Türk Devletlerinde Ferman

[Asi Ruh]

Ferman

Padişahların herhangi bir iş hakkında tuğra veya nişanını taşıyan yazılı emri. Ferman; Farsça bir kelimedir. Emir irade ve buyruk demektir.
Ferman kelimesi İlhanlılar tarafından İslâmiyet'i kabul etmelerinden sonra kullanılmış daha sonra da Osmanlılar'a geçerek yerleşmiştir. Büyük Selçuklular Anadolu Selçukluları ve Memlûklar'da ferman yerine “tevki” kullanıldığı gibi İlhanlılar Timurlular Karakoyunlu ile Akkoyunlu devletleri Altınordu ve Kırım Hanlıklarında “yarlığ” kelimesi de kullanılmıştır. Tevki ve yarlığ kelimeleri padişahın tuğrası bulunan ferman anlamındadır.

Osmanlılarda Ferman yedi esas üzerine yazılırdı: 1) Ferman kelimesinin anılması 2) Fermanın yazıldığı kişinin rütbe derecesine göre dua ve övgü yazılması 3) Fermanın gönderilme sebebi 4) Ferman gönderilen kişiye padişah isteğinin emrolunması 5) Yapılması istenilen işin belirtilmesi 6) Verilen işin bitirilmesi için istek 7) Fermanın tarihi ve gönderildiği yerin ismi.

Osmanlılarda iki çeşit fermana rastlanmaktadır. Fermanlardan birisi doğrudan doğruya dîvândan mâliyeden yazılıp üzerine hükümdarın tuğrası çekilerek gönderilen emr-i şerîf idi. Diğeri ise tuğralı bir fermanın üzerine ve baş tarafına padişahın kendi el yazısıyla fermanda yazılanı teyid eden iradedir. “Hatt-ı Hümâyûnla Muvaşşah” yani padişahın el yazısıyla tezyin edilmiş olan ikinci çeşit ferman işin ehemmiyetini göstermek hakkında teveccüh gösterilen zâta yahut da tehdit edici olarak bir vali veya serasker vesâireye gönderilirdi. Ferman şekil olarak dîvânî hat denilen girift keşideli yazıyla yazılırdı.