Adli yargı, idari yargı ve anayasa yargısı

[Jaqen]

Adli yargı, idari yargı ve anayasa yargısı

Adli yargı olağan ve genel yargı koludur. Adli yargıda mahkemeler üç derecelidir:
ilk derece mahkemeleri,
bölge adliye mahkemeleri ve
Yargıtay.

İlk derece mahkemeleri hukuk mahkemeleri ve ceza mahkemeleri olarak ikiye ayrılır. İlk derece hukuk mahkemeleri, genel mahkemeler ve özel mahkemeler olarak ikiye ayrılır.

Genel hukuk mahkemeleri;
sulh hukuk ve
asliye hukuk
mahkemeleri, özel hukuk mahkemeleri;
asliye ticaret mahkemesi,
aile mahkemesi,
tüketici mahkemesi,
icra mahkemesi,
iş mahkemesi,
fikri ve sınai haklar hukuk mahkemesi,
denizcilik ihtisas mahkemesi ve
kadastro mahkemesidir.

İlk derece ceza mahkemeleri
sulh ceza,
asliye ceza ve
ağır ceza
mahkemeleridir.Özel ceza mahkemeleri ise;
çocuk mahkemesi,
trafik mahkemesi,
fikri ve sınai haklar ceza mahkemesidir.

>Bölge adliye mahkemeleri ilk derece mahkemelerince verilen kararların istinaf incelemesini yapar,

>Yargıtay ise bölge adliye mahkemelerince ve bazı hallerde ilk derece mahkemelerince verilen kararların temyiz incelemesini yapar.

İdari yargı kolu da üç derecelidir:
İlk derece mahkemeler,
idare mahkemeleri ve
vergi mahkemeleridir.

İkinci derece mahkemeler bölge idare mahkemeleridir. İdari yargıdaki en üst mahkeme ise Danıştaydır.

> Bölge idare mahkemeleri, ilk derece idare mahkemeleri ve vergi mahkemelerince tek hâkimle verilen kararlara karşı başvurulan itirazları inceler.

> Danıştay ise, idare mahkemeleri ve bölge idare mahkemelerince verilen hüküm ve diğer kararların temyiz incelemesini yapar. Danıştay, aynı zamanda, kanun tasarıları, kamu hizmetlerinin yürütülmesine ilişkin imtiyaz sözleşmeleri hakkında görüş bildirmek, tüzük tasarılarını incelemek, idari uyuşmazlıkları çözmek ve kanunla gösterilen diğer işleri yapmakla da görevlidir.

Anayasa yargısında görevli mahkeme Anayasa Mahkemesidir. Anayasa mahkemesinin asli görevi kanunların, kanun hükmünde kararnamelerin ve diğer bazı yasama işlemlerinin Anayasa’ya uy*gunluğunu denetlemektir. Bunun yanında Cumhurbaşkanı veya bakanlar ya da yüksek yargı or*ganlarının üyeleri gibi bazı kişileri, görevleri ile ilgili suçlardan dolayı yüce divan sıfatıyla yargılamak; siyasi partilerin kapatılması davaları hakkında karar vermek gibi başka görevleri de vardır.

Diğer yargı kolları askerî idari yargı, askerî ceza yargısı ve uyuşmazlık yargısı olarak üçe ayrılabilir. Askerî idari yargı, askerî olmayan makamlarca tesis edilmiş olsa bile, asker kişileri ilgilendiren ve askerî hizmete ilişkin idari işlem ve eylemlerden doğan uyuşmazlıkların yargı denetimini yapan yargı koludur. Askerî idari yargı tek derecelidir ve bu yargı kolunda Askerî Yüksek İdare Mahkemesince yargılama yapılır. Askerî ceza yargısında, asker kişilerce işlenen askerî suçlar ile bunların asker kişiler aleyhine veya askerlik hizmet ve görevleriyle ilgili olarak işledikleri suçlara ait davalara bakılır. Ancak asker kişilerce işlenmiş olsa dahi, devletin güvenliğine, anayasal düzene ve bu düzenin işleyişine karşı suçlara ait davalar, adli yargı kolunda görevli olan mahkemelerde görülür. Askerî ceza yargısındaki ilk derece mahkemeleri, askerî mahkemeler ve disiplin mahkemeleridir. Askerî mahke*melerin karar ve hükümlerinin temyiz incelemesi ise Askerî Yargıtay tarafından gerçekleştirilir. Mali yargıda görevli organ ise Sayıştaydır. Sayıştay, merkezi yönetim bütçesi kapsamındaki kamu idareleri ile sosyal güvenlik kurumlarının bütün gelir ve giderleri ile mallarını, Türkiye Büyük Millet Meclisi adına denetlemek ve ayrıca sorumluların hesap ve işlemlerini kesin hükme bağlamakla görevlidir.

Uyuşmazlık yargısı ise farklı yargı kolları arasında ortaya çıkan yargı yolu uyuşmazlıklarını gidermek amacıyla teşkil edilen yargı koludur. Adlî, idari ve askerî yargı mercileri arasındaki görev ve hüküm uyuşmazlıklarını kesin olarak çözmekle görevli ve yetkili yüksek yargı merci Uyuşmazlık Mahkeme*sidir. Ancak, diğer yargı mercileri ile Anayasa Mahkemesi arasındaki görev uyuşmazlıklarında, Ana*yasa Mahkemesinin kararı esas alınır.