Roma Hukuku Terimleri A'dan Z'ye

A verbis legis non est recedendum - Kanunun lafzından uzaklaşılmamalıdır

Abrogata lege abrogante non reviviscit lex abrogata - Bir kanun ilga edildikten sonra önceki kanun kendiliğinden yürürlüğe girmez

Absoluta sententia expositore non indiget - Mükemmel ve mutlak bir hüküm yorumcu gerektirmez

Actori incumbit onus probandi - İspat yükü davacıya aittir

Ad quaestionem facti non respondent iudices; ad quaestionem legis non respondent iuratores - Hakimler vakıalara ilişkin meselelere cevap vermez; yeminliler - bilirkişilerjüri - hukuki meselelere cevap vermez

Ames iudicio non amore iudices - Hüküm sevgi ile verilmeli fakat sevgiden hareketle verilmemelidir

Argumenta non sunt numeranda sed ponderanda - Deliller sayılmaz tartılır

Benignus leges interpretandae sunt quo voluntas earum conservetur - Kanunlar amaçlarına uygun olarak yorumlanmalıdır

Bonis nocet qui malis parcit - Kötüleri affeden iyilere zarar verir

Casus fortuitus a mora excusat - Beklenmedik hal temerrüdü mazur gösterir

Cessante ratione legis cessat lex ipsa - Bir kanunun amacı ortadan kalkarsa kanun da kalkmalıdır

Confessio est regina probationum - İkrar delillerin kraliçesidir

Consanguinei düorum concumbentium non sunt affines - Eşlerin akrabaları olan dünürler arasında hısımlık olmaz

Consuetudo est optima legum interpres - Uygulama kanunun en iyi yorumcusudur

Contractus ex conventione legem accipere dinoscuntur - Tarafların üzerinde mutabık kaldığı hususlar kanun gibidir

Conventio est lex - Anlaşma kanundur

Conventio privatorum non potest publico iuri - Kamu hukuku tarafların anlaşması ile değiştirilemez

De internis non iudicat praetor - Hakim içte olan (niyet) ile uğraşmaz

Delicta parentium liberis non nocent - Ana babanın suçu çocuklarına zarar vermez

Docendo discimus - Öğretirken öğreniyoruz

Dura lex sed lex - Kanun serttir ama kanundur

Eius est interpretari leges cuius est condere - Kanunu koyan yorumlamaya da yetkilidir

Error calculi non nocet - Hesap hatası zarar vermez

Error insyllaba non nocet - Yazı hatası zarar vermez

Etiam tacere est respondere - Susma dahi cevap vermektir

Facta per testes non pacta probantur - Tanıklarla anlaşmalar değil vakıalar kanıtlanır

Familias consenvari publice interest - Ailelerin muhafazasında toplumun yararı vardır

Feminae pro infirmitate sexus minus ausuras esse credentur - Cinsiyetlerinin zayıflığı nedeniyle kadınların cesaret edebileceklerinin daha az olduğuna inanılır

Fiat iustitia nec pereat mundus - Dünyanın yıkılmaması için adalet sağlanmalıdır

Geminant peccatum quem delicti non pudet - Fiilinden utanmayanın suçu ağırlaşır

Genera non pereunt - Neviler telef olmaz

Generalia specialibus non derogant - Genel olan özel olanı ilga etmez

Generalibus specialia derogant - Özel olan genel olanı ilga eder

Graviore culpa graviore poena - Kusur ağırlaştıkça ceza da ağırlaşır

Haec sunt praecepta iuris: Honeste vivere neminem laedere suum cuique tribuere - Hukukun emirleri şunlardır: Şerefli yaşamak kimseye zarar vermemek herkese kendisinin olanı vermek

In conventionibus contrahentium voluntas potius quam verba spectare placuit - Sözleşmelerde tarafların kullandığı kelimelerden çok iradelerine bakılmalıdır

In dubio pro reo - Şüpheden sanık yararlanır

In societatis contractibus fides exhuberat - Şirket akitlerinde sadakat esastır

Infinita aestimatio est libertatis - Özgürlüğün değeri sonsuzdur

Inter proximos fraus facile praesumitur - Yakın akrabalar arasında hile kolaylıkla yapılır

Interest rei publicae ut sint finis litium - Davaların uyuşmazlıkların sona ermesinde kamu yararı vardır

Invitus procurationem suscipere nemo cogitur - Hiç kimse iradesi hilafına temsilcilik yapmaya zorlanamaz

Is qui tacet non fatetur - Susan ikrar etmiş olmaz

Iudex est lex loquens - Hakim konuşan kanundur

Iudicia suum effectum habere debent - Mahkeme kararları etkili olmalı ve uygulanmalıdır

Iura scripta sunt vigilantibus - Hukuk dikkatliler (uyanıklar) için yazılmıştır

Iure suo uti nemo cogitur - Hiç kimse hakkını kullanmaya zorlanamaz

Ius est ars boni et aequi - Hukuk iyi ve adil olanın sanatıdır

Ius naturae bes immutabile - Tabii Hukuk değişmezdir

Ius publicum privatorum pactis mutare non potest - Kamu Hukuku kişilerin anlaşması ile değiştirilemez

Ius respicit aequitatem - Hukukun hedefi adalettir

Iustitiae dilatio est quaedem negatio - Geciken adalet onun reddi demektir

Leges ab omnibus intellegi debent - Kanunlar herkes tarafından anlaşılabilir olmalıdır

Leges breves esse oportet quo facilius teneantur - Daha kolaylıkla uyulması için kanunların kısa olması lazımdır

Leges posteriores priores contraris abrogant - Sonraki kanunlar önceki kanunları ilga eder

Lex est dictamen rationis - Kanun aklın emridir

Lex est ratio summa quae iubet quae sunt utilia et necessaria et contraria prohibet - Kanun en yüksek akıldır faydalı ve lüzumlu olanı emreder ve tersi olanı yasaklar

Lex est quod populus iubet atque consistit - Kanun halkın emrettiği ve koyduğudur

Lex iniusta non est lex - Adil olmayan kanun kanun değildir

Lex iubeat non disputet - Kanun emreder tartışmaz

Lex moneat priusquam feriat - Kanun cezalandırmadan önce uyarmalıdır

Lex non prospicit non respicit - Kanun geriye değil ileriye yönelir

Lex nova ad praeterita trahi nequit - Yeni kanun geçmişe etkili olmamalıdır

Lex posterior derogat priori - Sonraki kanun öncekini yürürlükten kaldırır

Lex semper intendit quod convenit rationi - Kanun daima aklın gereğini amaçlar

Lex specialis derogat legi generali - Özel kanun genel kanunu değiştirir

Liberum corpus nullam recipit aestimationem - Hür bir kimsenin bedeni para ile değerlendirilemez

Litorum usus publicus est - Kıyılar herkes tarafından kullanılabilir

Male iure nostro uti non debemus - Hakkımızı kötüye kullanmamalıyız

Mandatum morte dissolvitur - Vekalet ölümle sona erer

Mare liberum - Açık deniz - Deniz herkese açıktır

Mater semper certa est - Ana daima bellidir

Minor in delictis maior habetur - Haksız fiillerde küçük yaştaki kimse büyük kabul edilir

Mobilia non habent sequelas - Menkuller takip edilemezler; menkul mallar üzerindeki haklar iyi niyetli kişiler tarafından iktisap edilince kaybedilirler

Morbus est impedimentum legale - Hastalık kanuni bir engeldir

Mutuus dissensus - Karşılıklı irade uyuşması ile sözleşmeye son verilmesi

Ne bis in idem crimen iudicetur - Aynı suç dolayısıyla iki defa mahkumiyet kararı verilemez

Necat iudex ultra petita partium - Hakim tarafların talepleri dışına çıkamaz

Necessitas non habet legem - Zaruret kanun tanımaz

Necessitas probandi incumbit illi qui agit - Ispat külfeti davacıya aittir

Necessitas publica maior quam privata - Toplumun ihtiyacı ferdin ihtiyacından daha önemlidir

Negabit frustra in medio prensus crimine - Suçüstü yakalanan kimse boşuna inkar edecektir

Nemo bis punitur pro eodem delieto - Hiç kimse aynı suçtan dolayı iki defa cezalandırılmamalıdır

Nemo plus iuris ad alium transferre potest quam ipse habet - Hiç kimse sahip olduğu haktan fazlasını başkasına devredemez

Nemo punitur pro alieno delieto - Hiç kimse başkasının işlediği suç için cezalandırılamaz

Nemo tenetur se ipsum accusare (prodesse) - Hiç kimseden kendisini suçlaması beklenemez

Nihil iniquis venali iustitia - Satın alınabilen adaletten daha kötü bir şey olamaz

Nimium altercenda verit - Aşırı tartışma halinde gerçek kaybolur

Non alienat qui dumtaxat omittit possessionem - Sadece zilyetliğinden vazgeçen kimse mülkiyeti elden çıkarmış olmaz

Non bis in idem - Aynı konuda dava tekrar olmaz

Non est resgula quin fallit - Yanıltmayan hukuk kuralı yoktur

Non plus in accessione potest esse quam in principali obligatione - Ana borçtan fazlası fer'ide mevcut olamaz

Non servata forma corruit actus - Şekle uyulmamışsa muamele yıkılır

Notorium non eget probatione - Herkesin bildiğini ispat gerekmez

Nulla fortior probatio quam confessio partis - Taraf ikrarından daha kuvvetli delil yoktur

Nulla mora sine petitione - Talep olmadan temerrüd olmaz

Nulla poena sine lege - Kanun olmadan ceza olmaz

Nulla societas in aeternum - Ebediyete kadar devam eden şirket olmaz

Nullum crimen nulla poena sine lege - Kanunsuz suç kanunsuz ceza olmaz

Omne promissum cadit in debitum - Her vaat borca dönüşür

Omnes homines aequales sunt - Bütün insanlar eşittir

Omnia praesumuntur legitime facta donec probetur contrarium - Aksi kanıtlanıncaya kadar her şeyin kanuni olduğu kabul edilir

Omnis qui profitetur artem culpam levissimam praestat - Bir beceriyi meslek edinmiş olan herkes en hafif ihtimalinden sorumludur

Optime legum interpres rerum usus - Kanunların en iyi yorumlayıcısı uygulamalıdır

Pacat dant leges contractui - Üzerinde anlaşılmış olan husus sözleşmenin kanunudur

Pacta novissima servari oportet - En son kararlaştırılana uyulmalıdır

Pacta privata iuri publico derogare possunt - Kamu hukuku özel anlaşmalarla kaldırılamaz

Pacta sunt servanda - Anlaşmalara uyulmalıdır

Pactum de contrahendo - İleride sözleşmenin yapılacağına ilişkin anlaşma

Par deliquentis et suasoris culpa est - Failin ve azmettirenin kusuru eşittir

Pater semper incertus est - Babanın kim olduğu kesin değildir

Pectus facit iuris consultum - Hukukçunun kalbi olmalıdır

Perfecta emptione periculum ad emptorem respicit - Alım satım tamam olunca hasar alıcıya geçer

Periculum est emptoris - Hasar alıcıya aittir

Petitori incumbit probatio - İspat külfeti davacınındır

Poena constitur in emendationem hominum - Ceza insanların düzelmesi konulmuştur

Poena corporalis maior qualibet poena pecuniaria - Bedeni ceza her türlü para cezasından daha ağırdır

Poena debet commensurari delieto - Ceza file göre ölçülmelidir

Poena ex delicto defuncti heres teneri non debet - Ölenin fiilinin cezası mirasçıya yükletilmemelidir

Poena potius molliendae sunt quam asperandae - Cezalar ağırlaştırılmaktan daha çok hafifletilmelidir

Poenalia non sunt extanda - Cezai meseleler genişletilmelidir

Possessio non est iuris sed facti - Zilyetlik hukuka değil fiiliyata ilişkindir

Possessor malae fidei ullo tempore non praescribit - Kötü niyetli zilyet herhangi bir zamanın geçmesiyle malik olmaz

Praetor ıus dicere potest facere non potest - Hâkim hukuku söyleyebilir fakat yaratamaz

Princeps legibus solutus - Hükümdar kanunlarla bağlı değildir

Principale trahit acessionem - Teferruat asla tabidir

Prior tempore potior iure - Zaman itibarıyla önce gelen hakta kuvvetlidir

Probare debet qui dicit non qui negat - İspat yükümlülüğü inkâr edene değil iddia edene aittir

Probatio incumbit ei qui dicit
- İspat iddia edene aittir

Probatio onus petitoris commodum posseroris
- İspat davacının külfeti zilyedin nimetidir

Propter necessitatem illicitum efficitur
- Zaruret halinde caiz olmayana müsaade edilir

Prout quidque contractum est ita et solvi debet
- Akdedilen hukuki işlem yapıldığı şekilde ortadan kaldırılmalıdır

Punitur he peccetur
- Ceza suç işlenmemesi için verilir

Punitur quia pecceatum est
- Suç işlendiği için ceza verilir

Quae ad unum finem locuta sunt non debent ad alium detorqueri
- Belli bir nedenle söylenmiş olan başka bir yöne çekilmemelidir

Quae communi legi derogant stricte interpretantur
- Genel bir kanunu değiştiren husus dar yorumlanmalıdır

Quae publice fiunt nulli licet ignorare
- Aleni olanı bilmediğini kimse öne süremez

Quae simulate geruntur pro infectis habentur
- Görünüşte yapılan yapılmamış addolunur

Quae sine culpa accidunt a nullo praestantur
- Kusur olmadan vuku bulandan kime sorumlu olmaz

Qui expicit probare debet quod excipitur
- İtiraz eden itirazını ispatla yükümlüdür

Qui partem debiti sine protestatione solvit totum debitum agnoscere videtur
- Borcun bir bölümünü herhangi bir çekince olmadan ödeyen kimse borcun tamamını kabul etmiş sayılır

Qui possidet dominus esse praesumitur
- Zilyet olanın malik olduğu karinedir

Qui sciens solvit indebitum donandi consilio id videtur fecisse
- Bilerek borçlu olmadığını ifa eden kimsenin bağışlama düşüncesiyle hareket ettiği kabul edilir

Qui tacet consentire videtur ubi loqui potuit et debuit
- Konuşabileceği ve konuşmaya mecbur olduğu halde susan kimse kabul etmiş sayılır

Quidquid est in territorio est de territorio
- Ülkede olan her şey ülkenin kanunlarına göre değerlendirilir

Quidquid necessitas cogit defendit
- Zaruret zorlamışsa bu savunma olarak ileri sürülür

Quidquid plantatur solo solo cedit
- Toprağa dikilenler toprağa tabi olur

Quilibet praesumitur bonus usque dum probetur contrarium
- Aksi ispat edilinceye kadar bir kimsenin iyi niyetli olduğu karinedir

Quilibet rei suae legem dicere potest
- Herkes kendi malının kaderini kendisi belirleyebilir

Quisque potest renuntiare iuri suo
- Bir kimse hakkından vazgeçebilir

Quivis bonus praesumitur
- İyi niyet karinedir

Ratio legis est anima legis
- Kanunun mantığı kanunun ruhudur

Refertur ad universos quod publice fit per maiorem partem
- Kamuyu ilgilendiren meselelerde çoğunluğun kabul ettiği herkesi bağlar

Res ficsi usucapi non potest
- Hazinenin malı zamanaşımıyla iktisap edilemez

Res inter alios acta alteri non nocet
- İki kişi arasında görülmüş dava başkasına zarar vermez

Res inter alios iudiacata alii non praeiudicat
- İki kişi arasında karara bağlanan mesele başkalarını etkilemez

Res iudicata alii non nocet
- Hükümler başkalarına zarar vermez; hükümle ancak taraflar bağlanır

Res iudicata ius facit inter partes
- Kesin hüküm taraflar arasındaki hukuku yaratır

Res iudicata pro veritate accipitur
- Kesin hüküm adli gerçek kabul edilir Kesin hüküm hakikat kabul edilir

Res nullius occupanti cedit
- Sahipsiz mal ibraz edenindir

Rex non potest peccare
- Kral suç işleyemez

Rex regnat sed non gubernat
- Kral idare etmez hükmeder

Riparum usus publicus est
- Kıyılar herkes tarafından kullanılabilir

Scriptura privata non scribente nihil probat se ipsa
- Resmi belgeler düzenledikleri hususu ispat etmiş sayılır

Semel absolutus semper absolutus
- Bir defa beraat eden ebediyen beraat etmiş olur

Sentenia interlocutoria revocari potest definitiva non potest
- Bir ara karar geri alınabilir fakat nihai karar geri alınamaz

Si vis pacem para bellum
- Barış istiyorsan savaşa hazır olmalısın

Silent leges inter arma
- Silahların konuştuğu yerde kanunlar susar

Societas cum contrahitur tam lucri quam damni communio initur
- Bir şirket kurulduğunda kazanç ve zarar ortak olur

Societas delinquere non potest
- Bir ortaklık suç işleyemez

Sola cogitatio furti faciendi non facit furtum
- Sadece hırsızlığı düşünmek kişiyi hırsız yapmaz

Solutionem adseveranti probationis onus incumbit
- İfayı iddia eden ispat külfeti altındadır

Specilia geralibus derogant non generalia specialibus
- Özel hükümler genel hükümleri kaldırır genel hükümler özel hükümleri kaldırmaz

Statim debetur quod sine die debetur
- Vade olmadan borçlanılmış olan derhal borçlanılmıştır

Stultis non succurritur
- Aptallara yardım edilmez

Subscribens consentiresubscriptis censetur
- İmzalayanın imzaladığını kabul ettiği düşünülür

Tempora mutantur et nos mutamur in illis
- Zamanlar değişir ve biz de değişiriz

Testes non numerantur sed penderantur
- Tanıkların sayısı değil ağırlığı önemlidir

Testibus non testimoniis creditur
- Beyanlarına değil tanıklara inanılır

Tutor loco parentis habetur
- Vasi ana babanın yerini tutar

Tutor rem pupilli emere non potest
- Vasi vesayeti altındaki küçüğün malını satın alamaz

Ubi emelumentum ibi onus
- Nerde yarar varsa orada külfet vardır hukuki işlemden yararlanan külfetlere de katlanmalıdır

Ubi non est culpa ibi non est delictum
- Kusur yoksa haksız fiil (suç) de yoktur

Ubi societas ibi ius
- Nerede toplum varsa orada hukuk vardır

Ubi te invenio ibi te iudico
- Seni bulduğum yerde dava ederim

Utile non debet per inutile vitiari
- Geçerli olan geçersiz olan ile hükümden düşmez hükümsüzlük kısmi olabilir

Utilitas publica privatae praeferri debet
- Kamu yararı ferdi yarara tercih edilmelidir

Verba contractus sunt leges contractus
- Bir sözleşmede kullanılan sözler kanundur

Verbis legis tenaciter inhaerendum
- Kanunun lafzına ısrarla bağlı kalınmalıdır

Victus victori in expensis est condemnandus
- Davayı kaybeden masrafları kazanana ödemeye mahkum edilmelidir

Vim vi repelllere licet
- Kuvveti kuvvetle def etmek caizdir

Vox audita perit littera scripta manent
- Duyulmuş söz uçar yazılmış harfler kalır

Vulgo quaesitus matrem sequitur
- Evlilik dışı çocuğun durumu anaya tabidir