Herşeyin ilkini merak edenler

İlk iftar topu ne zaman atıldı? İlk şampiyon takım hangisi? İlk çikolata fabrikası nerede kuruldu? Ve daha nice ‘ilk’ler... Burhan Atan “Tarihimizde İlkler” kitabında tüm bu sorulara cevaplar aramış. Tarih sayfalarında ayrıntılara takılmadan keyifli bir gezinti sizi bekliyor.
“Her şeyin bir ilki vardır.” derler daha önce yapmadığı bir şeyi denemekten kaçınanlara. İnsanoğlu hayatındaki ilkleri ömrü boyunca unutmaz; ilk oyuncak ilk hediye ilk aşk ilk göz ağrısı... Hepsinin ayrı bir yeri ayrı bir önemi vardır. İlkler insan hayatında değerli olduğu gibi milletler için de değerlidir. Kimileri bir milletin kaderinin topyekün değişmesine sebep olmuş kimilerinin ise sadece ismi ilk olarak kalmıştır. Ne olursa olsun hepsi birer ilktir ve bu özellikleriyle kaydolunmuşlardır tarihin sayfalarına.
Tarihimizin çok eskilere dayandığını hep söyleriz; ama bu büyük tarihin içindeki ilkleri pek bilmeyiz. Dünyanın ilk arabalı vapurunun bir Türk’ün tasarımı olduğu gecekondu kâbusunun 1945’ten bu yana yaşandığı ilk resim sergisinin Sultan Abdülaziz Han sayesinde açıldığı ilk Türkçe dilbilgisi kitabını bir sadrazamın yazdığı ilk nüfus sayımının 1831’de yapıldığı ilk kürekçilerimizin güreşçi olduğu dünyanın ondalık kesirleri bir Türk’ten öğrendiği ilk futbol maçımızın Bornova’da oynandığı ülkemizdeki ilk sinema gösteriminin 1896’da yapıldığı bilmediklerimiz ‘ilk’lerdendir mesela. Sadece bilgi yarışmalarında ya da takvim yapraklarında rastlayabildiğimiz bu konuları artık merak ettiğimiz zaman öğrenebileceğiz. Burhan Atan ‘Tarihimizde İlkler’ (Karma Kitaplar) adlı kitapta; tarih sayfalarında gizli pek çok ilki derlemeye çalışmış. Ayrıntılardan uzak dipnotlar içermeyen herhangi bir tasnife gidilmeden yazılan kitapta öncelikli hedef; kısa metinlerle anlaşılır ve kolay okunmasını sağlamak olmuş. Tabii ki tarihimizdeki ilkler sadece bu kitabın içindekilerle sınırlı değil. Bilinen veya bilinmeyen daha pekçok örneği vardır. Zaten Burhan Atan da bu kitabın sadece bir başlangıç olduğunu söylüyor.

Tarihimizdeki bazı ‘ilkler’

Kafa kâğıdımız 1863’ten beri var
Türkiye’de ilk nüfus cüzdanı 1863-64’te yapılan sayımdan sonra verildi. ‘Osmanlı tezkiresi’ denilen bu ‘nüfus hüviyet’ cüzdanları çizgili düz bir kâğıt belge niteliğindeydi.
Gecekondu rezaleti 1945’ten beri var
Belediyelerden izinsiz bir gecede kurulup çatılıveren evcikler olan gecekondular Türkiye’de ilk kez 1945 yılında görüldü.
İlk iftar topu III. Mustafa döneminde atıldı
İftar ve imsak zamanında Rumelihisarı Muvakkithanesi önünde birer kez top atılması Sultan III. Mustafa döneminde (1757-1774) uygulanmıştı. Sonraları Yedikule’de de birer kez top atılması âdet oldu.
İlk şampiyon Galatasaray
Tarihimizde ilk Türkiye Kupası karşılaşması şampiyonu Galatasaray futbol takımı. Şampiyonluk karşılaşmalarının sonunda Galatasaray Fenerbahçe’yi üst üste 2-1 2-1 yenerek 1962-1963 döneminde ilk kez düzenlenen Türkiye Kupası’nı almıştı.
İlk göz ağrımız ‘Anadol’
Türkiye’de ilk otomobil yapımı 1959 yılında gerçekleşti. İlk Türk otomobili de Anadol markasıyla 1966 yılında satılıp kullanılmaya başlandı. Bundan önce ‘Devrim’ adlı bir otomobil Eskişehir’de yapılsa da denenip üretiminden vazgeçildi.
1940’tan beri dolmuşa biniyoruz
Türkiye’de dolmuşçuluk ilk kez İstanbul’da 1940-1941 yılında başladı. II. Dünya Savaşı sırasında dışarıdan taşıt alınamayınca İstanbul şoförleri ‘dolmuş’ yoluyla yolcu taşımaya başladı.
1872’den beri grevdeyiz!
Türkiye’de ilk grevler 1872 yılında başladı.
İlk devalüasyon 1946’da
Türkiye’de ilk devalüasyon olayı 7 Eylül 1946 yılında yaşandı.
Çikolatanın tadı 1924’ten beri damaklarda
Ülkemizde ilk çikolata fabrikası 1924 yılında İstanbul’da çalışmaya başladı. Avrupa’ya ilk kez İspanyollar aracılığıyla giren çikolata fabrika kurulmadan önce Türkiye’ye dışarıdan gelirdi.
* İlk yerli filmi 1914’te Fuat Uzkınay çekti.
* İlk renkli filmi 1953’te Halıcı Kız adıyla Muhsin Ertuğrul çekti.
* Devletin ilk hazinesini Fatih Sultan Mehmet kurdu.
* Türkiye’nin ilk kadın yazarı Cevdet Paşa’nın kızı Fatma Aliye’ydi.
* Hesap makinesini 1960’da kullanmaya başladık.
* İlk elçiyi 1417’de Venedik’e gönderdik.
* İlk lokanta 13. yüzyılda Konya’da açıldı.
* 1868’den beri temizlik vergisi veriyoruz.
* İlk dış borcu 1854’te Abdülmecit döneminde aldık.
* İlk gazete Ceride-i Havadis’i William Churchill çıkardı.
* İlk özel Türk gazetesi Tercüman-ı Ahval 1860’da yayınlandı.
* Havayolu ulaşımı 1933’te başladı.
* 19 Mayıs 1939’dan itibaren kutlanmaya başlandı.
* Patates 17. yüzyılın ikinci yarısında Fransa’dan geldi.
* Türkiye telefonla 1911’de tanıştı. Kaşar peynir 1850’lerde yapılmaya başlandı.