Lületaşı Nedir?



Eskişehir Taşı, Patal, Aktaş, Denizköpüğü, Beyaz Altın isimleriyle de bilinen, dünya rezervinin %70 gibi büyük bir oranının Türkiye’de bulunduğu, çok ince gözenekli ve yumuşak bir dokusu bulunan bir cevherdir lületaşı.

Lületaşı, magnezyum ve silisyum içeren ana kaya parçalarının, yerin farklı metrelerindeki derinliklerindeki başkalaşım katmanları içinde, hidrotermal etkilerle hidratlaşması ile meydana gelmektedir.

Lületaşı toprağın içinde kirli beyaz bir renkte, yumrular halinde dağınık bir şekilde bulunur. Lületaşı ocaklarından, insan gücü ile kazma ve aydınlatma aracı olarak kullanılan karpit lambaları ile 30-100 metrede bazı bölgelerde ise 200 metreye kadar inen bir derinlikten çıkarılır. İnsan gücüne dayanan bir çıkarma yöntemi olduğundan tam bir emek ürünü olduğunu söyleyebiliriz.

Arkeolojik çalışmalar , lületaşının yaklaşık beşbin yıl öncesinden bilindiğini ve değişik amaçlarla kullanıldığını göstermektedir. Günümüzde Lületaşı süs eşyası ve özellikle pipo yapımında kullanılmaktadır. Pipo ile tütün içme alışkanlığının yaygınlaşması lületaşının tüm dünyada tanınmasını sağlamıştır.

Lületaşı ilk olarak 1920’li yıllarda, Türk sanatkarının ilgisini çekmiş ve bu sanatla ilgili ilk çalışmalar Ali Osman DENİZKÖPÜĞÜ önderliğinde başlamıştır. Ali Osman DENİZKÖPÜĞÜ’nün başlattığı işletmecilik Eskişehir Çarşı Camii etrafındaki küçük dükkanlarda gelişmiş, Eskişehir için önemli bir geçim yolu haline gelmiştir. Günümüzde icra edilen eserler Eskişehir külliyesinin bir bölümünde görülmeye değer bir müze olarak sergilenmektedir. Ayrıca Eskişehir’le özdeşleşmiş olan lületaşından yapılmış pipolar, kolyeler, tespihler,anahtarlıklar,küçük biblolar şehrin çoğu yerinde hediyelik eşyalar satan dükkanlarda baş köşede sergilenir.

300 yıldır dünyanın en kıymetli pipolarının yapımında kullanılan lületaşı, özellikle otomotiv sanayisinde yardımcı madde olarak kullanılmaktadır.

Lületaşı Nerelerde Çıkarılıyor?

Türkiye dışında Yugoslavya, Çekoslavakya, Yunanistan, Avusturya, İspanya, Rusya, Fransa, Fas, Madagaskar ve Kenya gibi ülkelerde çıkarılmaktadır. Kenya dünyanın en büyük lületaşı üreticisi olmasına rağmen Kenya’da çıkarılan lületaşlarının çok az bir bölümü pipo yapımında kullanılmaktadır. Kalitesi düşük olan bu taşlardaki hataların giderilmesi amacıyla boyama yoluna başvurulması, lületaşının kendine has özelliklerinin kaybolmasına neden olmaktadır. Bu taşların en büyük tüketim sekterü otomobil sanayidir. Kenya dışındaki ülkelerden çıkarılan lületaşları kalitelerinin düşük olması sebebiyle dikkate alınmamaktadır.

Türkiye’de lületaşı Eskişehir’denaşka Çanakkale, Bursa, Kütahya ve Konya illerinde de bulunmaktadır. Ancak Eskişehir dışındaki illerde üretim yapılmamaktadır. Eskişehirde özellikle Beyazaltın Köyünde lületaşı çıkarılmaktadır.

Lületaşının Gizemli Hikayesi

Rivayete göre lületaşının keşfi bir köstebek ve delikanlı bir çoban sayesinde olmuş. Çobanlık yapan delikanlı çıkınını açmış, yemeye koyulmuş. Birden ayak ucunda bir delikten yuvarlak beyaz bir taşını ite kaka çıkarmaya çalışan bir köstebek görmüş. Delikanlı bu beyaz taşa doğru elini atınca köstebek korkup kaçmış. Delikanlı taşı eline almış, evirmiş, çevirmiş ve sonra cebinden çakısını çıkarıp taşı yontmaya başlamış. Çakısını taşa sürer sürmez taş “Ah insanoğlu bana nasıl kıydın!” diye feryat etmiş. Delikanlı şaşa kalmış. O heyecanla taşı yere atmış. Taşı yere atmasıyla taş çok güzel bir kıza dönüşmüş. Sonra ufalanıp tostoparlak oluvermiş. Köstebeğin onu çıkardığı deliğe yuvarlanıp kaybolmuş. Delikanlı taşı bulabilmek için başlamış deliği eşelemeye. Günler, geceler geçmiş, delikanlı toprağı kazmış da kazmış… Köylüler ondan günlerce haber alamayınca delikanlıyı aramaya koyulmuşlar. Sonunda yerin yedi kat dibinde dar bir kuyuda boğulmuş olarak bulmuşlar. Elleri toprağı kazmaktan yüzülmüş, kanlar içindeymiş. Birkaç parça lületaşını elinde sıkı sıkı tutuyormuş. Hikaye bu ya, lületaşı bir köstebek ve canını bu yola veren bu delikanlı çoban sayesinde bu günlere gelmiş.

Lületaşı İşlemeciliği

Yumuşak ve kendine has yapısı olan lületaşı sadece pipo üretimi için değil araçları değil, estetik değeri yüksek eserlerin üretiminde de kullanılıyor. Lületaşı içindeki nemi kaybetmediği sürece kolaylıkla işlenebiliyor. Lületaşı işlemeciliği , yetenek , tecrübe ve sabırlı bir çalışma gerektiren emek dolu bir işçilik istiyor. Özel bıçaklarla lületaşı üzerinde her türlü işleme yapılabilir.

Usta hayal gücünü ellerin maharetiyle lületaşına aktarır. İşlenen lületaşı uzun sürede kurutulur ve çok ince şekilde zımparalanır. Tamamlanan lületaşı eserler beyazlatılmış ve yeteri kadar ısıtılmış balmumuna batırılarak cilalanır. Sıcak balmumu emdirilmiş bu eserler ovularak parlatılır. Fildişine benzer bir görüntü elde edilir. Lületaşı işlemeciliği özellikle cumhuriyet döneminde önem kazanarak gelişmiştir.


Eskişehir’e uğrarsanız Odunpazarı Evleri’nin tarih kokan ara sokaklarında lületaşı işlemeciliği yapan küçük dükkanlar görürsünüz. Bu zor ve zevkli sanatın emekçileri, genellikle sanatlarını yeni nesillere aktaramamaktan şikayetçiler. Kendilerine bu sanatı öğretebilecekleri gönüllü çıraklar arıyorlar ancak yeni neslin giderek yozlaşan bir kültür içerisinde asimile olması nedeniyle istedikleri sayıda gönüllü çıraklar bulamıyorlar.

Dilerim ki; bu sanat gün olur çok daha fazla yaygınlaşır ve duyarlı gençlerin elinde eşsiz eserler haline gelir, ölümsüzleşir..

Harmonia Nickli Üyeden Alıntı çok özeldir babam eskısehırde okumus lıseyı yıllar sonra gıttı ıslerı ıcın bıze getırmıstı halada durur kullanmaya kıyamam

YeşiL-6 Nickli Üyeden Alıntı birde şarkısı var yar saçların lüle lüle

Ada Nickli Üyeden Alıntı ne alaka şarkıyla taş çatlak priket ya

Harmonia Nickli Üyeden Alıntı yar benzıyor beyaz gulee smdı sarkı soylerım aksamı bekleyemem

Harmonia Nickli Üyeden Alıntı benım sesım sefa topsakal gıbıdır bak sesın nası kı senın