Forum Aski - Türkiye'nin En Eğlenceli Forumu - Türkiye’de Yeryüzü Şekilleri

- Coğrafya (https://www.forumaski.com/cografya/)

- - Türkiye’de Yeryüzü Şekilleri (https://www.forumaski.com/cografya/85800-turkiye-de-yeryuzu-sekilleri.html)

Türkiye’de Yeryüzü Şekilleri

Türkiye’de Yeryüzü Şekilleri
Türkiye’de yeryüzü şekilleri bugünkü görünümünü milyon hatta milyarlarca yılda kazanmıştır. Volkanizma, deprem, dağ oluşumu (orojenez), kıta oluşumu (epirojenez) gibi iç kuvvetler ve akarsular, dalgalar, buzullar, rüzgarlar gibi dış kuvvetler Türkiye’de yeryüzü şekilleri oluşumunda etkili kuvvetlerdir. Tabi ki iç ve dış kuvvetlerin hepsi aynı anda olmamıştır. Günümüzde de devam eden bu iç ve dış kuvvetler etkinliklerini bazı jeolojik zamanlarda arttırmışlardır. Herhangi bir jeolojik zamanda bir kuvvet etkinliğini arttırırken, başka bir jeolojik zamanda diğer bir kuvvet etkinliğini arttırmıştır. Bu jeolojik zamanları inceleyelim.
1. Jeolojik Zaman: Türkiye’de 1. zamana ait oluşumlar kömür yatakları ve masif arazi kütleleri şeklinde olmuştur. Burada bahsedilen masif arazi, sertleşmiş yani oturmuş arazidir.

Birinci zamanda ortaya çıkan taş kömürü yataklarını gür bitki toplulukları oluşturmuştur.

Taşkömürü yataklarına örnek olarak Zonguldak taşkömürü yatağını verebiliriz.
Masif Arazilere örnek olarak aşağıdaki yerleri verebiliriz.

Yıldız Dağları (Trakya)
Saruhan – Menteşe (Ege)
Kırşehir (İç Anadolu)
Bitlis (Doğu Anadolu)
1. zamanda oluşan arazilere dikkat edersek deprem riskinin az olduğu yerler olduğunu görürüz. Bunun nedeni 1. zamanda oluşan kütlenin yapısının sert olmasıdır.
2. Jeolojik Zaman: Genelde aşınım faaliyetlerinin fazla olduğu bu dönem, yer kabuğu hareketleri açısından Türkiye’de ve Dünya’da sakin geçmiştir.

3. Jeolojik Zaman: Kpss soruları açısından önemli olan bu dönem, Türkiye’yi en çok etkileyen jeolojik dönemdir. Şimdi üçüncü jeolojik zamanda gerçekleşen önemli oluşumları inceleyelim.

Türkiye’de Alp-Himalaya kıvrım kuşağına bağlı olarak Kuzey Anadolu ve Toros Dağları oluşmuştur.
Türkiye bugünkü görünümünü hemen hemen kazanmıştı bu zamanda.
Linyit, bor, tuz, borasit ve petrol yatakları bu dönemde oluşmuştur.
Arabistan kısmının sıkışmasıyla beraber bazı fay hatları meydana gelmiştir. Bu sıkışmanın sonucunda da Kuzey Anadolu ve Güney Anadolu fay hatları bu dönemde oluşmuştur.
Volkanik dağlar da yine üçüncü jeolojik zamanda oluşmuştur.
4. Jeolojik Zaman: Kpss coğrafya konusunun bu dönemi de Türkiye’de yeryüzü şekilleri açısından en kısa süren ve halen devam eden jeolojik zamandır. Dördüncü jeolojik zamanda aşağıdaki gelişmeler yaşanmıştır.

Öncelikle Türkiye’de yeryüzü şekilleri bugünkü görünümünü almıştır.
İstanbul ve Çanakkale Boğazları oluşmuştur.
Egeid karası çökmüş ve onun yerinde Ege Denizi meydana gelmiştir.
Ağrı, Cilo, Kaçkar, Aladağlar gibi dağlar bu devirde buzullaşmadan etkilenmiştir.
Önemli iklim değişiklikleri meydana gelmiştir. Ayrıca deniz seviyelerinde de değişimler meydana gelmiştir.
Türkiye’de yeryüzü şekilleri konusunu kısaca madde halinde özetlemek gerekirse;

Ülkemizde farklı jeolojik zamanlara ait araziler bulunduğundan bunlara bağlı olarak yer şekillerimiz çeşitlilik göstermektedir.
Alp – Himalaya kıvrım sisteminde yer alırız.
3. ve 4. zamanındaki oluşumlarla bugünkü görünümünü kazanmıştır. Bu yüzden ülkemiz genç, dağlık ve yüksek bir ülkedir.
* Türkiye’de Yükseltinin Fazla Olmasının Sonuçları:

Yol yapım maliyetleri artmıştır.
İklim ve bitki örtüsü çeşitliliği oluşmuştur.
Yaylacılığın gelişimini etkilemiştir.

Ülkemiz ayrıca;

Dağlık olmasına karşın geniş düzlükler de yer almaktadır. Bunun sebebi ülkemizin toptan yükselmesidir.
Genç ve faylı olmasından dolayı ülkemizde deprem riski fazladır.
Kuzey ve Güneyde dağlar kıyıya paralel uzanmıştır.

Türkiye’nin Yer Şekilleri

Türkiye’nin Yer Şekilleri

[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL]

Türkiye’de Rüzgarların Oluşturduğu Yer Şekilleri

Türkiye’nin yer şekilleri konusunda ilk olarak rüzgarların oluşturduğu yer şekillerine Kurak ve yarı kurak bölgelerde yeryüzü şekillerinden en önemli dış etken rüzgardır. Rüzgarlar kopardıkları parçaları havada çarptırarak aşındırma ve bunları biriktirme yoluyla etkili olurlar. Bu etki iklim, bitki örtüsü, arazinin yapısı ve rüzgar hızıyla ilgili faktörlere bağlıdır.
Ülkemizde rüzgarlar iç bölgelerde daha etkilidir. Çünkü bu bölgelerde arazi çıplak ve bitki örtüsü tahrip edilmiş haldedir. Bu nedenle ülkemizde iç bölgelerde rüzgar erozyonu artmıştır.
Nevşehir- Ürgüp- Göreme çevresinde oluşan mantar kayalar rüzgar aşındırması sonucunda oluşmuştur.
Türkiye’de Buzulların Oluşturduğu Yer Şekilleri

Türkiye’nin yer şekilleri konusunda buzulların oluşturduğu şekiller iklim bölgelerine, yer şekillerine ve yükseltiye göre çeşitli tiplere ayrılır.

Takke Buzulu: Dağların tepelerini örten buzuldur. Örneğin Büyük Ağrı dağının tepesindeki buzul.
Sirk Buzulu: Dağların tepelerindeki çukurlara gizlenmiş buzullardır. Cilo, Kaçkar dağlarında görülür.
Vadi Buzulu: Sirklerden oluşan buzulların vadiyi kaplamasıyla oluşur. En güzel örneği Cilo (Buzul) dağı üzerindedir.
Sirk Gölü: Türkiye’de en yaygın buzul şekilleri, sirkler ve buzul vadilerdir. Sirk buzulların olduğu yerde oluşan küçük çukurlardır. İçlerinde eriyen kar ve buz suları birikir.
Buzul Vadi: Buzul vadileri akarsu vadilerinden farklıdır. Enine profilleri U biçimindedir.
Hörgüç Kaya: Vadi boyunca aşağıya inen buzulların tamamen aşındırdığı sert kayalar çizilme ile zımparalanmış görünüme kavuşur. Deve hörgücüne benzeyen bu şekillere hörgüç kaya denir.
Moren: Vadilerdeki buzullar yatakları boyunca ilerlerken kazdıkları alanlardan kopardıkları taş ve çakılları biriktirerek moren setlerini oluşturur.

Türkiye’de Dalga ve Akıntıların Oluşturduğu Yer Şekilleri

Kpss genel kültür coğrafya dersinde Türkiye’nin yer şekilleri konusunda şimdiki işleyeceğimiz konu Türkiye’de dalga ve akıntıların oluşturduğu yer şekilleridir. Dalgalar kıyılarda aşındırma, taşıma ve biriktirme faaliyetleri yaparak çeşitli şekiller oluşturur. Kıyılarımızda dalga biriktirmesi ve aşındırmasından kaynaklı şekiller oluşur.

Falezler (Yalıyarlar): Yüksek kıyılarda dalgaların etkisi ile kıyıların alt kısımları aşınır ve bazı oyuklar oluşur. Bu oyuklar büyüyerek tavanları çöker ve denize dik kıyılar meydana gelir. Ülkemizde falezler yaygın olarak Karadeniz kıyılarında oluşmuştur.
Lagün : Koyların önünde oluşan kıyı kordonları zamanla birleşip koyun önünü tamamen kapatır ve denizle olan bağlantısını keser. Bu şekilde oluşan göllere Lagün denir. Büyük ve Küçükçekmece gölleri, Durusu, Akyatan gölü en güzel örnekleridir.
Kıyı Kordonu (Kıyı seti) Gölü: dalgalar ve kıyı akıntıları taşıdıkları malzemeyi koyların kenarında biriktirip çıkıntılar oluştururlar. Bunlara kıyı oku denir.
Tombolo (Saplı ada): Açıktaki bir adanın denize doğru gelişen kıyı oklarıyla ana karaya bağlanması ile oluşur. Kapıdağ yarımadası ve Sinop tombolosu en güzel örnekleridir.
Plajlar (Kumsallar): Dalga hareketiyle kopan parçalar ileri geri hareketleri sonucunda ufalanarak kum haline dönüşür. Bu kumlar kıyılarda birikerek alçak kıyılarda kumsalları oluşturur.