Irak (Kerkük) Türkleri Edebiyatı

[Asrevya]

* Genelde Azeri lehçesine bağlı olan Irak Türkleri edebiyatında Doğu ve Güneydoğu ağız özellikleri de önemli ölçüde etkili olmuştur.

* Irak Türkleri edebiyatı, 1918'e kadar Azerbaycan ve Anadolu Türkleri edebiyatı ile paralellik içindedir.

* Nesimî, Fuzûli, Ahdî, Bağdatlı Ruhi, Garibî, Fazlî (Fuzûli'nin oğlu)... bu topraklarda yetişen edebi kişiliklerdir.

* Irak Türkleri, halk edebiyatı ile klasik edebiyatı birbirine yaklaştırmışlardır.

* 1918'den sonra Anadolu ile bağlantısı kopan Irak Türkleri, edebiyatlarını eski gelenek üstünden sürdürmüşlerdir. Geleneksel yapılarına bağlı kalarak kimliklerini korumaya çalışan Türkmenler, burada kendilerine dönük biçimde yaşamak zorunda kalmışlardır.

* 20. yüzyılda sade dille yazma eğilimi görülmeye başlamıştır. Hicri Dede, Hıdır Lütfi, Mehmet Sadık, Ata Terzibaşı... gibi şair ve yazarlar eserlerini sade dille vermişlerdir. Kimileri ise hece ölçüsüyle yazmıştır. Bu eğilimde, Anadolu'da gelişen Millî edebiyatın etkisi vardır. Halk deyimleri ve ulusal motiflere yer verilmiştir.

* Klasik edebiyat ile halk edebiyatının özelliklerini birleştiren "Hoyrat" türü, yazılı edebiyatta da kendine yer bulmuş, şairler hoyrat türünde eserler vermişlerdir.

* İngiliz mandası önce Türkçe eğitime izin vermiş, sonra da tümden ortadan kaldırmıştır. Böyle olunca ana dili gelişimi büyük darbe yemiştir.

* 1958'de krallık yönetimi sona ermiştir. Yeni dönemle kısmî serbestlik içinde Irak Türkleri, Kerkük Kardaşlık, Afak..." gibi gazete ve dergiler çıkarmışlardır.

* 1959'da Kerkük katliamında Türk aydınlarının önemlileri katledilmiştir. Yaşanan bu sarsıntıya karşın ulusal bilinç diri tutulmuş, çağdaş edebiyatı yaşatma yolunda adımlar atılmıştır. 1961'de çıkan Kardaşlık Dergisi bu yolda hizmet vermiştir. Bu dergi de hükümetçe kapatılmış, kadrosu baskılar altına alınmıştır.

* Ata Terzibaşı; Kerkük Havaları, Hoyrat ve Manileri konusunda kitaplar yayımlamıştır.

* Son dönemdeki bazı yazar ve şairler: Ali Saip, Tevfik Celal Orhan, Mustafa Gökkaya, Nihat Akkoyunlu, Ayhan Kırdar...



Irak (Kerkük) Sözlü Türk Halk Edebiyatı
Tenzile Havaları (Dini Havalar)
Makam Örnekleri
Divan Örnekleri
Karabağı Örnekleri
Gazel Örnekleri
Aşık Havaları
Kerem Havaları
Besteler (Türküler)
Uşağ Mahsulleri (Çocuk Folkloru)
Xoyratlar (Hoyratlar)
Maniler
Sazlamalar (Ağıtlar)
Eskilersözü (Atasözleri)
Tapmacalar (Bilmeceler)
Nükteler (Fıkralar)
Mılla Nasreddin Nükteleri (Molla Nasreddin Fıkraları)
Döeler (Dualar)
Dilek ve Temenni Sözleri
Beddöeler (Beddualar)
Matallar (Masallar)




Irak (Kerkük) Yazılı Türk Edebiyatı
İmadettin Nesimi
Fuzuli
Ruhi
Ahdi
Şeyhoğlu
Nevres-i Kadim
Mehmed Nevruzi
Bedri
Garibi
Es'ad
Haydaroğlu
Fevzi
Kasımi
Halis
İbrahim Razi
Safi
Urfi
Şeyh Rıza
Haki
Faiz
Nevres-i Salis
Kabil
Tabiboğlu
Mehmed Es'ad Erbili
Nakşi
Zeynelabidin
Abdullah Kudsi
Mail
Baha
Hicri Dede
Hıdır Lütfi
Haşim Nahid Erbil
Mehmed Sadık
Mehmed Rasih Öztürkmen
Ahmed Medeni Efendi
Reşit Akif Hürmüzlü
Molla Sabir
Fethi Safvet Kırdar
Esad Naib
Sait Besim Demirci
Nazım Refik Koçak
Tevfik Celal Orhan
Celal Rıza Efendi
Abdulhekim Mustafa Rejioğlu
Mustafa Gökkaya
Osman Mazlum
İzzettin Abdi Beyatlı
Ata Terzibaşı
Rıfat Yolcu
Ali Marufoğlu
Nazih Bezirgan
Haşim Kasım Salihi
Mehmet İzzet Hattat
Felekoğlu
Nesrin Erbil
Nihat Akkoyunlu
Salah Nevres
Erşat Hürmüzlü
Nusret Merdan
Mustafa Ziya
Kitabiyat

*
Alıntı