Özbekistan Türk Edebiyatı

[Asrevya]

Özbekistan Türk Edebiyatı

* Türkçe'nin iki büyük kolundan birine (Çağatay Lehçesi'ne) bağlı olarak gelişen bugünkü Özbek edebiyatı Çağatay edebiyatının bir devamıdır.

* Özbeklerin zengin bir halk edebiyatı geleneği vardır. Alpamış, Köroğlu... çevresinde oluşan destanlar; aşk öyküleri, masal, atasözü, mani, ninni, türkü, ağıt, alkış, kargış, bilmece, atışma, taşlama, sözlü halk tiyatrosu bu ürünlerdendir. Bunlar, 1918'den sonra bilimsel olarak derlenip yazıya geçirilmeye başlanmıştır. Doğal olarak bu ürünler bugünün edebiyatına da bir temel oluşturmuştur.

* Çağdaş Özbek edebiyatı, 1860'tan 1910'lu yıllara kadar bizdeki Tanzimat dönemini andıran bir hazırlık dönemi yaşamıştır.

* Biçimde eskiye, özde yeniye bağlılık gözlenmektedir.

* Edebiyat; toplumu aydınlatma, eğitim, toplumsal aksaklıklar... türünden sorunlara yönelmiştir.

* Bu farklılaşma ve Mehmet Emin Yurdakul, Ziya Gökalp, İsmail Gaspıralı'nın Türkistan'a yayılmaya başlayan düşünceleri, Özbekistan'da da bir yenilik akımı (Cedidcilik) ve millî edebiyat anlayışı uyandırmaya başlamıştır.

* Özbek edebiyatında yenilikçi (Cedidci) dönemi (1903), bu ulusal uyanışla başlamış ve 1930'lara kadar süregitmiştir. Hamza Hakimzade Niyazi, Abdurrauf Fıtrat gibi yazarlar çağdaş edebiyatın öncülüğünü yapmışlardır. Bu dönemde Terakki, Hurşit, Şöhret, Turan, Sada-yı Türkistan, Hürriyet, Ayine gibi gazete ve dergiler yayımlanmış; modern şiir, öykü, oyun... türünde eserler yazılmaya başlamıştır. Ancak, 1925'ten sonra Sovyetler Birliği'nin sanat anlayışı edebiyatta da etkisini duyurmaya başlamıştır.

* 1991'de Özbekistan'ın bağımsızlığım kazanmasıyla ülkede "Ulusal İçerikli" bir edebiyat gelişmeye başlamıştır Bu edebiyatın başlıca temsilcileri şunlardır: Hamit Alimcan, Erkin Vahidoğlu, Abdullah Arifoğlu, Cemal Kemal, Rauf Parfi, Gûlçehre Nurıllayeva, Amar Matcan, Dedehan Hasan, Muhammed Salih, Hasiyet Baba Muradoğlu, Azim Süyün, Umsan Azimoğlu, Şevket Rahman, Erkin Azam, Hurşit Davran, Tahir Kahhar, Sait Ahmet, Naim Karimov, Nazar Eşankul, Seyyar...


Özbek Halk Edebiyatı

Ertekler/Masallar
-Kence Batır/Küçük Bahadır
-Ecder Kuş/Ejder Kuş
-Altın Tarvuz/Altın Karpuz
-Ilan Peri/ Yılan Peri
-Zümred ve Kimmet/Zümred ve Kımmat
-Üç Yalganda Kırk Yalğan/Üç Yalanda Kırk Yalan
-Kılıç Batır/Kılıç Bahadır
-Altın Beşik
-Toy/Düğün
-Boz Bala/Bozoğlan
-Aycemal Bilen Kel /Aycemal ile Kel
-Üç Köknarı/Üç Esrarkeş
-Yetti Ehmak/Yedi Ahmak
-Ur Tokmak/Vur Tokmak

Halq Qoşıgleri /Halk Türküleri

-Terme Qoşıglar/Aşık Türküleri
-Harezm Qoşıgları / Harezm Türküleri
-Mehnet Qoşıgları /Mihnet Türküleri

Elleler /Ninniler

-Elleler-Beşik Qoşıgları /Ninniler- Beşik Şarkıları
Yığı-Yoğlavlar/ Ağıtlar

Ölenler /Merasim Türküleri
Yar-Yar Leperler /Yar Yar ve Atışma Manileri

-Kelin Selam /Gelin Selamlama
-Leperler/Atışma Manileri

Destanlar

-Alpamış
-Tahir ve Zühre
-Rüstemhan
-Hasanhan
-Miskal Peri
-Küntuğmış
-Evezhan/Avazhan
-Çembil Kemeli /Çambil Kuşatması
-Ereli ve Şereli /Erali ve Şerali

Makaleler / Atasözleri

-Vatan ve Vatanperverlik / Vatan ve Vatanseverlik
-Doğruluk ve Eğrilik
-Yahşilik ve Yamanlik/İyilik ve Kötülük
-Batirlik ve Qorqaqlik /Kahramanlık ve Korkaklık
-Muhebbet,Vefa ve Bevefalik /Muhabbet ,Vefa ve Vefasızlık
-Erk ve Erksizlik / Güç ve Güçsüzlük
-Sevinç ve Gam

Toy ve Matem /Şenlik ve Matem
Hayvanlar ve Kuşlar

Yıl Faslları ve Tabiat Hadiseleri Haqıda /Yılın Mevsimleri ve Tabiat Hadiseleri Hakkında
Tapışmaqlar/Bilmeceler

-Gök, Yer Su Hakkında
-Tabiat Hadiseleri ve Mevsimler Hakkında
-İnsan, Uzuvları ve Özellikleri Hakkında
-Hayvanlar Hakkında
-Kanatlı Hayvanlar ve Kuşlar Hakkında
-Ertek-Tapişmaq /Hikaye Bilmece
-Aytişuv-tapişmaq/Soruşmalı Bilmece
-Tez Aytışlar/Tez Söyleyişler

Letifeler/Fıkralar
Lafler/Laflar(Palavralar)
Äskıyä/Askiye
Dua-Alqışlar/Dua- Alkışlar
Qarğışlär/Kargışlar
Rivayetlär/Rivayetler

-Zängi Ätä Häqıdä Riväyät /Zenci baba Hakkında Rivayet
-Ämir Temur Häqıdä Riväyät /Emir Timur Hakkında Rivayet
-Ämir Temurniñ Säfäri /Emir Timur'un Seferi
-Babur Häqıdä Riväyätlär/Babur Hakkında Rivayetler
Äfsänälär /Efsaneler

-Beruniyniñ Däm Äliş Künläri/Biruni'nin Dinlenme Günleri
-"Yer Yutıb Yubarişi Mümkin"/ "Yerin Yutuşu Mümkün"
-Soñdi Dämgäçä / Son Dinlenmeye Kadar
-İbn Sinä Häqıdä Äfsänälär / İbni Sina Hakkında Efsaneler
-Uluğbek Häqıdä Äfsänälär / Uluğ Bey Hakkında Efsaneler
-Buhara Hani Bilän Bähşi Häqıdä Äfsänä / Buhara Hanı ile Bahşi Hakkında


Balalar Folklorü /Çocuk Folkloru

Özbek Yazılı Edebiyatı

Mahmut Kaşgari
Yusuf Has Hacib
Ahmed Yügneki
Ahmed Yesevi
Süleyman Bakırgani
Rabguzi
Kutb
Hafız Harezmi
Harezmi
Seyfi Sarayi
Hocendi
Yusuf Emiri
Lutfi
Haydar Harezmi
Gedai
Sekkaki
Atayi
Said Ahmed
Yakıni
Ahmedi
Said Kasımi
Hüseyin Baykara
Ali Şir Nevayi
Şeybani Han
Muhammed Salih
Ubeydi
Padişah Hace
Babür
Kamran Mirza
Meclisi
Bayramhan
Ebulgazi Bahadır Han
Turdı
Babarahim Meşreb
Sofi Allahyar
Hüveyda
Nişatiy
Andelib
Revnak
Saykali
Rakım
Mücrim Abid
Uzlet
Gaziy
Gülhaniy
Maden
Munis
Uveysiy
Şevki Kattakurgani
Fazli
Nadire
Mahmur
Şevki Namengani
Agehi
Hiramiy
Pisendiy
Mahmur Kariziy
Talip Talibiy
Kamil Harezmi
Daiy
Miriy
Ümidiy
Feruz
Mukımiy
Zevki
Han Şair Emiri
Furkat
İshakhan İbret
Sıddıki Aczi
Muhammedşerif Sufizade
Raci Hokandi
Mahmud Hoca Behbudi
Münevverkari Abdüreşidov
Abdullah Avlani
Sadriddin Ayni
Miskin
Avaz
Abdurrauf Fıtrat
Sıdkiy Handaylıkiy
Hamza
Habibi
Çolpan
Abdullah Kadiri
Elbek
Ziya Said
Gafur Gulam
Batu
Aybek
Sabir Abdulla
Nezir Seferov
Uygun
Abdulla Kahbar
Mirkerim Asım
Maksud Şeyhzade
Hamid Alimcan
Kamil Yaşın
Mirtemir
Osman Nasir
Zülfiye
İbrahim Rahim
Şeraf Reşidov
Turab Töle
Şöhret (Alimov Gulam)
Askad Muhtar
Seid Ahmed
Şükrilla
Remz Babacan
Mirmuhsin
Server Azimov
Özbek Bahşıları İcadı
Özbek Bahşıları İcadı - Makale
Cuman bülbül
Ergeş Cumanbülbüloğlu
Fazıl Yoldaşoğlu
Polken
İslam Şair Nazaroğlu
Umir Seferov
Halyar Abdülkerimoğlu
Amin Bahşı
Cora Eşmirzaoğlu
Tille Kempir
Kulsamed Bahşı
Yadgar Bahşı
Umerkul Polken
Kadir Bahşı Rahimoğlu
Çarı Bahşı Umirov
Abdunazar Payanoğlu
Rozi Kultöreoğlu
Rahmetulla Yusufoğlu
Kahnar Bahşı Kadiroğlu

*
Alıntı