Arkeolojide Yaş Tayini

[Asrevya]

Arkeolojide Yaş Tayini

Hem dogal olarak kendiliginden sürekli biçimde olusan ve hem de yapay olarak üretilebilen bir radyoizotoptur.

Willard Frank Libby paleontolojik devirlerden veya tarihin derinliklerinden arda kalan kalintilarin yaslarinin tayininde yeni ve sasmaz bir yöntem olarak Karbon-14'ün kullanilabilecegini kanitlamis ve bu bulusuyla 1960 yili Nobel Ödülü'nü kazanmistir.

Libby bu yöntemle son buzul çaginin zannedildigi gibi 25 000 yil önce degil, fakat 10 000 yil önce yasandigini; Mezopotamya'da çiftçiligin 7 000 yil önce basladigini; Teotihuacan (Meksika) günes piramidinin zannedildigi gibi 15 000 yillik degil, fakat sadece 3 000 yillik oldugunu ve benzeri daha birçok tarihi yanilgiyi ortaya çikardi. Kendisi ve ondan sonra bu yöntemi kullananlar müzelerde özenle saklanan bir kisim esyanin sahte olduklarini veya kendilerine atfedilenden baska döneme ve uygarliga ait olduklarini gösterdiler. Prof. Libby hakli olarak tarihi tekrar yazan adam unvanini kazanmistir. Mamafih Libby'ye asil söhreti ve Nobel ödülünü "Dead Sea Scrolls" ismiyle bilinen dinsel yazitlarin orijinal belgeler oldugunu kanitlamasi kazandirmistir. 1948 yilinda Kudüs dolaylarinda bir magara içinde bulunan, rulo seklinde sarilmis deri seritlerin Milattan önce 2. yüzyila ait olduklarini saptamistir. Deri üzerinde okunan dini yazilar incil'in günümüze kadar tahrif olmadan geldiginin kaniti sayilmis ve hiristiyanlik dünyasini heyecandan ayaga kaldirmistir.




Karbon-14 yas tayini yönteminin esasi özetle söyledir:


Atmosferin üst tabakalarinda kozmik nötronlara hedef olan bir kisim azot atomlari radyokarbona dönüsürler. Aslinda çok zayif olan bu reaksiyon jeolojik devirlerden beri biteviye süregelmistir. Böylece olusan radyo karbonla, bilinen diger menseden gelen kararli (radyoaktif olmayan) karbon canli besin çevriminde karismakta ve onbinlerce yilla ifade olunan zaman sürecinde ikisi arasinda bir denge olusmus bulunmaktadir.

Öyle ki, yasayan her türlü canli yapisinda (biosferde) yer alan karbon içinde radyoaktif olan ve olmayan izotoplarin orani yeryüzünün her yaninda ve tarihin bütün dönemlerinde hep ayni olup 10-12 (trilyonda bir) dir.

Buna göre yasayan bitki, hayvan ve insan yapisinda var olan her gram karbon içinde dakikada 16 radyoaktif bozunum olur. Her bozunumdan bir adet 0,2 MeV maksimum enerjide ve eksi elektrik yüklü beta parçacigi yayinlanir. Canli ölüp besin çevriminden çekilince, yeni karbon takviyesi kesildigi için, bünyesinin ihtiva ettigi radyo karbon, bu radyoizotopun 5736 yil olan yari ömrü ile azalmaya baslar. Anilan sürenin sonunda fosilin ihtiva ettigi beher gram karbon basina dakikada 8 beta, iki yari ömür (11 472 yil) sonra 4 beta yayinlanacaktir. Fevkalade duyarli teknikler sayesinde 10 yari ömre kadar azalan radyo karbon aktiviteleri ölçülebilmistir. Yani zamanimizdan geriye 57 000 yil giden bir tarih dönemi için radyo karbon, sanki bir dogal saat imiscesine kullanilabilmektedir.

Agaç, kemik, kagit, v.b. kalintilarla, karbonlasmis tabakalarin (kömür, petrol) arkeolojik ve jeolojik yas tayinleri bu sayede mümkün olabilmektedir. Baska tür bir uygulama organik bilesiklerde mense tayinidir. Örnegin etilalkolün sentetik mi oldugu, yoksa petrolden mi damitildigi gene bu yöntemle saptanabilir.

Ülkemizin hâlâ bakir bir tarih ve arkeoloji hazinesi oldugu, ayrica genis kömür ve linyit yataklarinin bulundugu, petrol aramalarina büyük ümitler baglandigi düsünülürse, radyokarbon yas tayini konusunda uzmanlasmanin Türk kültür ve ekonomisi için ne büyük katkilari olabilecegini anlamak kolaylasir.

Kaynak:
Nükleer çagin ilk 40 yili, Prof Dr Nezihi Özden