soğan yetiştiriciliği, aynı pırasa yetiştiriciliğine benzer.

Üçüncü üretimin şekli kıska ile (kıskalara arpacık adı da verilir) üretimdir. Kıskayla üretim iki şekilde yapılır. Birinci şekil, geçmiş konularda belirtildiği gibi, bazı soğan çeşitlerinin (Allium cepa var viviporum) çiçeklerinde tohumlar yerine, apomik yolla küçük soğan kıskaları meydana gelir. Bu kıskalar hasat edilip, tarlaya dikilerek soğan üretimi yapılır veya Allium cepa var aggregatum (patates) soğanında, bir soğan başında, aynı sarımsak başında olduğu gibi 1-15 arasında soğan başı oluşur. Bu başlar toplanıp, parçalara ayrılır ve ayrılan başlar tarlaya dikilir.

İkinci kıskayla üretim şekli, tohumları ekildiği zaman, ne yapılırsa yapılsın o yıl baş bağlamayan, sadece kıska büyüklüğünde soğan başları veren çeşitlerde uygulanır. Bizim yerli çeşitlerimizin çoğunda bu özelliktedir.

Bu çeşitlerin tohumları birinci yıl tarlaya ekilir, kıskaları elde edilir ve ikinci yıl bu kıskalar tarlaya dikilip baş soğan üretimi yapılır.
Soğan üretiminde tarlaya dikilecek kıskaları elde etmek üzere, tarlada 120-150 cm genişliğinde ve 50-100 m uzunluğunda soğuk yastıklar veya tahtalar hazırlanır. Aynı soğan fidesi elde etmede olduğu gibi bu yastık veya tahtalara, ılık yerlerde (Şubat sonu-Nisan sonu), soğuk yerlerde (Nisan başı-Mayıs sonu) arasında tohum ekimi yapılır. Soğan bitkileri toprak yüzüne çıktıktan 4-6 ay içinde kıskalar hasat olgunluğuna gelir. Kıskalar toprak sürülerek veya çapalanarak toprak üstüne çıkartılır, 5-10 gün güneş ışıkları altında tarlada kurumaya bırakılır. Sonra temizlenip, teliz çuvallara veya tahta kasalara doldurulur. Ertesi yılki ekimlerine kadar adi veya özel yapılmış depolarda saklanır.

Kıskaların saklanması, daha önce belirtildiği gibi 5-15oC arasındaki sıcaklıkları dışında, genelde 20oC yüksek sıcaklıkta veya 0-2oC düşük sıcaklıkta yapılır. Bu derecelerde saklanan kıskaların çiçeklenme ihtimali çok azalır. Ancak kıskaların erken çiçeklenmesine, kıskaları saklama sıcaklığı yanında, kıskaların büyüklüğü de etkilidir.

Nitekim, Cetvel 3.1 de, kıskaların çap genişliği arttıkça erken çiçeklenme oranlarının arttığı görülür. Baş soğan elde etmek ve erken çiçeklenmeyi büyük ölçüde önlemek için, 5oC'nin altında, 20oC’nin üstündeki sıcaklıklarda saklanmış ve çapları 0,5 ile 2 cm arasında olan kıskalar kullanılmalıdır. Bizde baş soğan elde etmek üzere kıskalar tarlaya serpme dikilir. Sürülmüş ve kıska dikimine hazırlanmış tarlada, bir kişi kıskaları elle tarla üzerine saçar. Arkasından gelen işçiler bu kıskaları toprağa sürgün başı yukarıda olacak şekilde gömer. Elle yapılan bu işlem fazla işçilik ister. Ayrıca soğanlar arasında bırakılan mesafeler eşit olmadığından, hasat sonrası çok değişik çapta baş soğan alınır.

Tabiatıyla bu durum kaliteyi ve verimi düşürür. Kıskaları mibzerle dikmek mümkündür. Dikim 20-40 cm sıra arası ve 5-10 cm sıra üzeri mesafelerde yapılır. Kıskalar 1-3 gün içinde kök salıp sürmeğe başlar. 1-1,5 ay içinde 1-3 cm çapında taze soğancıklar meydana gelir. İstenirse bu taze soğanlar hasat edilip, temizlenip ve 5-10 tanesi bir arada demetler yapılıp, taze soğan olarak satışa sunulur.

Dış ülkelerde taze soğan üretiminde soğan bitkileri 0,5 cm çap aldıklarında, sıra arasında boğaz doldurma pulluğu çekilerek genç bitkilerin boğazları toprakla doldurulur. Böylece bitkilerin sap gövdeleri 10-20 cm toprak altında gömülü kalır. Bu kısımlar ışık almadıklarında beyaz renkli ve gevrek etli olur. Bu durum taze soğanlar, satış sırasında tüketicinin beğenisini çeker.