Taş Plak Nedir?

[DeRDeST]

Taş Plak Nedir?

Müzik başlı başına psikolojimizi etkileyen bir oluşum; bu, bir de eskiyle bütünleşince anılar gözlerimizin önünden su gibi akıp geçebilme yetisine sahip oluyor. Eskiyi ve müziği bir arada tutan başka bir olgu vardır ki buna da taş plak diyoruz. Bazılarımızın yüzü gülümseye başladı bile belki de adını duyunca. O hafif cızırtısıyla, gramofondan çıkıp kulağımıza çalınan eski bir şarkının yaratacağı etkiye eşdeğer çok fazla bir şey yoktur bile belki de.

Peki, nedir taş plak? Önce bir tanıyalım: Taş plak, aslında üzerine ses kaydedilebilen, zamanımızdaki CD'lerin atası olarak adlandırabileceğimiz ama onlardan oldukça büyük olan en ilkel ses kaydı okuma aracıdır. Literatüre ilk kez 1890'ler civarında girmiştir ve her iki yüzüne de ses kaydedilebilir olarak tasarlanmışlardır.

Taş plakların yapıldığı ilk yıllarda yapımlarında ebonit (kauçuk ve kükürtün işlenmesinden oluşan plastik bir madde) denilen oldukça kırılgan bir bileşim kullanılmaktaydı. Sonraki yıllarda yapımlarında daha dayanıklı maddelerin kullanılmaya başlanmasıyla "unzerbrechlich" yani Türkçe anlamıyla kırılmaz olarak anılmaya başlamışlardır. Türkçe literatüre de bu yüzden taş plak olarak geçmiştir. Adının taş plak olduğuna bakıp aldanmayın. Yine de taş plaklar oldukça kırılgandırlar; bu sebeple, kullanımı ve korunması için özel bir ilgi gerekmektedir.

Taş plaklar ülkemizde 78'lik olarak da adlandırılmaktadırlar. Bu isimden dolayı birçok kesim tarafından 78'lik plak denilince sanki içerisine 1978 yılından şarkıların kaydedildiği plak olarak algılanma durumu da var. Buradaki 78 sayısının yıl olan 78 ile herhangi bir alakası yok. 78'lik denmesinin nedeni, dakikada 78 tur dönmelerinden kaynaklanmaktadır. Yani, bu plaklardan ses alabilmemiz için, gramofonumuzun iğnesinin plak üzerindeki ses kanallarında gezinip plağımızı dakikada 78 kez döndürmesi gerekir.

Taş plaklar boyut ve ağırlık bakımından oldukça büyük değerlere sahiptirler. Fakat bu bakımdan ne kadar büyük ve ağır olsalar da, aslında taş plaklara ön yüzlerine bir adet ve arka yüzlerine bir adet olmak üzere toplamda ancak iki şarkı kaydedilebilir.

Ülkemize taş plakların gelmesi yaklaşık olarak 1910'lu yılların ortalarına tekabül etmektedir. 1912 yılında Türkiye'deki ilk plak firması ve fabrikası Orfeon Records'un kurulmasından sonra taş plaklar ülkemizde de yerlerini almaya başlamışlar. Türkiye'de sesi taş plağa kaydedilen ilk kişi Fikriye Hanım'dır. Fikriye Hanım ayrıca Mustafa Kemal Atatürk'e olan aşkı ile de tanınmaktadır.

Taş plakların gramofondan gelen o buğulu, o büyülü sesini kim duysa içinde geçmişten gelen o sarı ve hüzünlü tınıları hissedecek, yüzünde en azından bir gülümse uyandıracak, o dönemde yaşamamış dahi olsa o efsunlu atmosferinin içine alıp kişiye adeta zamanda bir yolculuk vadedecektir.