Şiirde Ölçü

**Jaqen** · 28.10.2012, 18:17

ÖLÇÜ (VEZİN)

Ölçü (Vezin): Manzum metinlerde, kelime savurganlığını dizginleyerek dilin musikisini öne çıkarmaya yarayan bir unsurdur.

Edebiyatımızda kullanılan vezinler:

ARUZ ÖLÇÜSÜ

Arap edebiyatından alınan ve dizelerdeki hecelerin açık ya da kapalı oluşuna dayanan bir vezindir. Başta Divan edebiyatında olmak üzere Halk edebiyatının son dönemlerinde, Tanzimat, Servet-i Fünun ve Fecr-i Ati döneminde de kullanılmıştır.

a. İmale (çekme, uzatma): Kısa olan bazı hecelerin ölçüye uydurulması için uzun okunmasına denir.

b. Zihaf (kısma): İmalenin tersidir. Arapça ve Farsça sözcüklerdeki uzun heceyi, ölçünün gerektirdiği yerde kısa hece gibi okumaya denir.

c. Med (kabartma): Aruzda ritim denen iç ahengi sağlamak amacıyla iki heceyi bir hece durumuna getirmek, yani bir tam sesi bir buçuk sese yükseltmektir. Med, her zaman bir uzun hece ve onu takip eden kısa hece arasında yapılır. Yani med, iki kapalı hece arasında bir açık hece bulunması gerektiğinde sonu bir uzun ünlü ve bir ünsüzle biten birinci heceyi imaleden biraz daha uzun okumaktır.

d. Vasl (ulama, ulaştırma, liyezon): Kapalı bir heceyi açık höle getirmek için, son hecesi ünsüz bir harfle biten bir sözcüğün, kendinden sonra gelen ve ilk hecesi ünlü olan sözcüğe kendiliğinden bağlanması ve iki sözcüğün tek sözcük gibi okunmasıdır. Ulama aslında bir kusur sayılmaz, çünkü şiirdeki musikiyi artırır.

e. Kasr (kısaltma, inceltme): Uzun heceyi hafifletmek, inceltmektir. Aruzda uzun olan “mâh, şâh, nigâh” gibi bir sözcüğü hafifleştirerek “meh, şeh, nigeh” şeklinde okumaktır. “İstanbul” gibi kimi özel adların “Stanbul” şeklinde okunması da kasr ile ilgilidir.

Örnek:

Ol şeh-süvâr-ı mülk-i saadet ki rahşına
Ceylan deminde arsa-i âlem gelirdi teng

Baki

f. Sekt-i melîh (Güzel kesme): Sözlük anlamı “güzel kesme”dir. Yalnız “mef’ûlü mefa’ûlün” kalıbında yapılır. Bu parçalardaki “-lü” ve “me-” açık hecelerinin birleşerek bir uzun hece oluşturmasıyla bir uyum kesikliği meydana getirmektir. Bu durumda ölçü ”mef’ûlün fa’ûlün fa’ûlün” biçimine girer.

Örnek:

Bir yoldu parıldayan gümüşten
Gittik.... Bahs açmadık dönüşten

Yahya KEMAL

Takti: Aruz ölçüsüyle yazılmış bir şiirdeki ölçüyü belirleyebilmek için şiiri oluşturan hecelerin (.) veya (—) işaretiyle gösterilmesine ve kalıplarının bulunmasına “takti” denir. Takti, ölçünün parçalarını belirlemeyle ilgilidir.

Örnek:

Bu harmanın gelir sonu kapıştırın giderayak
Yarın bakarsınız söner bugün çatırda yan ocak

. - . - / . - . - / . - . - / . - . –

Mefâ’ilün / mefâ’ilin / mefâilün / mefâilün

Tevfik Fikret, Hân-ı Yağma

Aruz Kalıpları: Aruz kalıpları Arapça’dakı “faa’le” eyleminden türetilmiş olan “falün,feûlün,fâlün,fâilatün, müstef’ilün, mefâilün, mütefâilün, müstef’ilâtün” gibi sözcüklerden birinin tekrarlanmasıyla veya birkaçının yan yana getirilmesiyle ortaya çıkar.

Belli başlı aruz kalıpları:
Feûl (. -)
Feûlün (. - -)
Feilün (. . -)
Fâilün (- . -)
Mef’ûlü (- - .)
Fâilâtü (- . - .)
Feilâtün (. . - -)
Fâilâtün (- . - -)
Mefâîlü (. - - .)
Mefâîlün (. - - -)
Mefâilün (. - . -)

Türk şiirinde en fazla kullanılan kalıplar:

Fâilâtün fâilâtün fâilâtün fâilün (-.--/-.--/-.--/-.-)
Feilâtün feilâtün feilâtün feilün (..--/..--/..--/..-)
Mefâîlün mefâîlün mefâîlün mefâîlün (.---/.---/.---/.---)
Mefûlü fâilâtü mefâîlü fâilün (--./-.-.-/.--/-.-)

Örnek:

Bu gamze değil belâdır ey dost
Bu hande değil cefâdır ey dost

- - . / . - . - / . - -

Mef’ûlü / mefâ’ilün /fa’ûlün
Ahmet Paşa

Aruz Kuralları:
Farsça tamlama eki olan “-i” ile “ve” anlamındaki “ü, vü” bağlacı vezin gereği uzun da kısa da olabilir.
Bir şiirin vezni en az iki dizeden hareket ederek bulunabilir. Tek dizeye bakarak vezin bulunmaz.
Hecelerin açık kapalı değerleri karşılıklı kontrol edilir. Önce imkân varsa ulama, yoksa imale yapılır. Zihaf çok az bulunduğu için en son o ihtimal düşünülür.
Aruzla yazılmış dizelerin son heceleri her zaman uzun sayılır.
Aruz ölçüsünde üç tane kapalı hece, yani kısa okunan hece yan yana gelmez, çünkü buna uygun bir aruz kalıbı yoktur.
Aruz vezninde tef’ileler heceleri bölebilir. Hece ölçüsündeki gibi okuyuşta tef’ilelerde durgu yapılmaz.

Alıntı.

**Jaqen** · 28.10.2012, 18:19

HECE ÖLÇÜSÜ

Tük edebiyatına özgü bir vezindir. Dizelerdeki hece sayısının eşit olmasına dayanır. İslamiyet öncesi Türk edebiyatında, Halk edebiyatında ve Milli edebiyat döneminde kullanılmıştır.

Örnek:

Dağlarda / gazel oldum (3+4)
Okuyup / yazar oldum (3+4)
Ben bir güzel / uğruna (4+3)
Kuruyup / gazel oldum (3+4)

Örnek:

İğnem düştü / yerlere (4+3)
Karıştı / gazellere (3+4)
Tabiyetim / kurusun (4+3)
Sarkarım / güzellere (3+4)

**Jaqen** · 28.10.2012, 18:19

SERBEST ÖLÇÜ

Vezin anlayışını ortadan kaldıran bir düşüncenin ürünüdür. Şairin hiçbir ölçüye bağlı kalmadan dilediği gibi yazmasıdır. Türk edebiyatında ilk defa bunu kullanan Garipçiler'dir. Özellikle 1950'lerden sonra kullanılmıştır.

Örnek:

Baş Ağrısı

Yollar ne kadar güzel olsa,
Gece ne kadar serin olsa,
Beden yorulur,
Baş ağrısı yorulmaz.

Şimdi evime girsem bile
Biraz sonra çıkabilirim
Mademki bu esvaplarla ayakkaplar benim
Ve madem ki sokaklar kimsenin değil.

Orhan Veli KANIK

28.10.2012, 18:17	#1 (permalink)
Jaqen Root Administrator Kullanıcıların profil bilgileri misafirlere kapatılmıştır.	Şiirde Ölçü ÖLÇÜ (VEZİN) Ölçü (Vezin): Manzum metinlerde, kelime savurganlığını dizginleyerek dilin musikisini öne çıkarmaya yarayan bir unsurdur. Edebiyatımızda kullanılan vezinler: ARUZ ÖLÇÜSÜ Arap edebiyatından alınan ve dizelerdeki hecelerin açık ya da kapalı oluşuna dayanan bir vezindir. Başta Divan edebiyatında olmak üzere Halk edebiyatının son dönemlerinde, Tanzimat, Servet-i Fünun ve Fecr-i Ati döneminde de kullanılmıştır. a. İmale (çekme, uzatma): Kısa olan bazı hecelerin ölçüye uydurulması için uzun okunmasına denir. b. Zihaf (kısma): İmalenin tersidir. Arapça ve Farsça sözcüklerdeki uzun heceyi, ölçünün gerektirdiği yerde kısa hece gibi okumaya denir. c. Med (kabartma): Aruzda ritim denen iç ahengi sağlamak amacıyla iki heceyi bir hece durumuna getirmek, yani bir tam sesi bir buçuk sese yükseltmektir. Med, her zaman bir uzun hece ve onu takip eden kısa hece arasında yapılır. Yani med, iki kapalı hece arasında bir açık hece bulunması gerektiğinde sonu bir uzun ünlü ve bir ünsüzle biten birinci heceyi imaleden biraz daha uzun okumaktır. d. Vasl (ulama, ulaştırma, liyezon): Kapalı bir heceyi açık höle getirmek için, son hecesi ünsüz bir harfle biten bir sözcüğün, kendinden sonra gelen ve ilk hecesi ünlü olan sözcüğe kendiliğinden bağlanması ve iki sözcüğün tek sözcük gibi okunmasıdır. Ulama aslında bir kusur sayılmaz, çünkü şiirdeki musikiyi artırır. e. Kasr (kısaltma, inceltme): Uzun heceyi hafifletmek, inceltmektir. Aruzda uzun olan “mâh, şâh, nigâh” gibi bir sözcüğü hafifleştirerek “meh, şeh, nigeh” şeklinde okumaktır. “İstanbul” gibi kimi özel adların “Stanbul” şeklinde okunması da kasr ile ilgilidir. Örnek: Ol şeh-süvâr-ı mülk-i saadet ki rahşına Ceylan deminde arsa-i âlem gelirdi teng Baki f. Sekt-i melîh (Güzel kesme): Sözlük anlamı “güzel kesme”dir. Yalnız “mef’ûlü mefa’ûlün” kalıbında yapılır. Bu parçalardaki “-lü” ve “me-” açık hecelerinin birleşerek bir uzun hece oluşturmasıyla bir uyum kesikliği meydana getirmektir. Bu durumda ölçü ”mef’ûlün fa’ûlün fa’ûlün” biçimine girer. Örnek: Bir yoldu parıldayan gümüşten Gittik.... Bahs açmadık dönüşten Yahya KEMAL Takti: Aruz ölçüsüyle yazılmış bir şiirdeki ölçüyü belirleyebilmek için şiiri oluşturan hecelerin (.) veya (—) işaretiyle gösterilmesine ve kalıplarının bulunmasına “takti” denir. Takti, ölçünün parçalarını belirlemeyle ilgilidir. Örnek: Bu harmanın gelir sonu kapıştırın giderayak Yarın bakarsınız söner bugün çatırda yan ocak . - . - / . - . - / . - . - / . - . – Mefâ’ilün / mefâ’ilin / mefâilün / mefâilün Tevfik Fikret, Hân-ı Yağma Aruz Kalıpları: Aruz kalıpları Arapça’dakı “faa’le” eyleminden türetilmiş olan “falün,feûlün,fâlün,fâilatün, müstef’ilün, mefâilün, mütefâilün, müstef’ilâtün” gibi sözcüklerden birinin tekrarlanmasıyla veya birkaçının yan yana getirilmesiyle ortaya çıkar. Belli başlı aruz kalıpları: Feûl (. -) Feûlün (. - -) Feilün (. . -) Fâilün (- . -) Mef’ûlü (- - .) Fâilâtü (- . - .) Feilâtün (. . - -) Fâilâtün (- . - -) Mefâîlü (. - - .) Mefâîlün (. - - -) Mefâilün (. - . -) Türk şiirinde en fazla kullanılan kalıplar: Fâilâtün fâilâtün fâilâtün fâilün (-.--/-.--/-.--/-.-) Feilâtün feilâtün feilâtün feilün (..--/..--/..--/..-) Mefâîlün mefâîlün mefâîlün mefâîlün (.---/.---/.---/.---) Mefûlü fâilâtü mefâîlü fâilün (--./-.-.-/.--/-.-) Örnek: Bu gamze değil belâdır ey dost Bu hande değil cefâdır ey dost - - . / . - . - / . - - Mef’ûlü / mefâ’ilün /fa’ûlün Ahmet Paşa Aruz Kuralları: Farsça tamlama eki olan “-i” ile “ve” anlamındaki “ü, vü” bağlacı vezin gereği uzun da kısa da olabilir. Bir şiirin vezni en az iki dizeden hareket ederek bulunabilir. Tek dizeye bakarak vezin bulunmaz. Hecelerin açık kapalı değerleri karşılıklı kontrol edilir. Önce imkân varsa ulama, yoksa imale yapılır. Zihaf çok az bulunduğu için en son o ihtimal düşünülür. Aruzla yazılmış dizelerin son heceleri her zaman uzun sayılır. Aruz ölçüsünde üç tane kapalı hece, yani kısa okunan hece yan yana gelmez, çünkü buna uygun bir aruz kalıbı yoktur. Aruz vezninde tef’ileler heceleri bölebilir. Hece ölçüsündeki gibi okuyuşta tef’ilelerde durgu yapılmaz. Alıntı. Benzer Konular Bu şiirde zafer, kaybetmenin diğer adıdır.... Şiirde Gerçeklik ve Anlam... Şiirde Tema... Şiirde Ahenk (Ses ve Ritim)... Her şiirde Sen gizlisin... Paylaş Share this post on Twitter Follow @Forumaski

28.10.2012, 18:19	#2 (permalink)
Jaqen Root Administrator Kullanıcıların profil bilgileri misafirlere kapatılmıştır.	Cevap: Şiirde Ölçü HECE ÖLÇÜSÜ Tük edebiyatına özgü bir vezindir. Dizelerdeki hece sayısının eşit olmasına dayanır. İslamiyet öncesi Türk edebiyatında, Halk edebiyatında ve Milli edebiyat döneminde kullanılmıştır. Örnek: Dağlarda / gazel oldum (3+4) Okuyup / yazar oldum (3+4) Ben bir güzel / uğruna (4+3) Kuruyup / gazel oldum (3+4) Örnek: İğnem düştü / yerlere (4+3) Karıştı / gazellere (3+4) Tabiyetim / kurusun (4+3) Sarkarım / güzellere (3+4) Paylaş Share this post on Twitter Follow @Forumaski

28.10.2012, 18:19	#3 (permalink)
Jaqen Root Administrator Kullanıcıların profil bilgileri misafirlere kapatılmıştır.	Cevap: Şiirde Ölçü SERBEST ÖLÇÜ Vezin anlayışını ortadan kaldıran bir düşüncenin ürünüdür. Şairin hiçbir ölçüye bağlı kalmadan dilediği gibi yazmasıdır. Türk edebiyatında ilk defa bunu kullanan Garipçiler'dir. Özellikle 1950'lerden sonra kullanılmıştır. Örnek: Baş Ağrısı Yollar ne kadar güzel olsa, Gece ne kadar serin olsa, Beden yorulur, Baş ağrısı yorulmaz. Şimdi evime girsem bile Biraz sonra çıkabilirim Mademki bu esvaplarla ayakkaplar benim Ve madem ki sokaklar kimsenin değil. Orhan Veli KANIK Paylaş Share this post on Twitter Follow @Forumaski