Mustafa Kemal Paşa’nın İstanbul Matbuat Cemiyeti İle Haberleşmeleri

Mustafa Kemal Paşa Ulusal Bağımsızlık Savaşı yönünden İstanbul basınının ne kadar önemli olduğunu biliyor ve daha Ulusal Bağımsızlık Savaşının başlarında ulusal davayı basın yoluyla Türk ve dünya kamuoyuna tam olarak duyuramamanın sıkıntısını çekiyor; bu sıkıntıyı gidermek için de İstanbul basınından yararlanmak ve böylece olaylardan İstanbul’u Anadolu’yu dünyayı haberdar kılmak istiyordu.
Mustafa Kemal Paşa daha Erzurum Kongresi toplanmadan 10 Temmuz 1919’da İstanbul Matbuat Cemiyetine yolladığı telde vatan ve milletin tehlikede olması nedeniyle kamuoyunu aydınlatmak ve bilgi vermek durumunda olan Basın Heyetine durumu bildirip İstanbul gazetelerinin yardımını istemişti. 50 Bu arada Ulusal Bağımsızlık Savaşı sırasında 13 Ekim 1919’da İstanbul’dan Mustafa Kemal’e bir tel çeken Yüzbaşı Ali Şevket Mustafa Kemal’in İstanbul’a gelmesini İstanbul kamuoyunun istediğini bir gazete dışında bütün İstanbul basınının “Hareket-i Milliye”nin lehinde olduğunu İstanbul’da çıkan İngilizce bir gazetenin Peyam-ı Sabah’ta tercüme edilen kısmında Harekât-ı Milliye’yi “ittihatçılık” ile suçlayan ifadeler olduğunu bildiriyordu. 51 Bundan da anlaşıldığına göre İstanbul basını ulusal hareketin lehindedir. Ama Anadolu’dan gelen yakınmalardan da anlaşılacağı üzere millî birliği bütünleyici hareketler İstanbul basını tarafından engellenmektedir. Aslında İstanbul’daki basın mensupları Mustafa Kemal ve Ulusal Bağımsızlık Savaşını desteklemek eğilimindedirler ama İstanbul’daki sansür ve baskı nedeniyle bunları söz konusu edememektedirler. Buna karşılık İstanbul basınının mensupları Mustafa Kemal Paşa’ya yazdıkları yazılarında Ulusal Bağımsızlık Savaşını desteklediklerini bildirmekte ama ellerinde olmayan nedenlerle kendilerine yollanan yazıları yayınlayamadık-larından yakınmaktadırlar. Mustafa Kemal İstanbul gazetelerinden Peyam-ı Sabah gazetesinde çıkan ve ulusal hareketçilerin “ittihatçılar” olduğu yolundaki iddianın yanlış olduğunu da vurgulamak zorunda kalmıştır. Mustafa Kemal memlekette “İttihat ve Terakki”ye olan düşmanlığı bildiği için millî hareketin İttihat ve Terakkî ile ilgisi olmadığını belirten bir beyanname ile bu gibi haberlerin yalan olduğunu İstanbul basınına duyurmuştur. Tasvir-i Efkâr adına Velit Bey İstiklâl yazarı Rauf Bey İleri adına Ahmet Saki Bey Vakit adına Ahmet Emin Sivas’taki Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk-u Milliye Cemiyeti Heyet-i Temsiliyesine çektikleri telde bu beyannameyi aldıklarını ancak beyannamenin ilk kısmının bazı devletleri gereksiz yere kızdıracak şekilde olduğu bu yüzden de sansürden geçemeyeceğini; diğer kısımların psikolojik etki yapacak şekilde yazılmadığı ve bu telgrafın çekilmesi sırasında anlamı değiştirecek noksan ve hataların olması nedeniyle İstanbul basınında yayınlanmasının uygun olmadığını açıklayarak bu konuda Heyet-i Temsiliyenin düşüncesinin ne olduğunu sormuşlardır.52 Gerçekten de İstanbul’da gerek İtilâf Devletlerinin gerekse Padişah’ın basın üzerine büyük etkisi sansür şeklinde ortaya çıkmakta ve sansür nedeniyle pek çok yazı yayınlanamamaktaydı. Bu yüzden İstanbul basınının sansür nedeniyle bu beyannameyi basamayacaklannı belirtmesini olağan karşılamak gerekir.
İstanbul basınının mensupları Ulusal Bağımsızlık Savaşı yolunda olduklarını sürekli olarak Mustafa Kemal Paşa’ya duyurmaktadırlar. İstiklâl gazetesinin yazarı 6 Ekim 1919’da Sivas’ta Mustafa Kemal Paşa’ya çektiği telde vatanın kurtulmasında en kutsal ve acele şartın millî birliğin sağlanması olduğunu bildirmiş ve haberleri yeterince alamayan İstanbul basınının tereddüt ve endişe içinde olduğunu bu yüzden yazılarına ışık tutacak haberlerin Tasvir-i Efkâr Vakit Akşam Türk Dünyası İstiklâl gazetelerine gönderilmesini istemişti. 53 Mustafa Kemal Paşa İstanbul’daki İleri Gazetesi yazarı Celâl Nuri Bey’e 8 Ekim 1919’da çektiği telde sansürün zararlarını dile getirmiş sansür hakkında yeni kabineye gerekli arzların sunulduğunu sonucun beklendiğini ulusal isteklerin yerine getirilmesi için mevcut hükümetin “istiklâl-i millînin ve meşrutiyetin” maddelerini teşkil eden basın hürriyetinin sağlanmasına hep birlikte yardımcı olunması istenmektedir demiştir.54 Aynı gün 8 Ekim 1919’da Celâl Nuri Bey Mustafa Kemal Paşa’ya çektiği telde “Gazanız mübarek olsun” diyerek İleri gazetesi ile çalışmaya devam ettiklerini kamuoyunu geceli gündüzlü aydınlattıklarını yalnız Dahiliye Nazırı ve Matbuat Müdürünün basını sıkıştırdığını örneğin “Meclis-i Müessesan” gibi kelimeleri sansürün kaldırdığını belirtmekteydi.55 Aynı gün Matbuat Cemiyeti Başkanı ve Tasvir-i Efkâr Başyazarı Velit (Ebüzziya) ve Matbuat Cemiyeti İkinci Başkanı Giritli Ahmet Saki Mustafa Kemal Paşa’ya göndermiş olduğu beyannameyi aldıklarını İstanbul’daki gazetelerin millî birlik için çalıştıklarını yalnız bu konuda daha geniş çalışmalarda bulunabilmeleri için açık talimat ve aydınlatmaların yapılması gerektiğini de belirtmekteydiler. Aynı yazıda yedi aydır Ferit Paşa Hükümetinin şiddetli baskısına karşın millî görevi yapmaya çalıştıklarını ancak sansür nedeniyle gerekli yazıları yazamadıklarını ifade etmişlerdir. 56 Mustafa Kemal Paşa da verdiği cevapta 7/8 Ekim 1919’daki Heyet-i Temsiliyenin verilmiş olduğunu zaten açıklamıştı. 57 Ancak beyanname yayınlanamamıştır.
İstanbul basını Mustafa Kemal Paşa ile temsilcilerinin buluşmalarını ve gerekli bilgilerin ilk kaynaktan alınmasını arzu etmekteydi. Matbuat Cemiyeti Başkanı Velit (Ebüzziya) Mustafa Kemal Paşa’ya 11 Ekim 1919’da çektiği telde gazetecilerden ve diğer kişilerden oluşan heyetin Mustafa Kemal Paşa ile görüşmek üzere her iki tarafa yakın bir yerde buluşmak istediklerini bunun mümkün olup olamayacağını sormuştu. 58 Mustafa Kemal Paşa bu isteği yerinde bulmuş ve ilk önce kurulacak olan heyetteki kişilerin isimlerinin bildirilmesini istemişti. 59
Mustafa Kemal Paşa Sivas’ta Kongre sırasında ve sonrasında görüldüğü üzere Anadolu basını ile olduğu kadar belki de daha çok İstanbul basını ile de ilgilenmiş onlarla ilişki kurmuştu. Mustafa Kemal Paşa ulusal bağımsızlık fikrini ve o zamana kadar yapılan hareketleri Kongre kararlarını amaçlarını İstanbul’a da duyurmak ve İstanbul halkının da desteğini kazanmak istiyordu. Bu düşüncelerini ve Ulusal Bağımsızlık Savaşının amaçlarını İstanbul’a ancak basın yolu ile duyurabilirdi. Onun için de henüz Sivas’ta iken İstanbul basını ile ilişki kurmuştu. Mustafa Kemal Paşa’nın bu ilişkileri az önce de gördüğümüz gibi İstanbul’daki Tasvir-i Efkâr ileri Vakit İfham Türk Dünyası Akşam istiklâl gazeteleri ile olmuştur. Bu konuda Velit (Ebüzziya) ve Ahmet Saki Matbuat Cemiyeti Başkanı ve yardımcısı olarak önemli rol oynamışlardır. Mustafa Kemal Paşa Velit Bey’e Sivas’ta yayınlanan İrade-i Milliye gazetesinin Kongre kararlarına ait yayın ve makalenin görülüp görülmediğini sormuş Heyet-i Temsiliyenin tebliğlerinin Matbuat-ı Osmaniyeye verilmesini rica etmişti. Osmanlı Matbuat Cemiyeti Başkanı Velit Bey ise yazdığı cevapta bu hususların Osmanlı Matbuat Cemiyetine yarın yani 9 Ekim 1919’da verileceğini Mustafa Kemal’in talimatları ve aydınlatmaları ile hareket edeceklerini hatırlatmıştı. Velit Bey ayrıca kendisinin Arıburnu’nda onun yanında bulunduğu sıralarda onun övgüsünü kazandığından dolayı teşekkürlerini ileterek başarı için dua edeceğini de belirtmişti. 60
İstanbul basınının Mustafa Kemal Paşa’nın talimatları ve fikirleri doğrultusunda hareket edeceklerinin İstanbul Matbuat Cemiyeti tarafından belirtilmesi Mustafa Kemal’in Ulusal Bağımsızlık Hareketinin artık İstanbul basını tarafından da benimsendiğini göstermesi bakımından önemlidir.
Görülüyor ki Osmanlı Matbuat Cemiyeti Başkanı Velit Bey Mustafa Kemal’in yanındadır. Bunda Mustafa Kemal’in bu tarihe kadar devlete hizmetlerinde hep başarılı olması Ulusal Bağımsızlık Hareketinde örgütlenmelerin hızlanması ve başarılı olması yanında İstanbul Hükümetinin hiçbir şey yapamaması Mustafa Kemal Paşa’nın halkın gözünde gerçek bir kahraman ve önder olarak tanınmasının da büyük payı vardır. Mustafa Kemal 8 Ekim 1919’da Osmanlı Matbuat Cemiyeti Başkanı Velit Bey ve İkinci Başkan Ahmet Saki Bey vasıtasıyla millî birliği kuvvetlendirmek yolundaki kendilerine yazdıkları yazılardan dolayı Tasvir-i Efkâr İleri Vakit Türk Dünyası İlham Akşam İstiklâl gazetelerine teşekkür de etmiştir.61
Mustafa Kemal İstanbul basını ile sıkı bir işbirliğine girişmiş gibi gözükmektedir. Millî birliği kurabilmek için birlikte çalışmanın iyi sonuçlar doğuracağını İstanbul basınına açıklayan Mustafa Kemal onlardan yardım istemektedir. Bu yüzden basın mensupları ile görüşmek ve görüşme heyetinde kimlerin olduğunu öğrenmek istemekteydi. Velit Bey 15 Ekim 1919’da Mustafa Kemal’e çektiği telde heyet üyelerini şöyle açıklamıştı: İstiklâl Başyazarı Rauf Ahmet İfnam sahiplerinden eski Nafıa Nazırı Ferit Türk Dünyası Başyazarı Nebizade Hamdi Atî sahiplerinden Ahmet Saki Tasvir-i Efkâr Başyazarı Velit Bey eski Sıhhiye Müdürü Adnan Osmanlı Bankası Meclisi üyelerinden Halit Harbiye Nezareti eski müsteşarı Miralay İsmet Tedrisat-ı Aliye Müdürü Selâhaddin Yusuf Akçura. Mustafa Kemal Paşa yakında İstanbul’a Heyet-i Temsiliyeden bir delegenin geleceğini beyan ettiğinden bu kişilerin bu delege ile görüşüp kendi düşündüklerini ve bildiklerini geniş olarak anlatacaklarını Velit Bey ayrıca izah etmişti. 62 Mustafa Kemal aynı gün heyette bulunan ve asker kökenli eski Harbiye Bakanlığı Müsteşarı Miralay İsmet Bey’e bu heyetteki üyeleri sorduğu gibi bunların amaçlarının ne olduğunun öğrenilmesini de istemişti. 63 Mustafa Kemal Paşa İstanbul’daki gazetecilerin bir millî grup oluşturduklarını duymuştu ismet Bey’den istediği bilgiler bu sebebe dayanıyordu. Mustafa Kemal’in bu arada yayınlanması için İstanbul gazetelerine gönderdiği beyanname yayınlanamamıştı. Nedeni sansürdü. Mustafa Kemal Paşa 16 Ekim 1919’da İstanbul gazetelerinin başyazarlarına çektiği telde bu tehirin yerinde olduğunu ama buna benzer yayınların yapılması gerektiğini ve bunun için çalışılmasını rica etmişti. 64 Görülüyor ki Mustafa Kemal Paşa da İstanbul basınının içinde bulunduğu sıkıntıyı takdir etmektedir.