Gürgen nedir?

[YeşiL6]

Gürgen nedir?

Gürgengillerden, kerestesi çok tutulan bir ağaçtır. Yurdumuzda Karadeniz kıyılarında pek çok gürgen ormanı vardır. Kerestecilikte çok kullanılır. Yakıt olarak da oldukça iyidir. Gürgen, ince şartlar isteyen nazik bir ağaç değildir. Kurak ve fakir topraklarda da yetiştirilebilir. Başlıca çeşitleri: Akgürgen, Amerikan gürgeni, yürek yapraklı gürgen ve Japon gürgenidir. Yurdumuzda en çok akgürgen yetişir. Sürgünlerde iki sıralı sarmal olarak dizilmiş olan sivri uçlu tomurcuklar, bol sayıda kiremitvari dizilmiş olan pullarla örtülmüştür. Kayınlarda olduğu gibi sürgünler dar bir açı yapmaz. Onlarda yatmış vaziyettedir. Uzun saplı yapraklar iki sıra halinde dizilmiştir. Kenarları keskin, çift dişlidirgürgen
Erkek ve dişi çiçekler ilkbaharda açar. Bunlarda birinciler geçen yılın kısa sürgünlerinin ucunda aşağı sarkan yalancı başak durumları meydana getirirler. Boyları 4-6 cm kadardır. Silindirik yapıda ve seyrek çiçeklidir. Dişi çiçekler, son yıla ait yeni teşekkül etmiş olan uzun sürüngenlerin ucunda bulunur ve aşağı sarkan durumlar meydana getirirler. Meyveleri yassı, sivri uçlu, sert kabuklu küçük fındıksı şekillidir. Meyve örtüsü, onun etrafa dağılmasına yarayan kanat vazifesi görür. Çiçek açma ilkbaharda yapraklanma ile bir arada olur. Meyveler ise sonbaharda olgunlaşır.

Gürgen ağaçlarının ışık istekleri azdır. Gölgeyi severler. Bu sebeple meşe ormanları için kıymetli bir dolgu ağacıdır. Fakat nem ve toprak istekleri yüksektir. Kütük sürgünü verme özelliği fazladır. Meyveleri ekildiği zaman genellikle gelecek baharda çimlenir ve çıkar. Gürgen cinsinin halen Avrupa, Asya ve Kuzey Amerika’da tabii olarak yetişen 26 kadar türü vardır. Bunlardan yalnız ikisine Türkiye’nin değişik orman bölgelerinde rastlanır.

Avrupa gürgeni: Bu gürgen türüne Carpinus betulus?da denilebilmektedir. Boyu çok ender olarak 20 metreyi bulur. 850 metreden daha yükseklerde ve kuzeyde 57 derece enleminin dışında yetişmez.
Doğu gürgeni: Doğu gürgenine Carpinus orientalis denilir. Bu gürgen ağacının boyu ise 5 ya da 6 metre kadar uzar.

Amerikan gürgeni: Bu gürgen ağacına Carpinus Americana denilmektedir. Amerikan gürgeni, Avrupa gürgeninden hem daha büyük hem de daha güzeldir. Bu gürgen ağacı tohumla ya da Avrupa gürgen ağacından aşılanarak üretilmektedir. Amerikan gürgeni’nin odunu oldukça kullanışlıdır. Kuzey Amerika?da yetişen bu gürgen ağacı, Kanada?da altın ağaç diye isimlendirilmektedir. Türkiye’de gürgen ağacı iki türe ayrılır:

Adi gürgen: Bu gürgen ağacının boyu yaklaşık 20 metre civarına kadar uzayabilmektedir.
Doğu Gürgeni: Doğu gürgeni ancak 5-6 metre uzunluğa erişebilmektedir. Türkiye?de Doğu gürgeni ve bilhassa Avrupa gürgeni; Karadeniz?in kıyı ormanlarında, meşe, kestane ve diğer düz yapraklı olan ağaçlarla beraber yetiştirilmektedir.

Çoruh vadisinde, Bolu ve Kastamonu ormanlarında, Amanos Dağları?nda küçük küçük topluluklar halinde yetiştirilebilmektedir.

Türkiye?de Gürgen ağacının yetiştirilmesi Trakya Bölgesi, Ege Bölgesi, Marmara Bölgesi, Kuzey Anadolu ve Doğu Anadolu Bölgelerinde yayılış gösterir.
Gürgen ağacının kerestesi çok sağlam olduğu için mobilya üretimine oldukca uygundur ve Türkiye?de genelde mobilya üretiminde kullanılmaktadır.

Kullanıldığı yerler
Gürgenlerin beyaz renkli, ağır odunları gayet dayanıklıdır. Eskiden beri yakacak olarak çok değerlidir. Bilhassa tornacılıkta mekik ve benzeri araçların yapılmasında fazla kullanılır. Türkiye’de yetişen gürgen ağacı çeşitleri şunlardır: Adi gürgen (C. betulus): 20 m’ye kadar boylanan ortalama 150 yıllık ömre sahip, yuvarlak tepeli bir orman ağacıdır. Gövdenin gri renkli, ince ve düzgün kabuğu vardır. Trakya-Karadeniz-Marmara çevresi kıyı ormanlarında bazen saf bazen kayın, meşe, kestane gibi diğer yapraklı ağaç türleri ile karışık olarak bulunur. Odunu çoğunlukla yakacak olarak kullanılırsa da mekik yapımında çok aranır.

Doğu gürgeni (C. orientalis): Çoğunlukla boyu çalı, bazen 5-6 m yüksekliğinde ufak bir ağaç halinde görülür. Gövdenin kabuğu düzgün, açık kül rengindedir. Genç sürgünleri kırmızımsı kahverengi, yaprak sapı yumuşak tüylüdür. Yapraklar eliptik, sivri uçlu, dip tarafı yuvarlakça, kenarları keskin çift dişlidir. Üst yüzü parlak koyu yeşil ve tüysüz, alt yüzü tüylüdür. Türkiye’nin hemen hemen bütün sahil bölgeleri ormanlarında görülürse de Güney Anadolu’nun alçak ve tepelik kısımlarında yayılmıştır. Daha çok kurak yamaçlarda görülür. Yakacak odunu olarak ve parkçılıkta süs bitkisi olarak kullanılır.

Sözlükte "gürgen" ne demek?
1. Gürgengillerden, karadeniz kıyılarındaki ormanlarımızda çok yetişen, kerestesi beğenilen bir ağaç (carpinus batulus).

[The]

tamam