Servet-i Fünun Döneminde Eleştiri

**DeLi.Cocuk** · 05.09.2013, 20:17

Servet-i Fünun Döneminde Eleştiri

Servet-i Fünûn edebiyatı döneminde Batı tarzında tenkitler ka*leme alınmıştır. Bu dönemde Ahmed Şuayb Hüseyin Cahit Cenap Sahabettin tenkit yazıları yazmıştır.
Edebiyatımızda "eski-yeni" tartışması tenkit türünün gelişme*sine katkı yapmıştır. "Eski-yeni" tartışması 1809'dan itibaren üç yıl sürmüştür. Bu tartışma temelde fikir tartışması olmasına rağmen zaman zaman kişiselliğe de dökülmüştür. Eskinin ten*kit anlayışı Divan edebiyatındaki "hiciv" Halk edebiyatındaki "taşlama" ve Batı edebiyatındaki "izlenimci tenkit" ile paralellik*ler gösterir. Servet-i Fünûncular ise Muallim Naci'nin etrafında*ki heyecanlı topluluğa göre daha objektif davranmışlardır.
Bu dönemdeki Doğu-Batı mücadeleleri sırasında Divan edebi*yatını tutanların modern (bilimsel nesnel) tenkidi bilmemeleri nedeniyle sürekli polemiğe yol açacak yazılar yazmaları karşı*sında Servet-i Fünûncuların da zaman zaman polemik yaptık*ları görülmüştür. Bu tür yazıları kaleme alan sanatçıların başın*da Batı cephesinde (yeni) Hüseyin Cahit Yalçın gelmektedir. Hüseyin Cahit bu polemiklerinin bir kısmını sonradan "Kavga*larım" (1910) adlı kitabında toplamıştır.
Servet-i Fünûn edebiyatının temel esaslarını topluma açıkla*mak amacıyla yazılan pek çok yazı vardır. Servet-i Fünuncular arasında olmasına rağmen bu edebiyat topluluğunun şiir anlayışını eleştiren ilk sanatçı Ahmed Şuayb olmuştur. Ali Ekrem'in "Şiirimiz" (1900) adlı otokritiği (öz eleştiri) de bu nitelikte bir yazıdır. Sanatçı bu yazısında Servet-i Fünûn şiiri*ni değerlendirmiş içinde bulunduğu edebiyat topluluğunun şi*ir anlayışını eleştirmiştir.

Bu dönemde Servet-i Fünûncular Tanzimatçılardan farklı ola*rak Divan edebiyatını kötülemekten çok kendilerini ifade et*meyi tercih etmişler kendi sanat anlayışlarına uygun eserler or*taya koymuşlardır. Eskinin temsilcilerinin saldırılarına bu şekil*de cevap vermişlerdir. Sanatçılar şiirde kullanılan sözcüklerin yapmacıklığı anlam karışıklığı aşırı Batı hayranlığı konularında yöneltilen ağır eleştirilere karşı objektif ve düzeyli kalmayı ba*şarmışlardır.
Servet-i Fünûncular Türk edebiyatındaki tenkit anlayışını bir*çok noktada kusurlu bularak edebiyatımızda yeni bir tenkit an*layışı geliştirmek istediler. Servet-i Fünûn'dan önceki kuşaklar Batılı sanatçıların edebiyata dair görüşlerinden yararlanmış ol*makla birlikte Batılı tenkitçilerin tenkit türündeki eserleri ile ya*kından ilgilenmemişlerdir. Servet-i Fünûncular Batılı yazarların eserlerini daha büyük bir dikkatle inceledikleri gibi batının ta*nınmış tenkitçilerinden de geniş ölçüde yararlanmışlardır.
Servet-i Fünûncular edebî tenkitte "tarihçi tenkit" metodunun ilkelerine bağlı kalmaya çalıştılar. Hippolyte Taine (İpolit Ten) tarafından sistemleştirilen bu tenkit metodu "ırk çevre zaman" formülüyle özetlenebilir. Taine'e göre edebiyat toplumun ifadesidir. Ona göre toplumu anlamak için önce o toplu*mun edebiyatı araştırılmalıdır. Yazarlar binlerce değişik nedenin bir sonucudur. Bu bağlamda inceleme yapılınca anlaşılır ki yazar önce "ırk"ının sonra içinde yaşa*dığı "çevre"nin ve "zaman"ının ürünüdür işte edebî tenkitte her şeyden önce bunlar ele alınmalıdır. Bun*lar iyice anlaşılmadan herhangi bir yazar anlaşılamaz.
Servet-i Fünûncular edebî eserde estetik bir amaç ararlar. On*ları kendilerinden önceki edebiyatçılardan ayıran niteliklerden biri de edebî eser karşısındaki tavırlarıdır. Onlar edebî zevkin değişmesini ele almışlar edebî zevkin zamana bağlı olarak de*ğiştiğini söylemişlerdir. Edebiyatın yararlılık amacının olmadığı*nı ahlakçı bir gaye gütmediğini ısrarla vurgulamışlardır. Onlara göre bir edebiyatın nasıl olduğunu öğrenmeden önce ne ol*duğunu bilmek gerekir. Edebiyatın ruhu demek olan tenkidin görevi edebiyatın ne olduğunu ne olması gerektiğini araştır*mak ve açıklamaktır. Onlara göre her edebî çevre bir öncekinin tenkidiyle hazırlanır. Servet-i Fünûncular bu görüşten hare*ket ederek Batı tenkidini bilmek gerektiğini savunmuşlardır.
Servet-i Fünûncular Batı tenkidini tanıtmaya önem verdikleri gi*bi Batıdaki edebî akımlardan ve Batılı sanatçılardan da söz et*mişlerdir. Eserlerinde bıkkınlık ve aşırı duygusallık egemendir. Hep aşka ve doğaya dayanan konulara yönelmişlerdir. Onlar da bu durumun farkında olmuşlar ve bu niteliklerini eleştirerek değişmek istediklerini ortaya koymuşlardır. Ancak Batılı sanat*çıları hep kendi tenkit anlayışlarına uygun olarak kendi kişisel izlenim ve yargılarıyla anlatmaktan geri kalmamışlardır.
Servet-i Fünûncular tenkit üzerinde ciddi şekilde durmuşlar ona en az diğer türler kadar yer ve değer vermişlerdir. Kendi*lerinden önceki topluluklardan farklı olarak tenkide edebî bir tür niteliği kazandırmışlardır. Onların Batı kaynaklı tenkit anlayışında "tenkit ve teoride kurallardan kaçınmak sanat için sanat anlayışını esas almak dönemin koşullarını ve zamanın değiştirici rolünü dikkate almak diğer bilimlerden yararlan*mak" gibi ilkeler söz konusudur.
Bu süreçte Halit Ziya örnek aldığı Paul Bourget (Pol Burje) ve Goncourt (Konkur) Kardeşlerden yazılarında söz etmiştir. Hü*seyin Cahit Fransız pamas ve sembolistlerini tanıtan yazılar kaleme almıştır. O Mehmet Rauf ve Ahmet Şuayb ile birlikte Hipolyte Taine'i tanıtan yazılar da yazmıştır.
Servet-i Fünûn döneminde Batılı tenkidin ilkelerini tanıtmak amacıyla kaleme alınmış yazılar arasında Ahmet Şuayb'in "Müsâhebe-i Edebiye" (1899) Cenap Şahabettin'in "Biraz Psikoloji" (1898) ve "Wlüntekid-i Hakîkî" (1901) Mehmet Ra*uf'un "Şu Tenkid Meselesine Dair" Tevfik Fikret'in Tarik gaze*tesinde yayımlanan "Münâkaşâtımızda Ne Eksik" (1898) adlı yazıları sayılabilir. Servet-i Fünûncular bu yazılarla bir yandan da Batılı tenkit anlayışına uygun örnekler vermişlerdir. Bunların dışında Halit Ziya Mehmet Rauf ve Hüseyin Cahit Yalçın'ın "Modern Roman Tekniği"; Mehmet Rauf'un "Türk Romanı ve Hikâyeleri ile Hüseyin Cahit ile Ahmet Hikmetin Hikâyele*ri"; Hüseyin Cahit Yalçın'ın "Halit Ziya'nın Hikâyeleri Rauf'un Eylülü ve Fikret'in Rübab-ı Şikeste'si" hakkındaki yazılarının objektif ve yapıcı tenkidin ölçülerine göre kaleme alınmış ol*dukça başarılı yazılar oldukları anlaşılmaktadır.

Bütün bunların yanında Servet-i Fünûn topluluğun içinde edebî çalışmalarını yalnız tenkit alanında toplayan tek sa*natçı Ahmed Şuayb'dir.
Diğer Servet-i Fünûncular 1908'den sonra da zaman zaman tenkit yazıları kaleme almışlardır. Kendilerinden sonra bir be*yanname ile ortaya çıkan Fecr-i Aticilerin tenkitlerine en çok karşı çıkan Mehmet Rauf olmuştur. Servet-i Fünûnculara son*radan katılan Halit Ziya gazetelerde çıkan tenkitlerini Cumhuriyet'ten sonra "Sanata Dair" (1938) adlı kitapta toplamıştır. Cenap Sahabettin ve Süleyman Nazif özellikle Osmanlıcayı ve aruz ölçüsünü savunmak için birçok tartışmaya karışmışlardır. Cenap Şahabettin'in Cumhuriyet'ten sonraki en başarılı tenkit yazıları İsmail Habip Sevük'ün "Türk Teceddüd Edebiyatı Ta*rihi" (1924) eseriyle ilgili yazılarından oluşmaktadır. Bu yazılar Güneş dergisinde yayımlanmıştır (1927). Hüseyin Cahit Yal*çın'ın da tek başına çıkardığı Fikir Hareketleri (1933-1940) der*gisinde birçok tenkit yazısı yayımlanmıştır.
Servet-i Fünûncuların tenkit türüne getirdiği yenilikler:
Tenkidi Türk edebiyatında yeni bir tür hâline getirmişlerdir.
Batı tenkitçilerini yakından izleyerek Batı'nın tenkit metotla*rını tanıtmışlardır.
Edebiyata bakış tarzını değiştirmişler onu sosyal fayda il*kesine göre değil estetik bir varlık olarak ele almışlardır.
Batı tarzı bir şiir ve roman estetiği yaratarak kendilerinden sonrakileri etkilemişlerdir.

Servet-i Fünûncuların tenkit anlayışındaki eksiklikler:
Avrupa'daki romantik tenkit anlayışının etkisinde kalarak eser ve yazar tenkidinde zayıf kalmışlardır. Onun yerine sa*natçının hayatı çevre koşulları-gibi eserin dışındaki konu*larla ilgilenmişlerdir.
Yazarla ilgili kendi kişisel izlenimlerini söylemişler objektif hükümler vermekte zorlanmışlardır.
Arapça ve Farsçayı Türkçenin kaynakları arasında görme*leri ve yeni kelimeleri bu iki dilden seçmeleri nedeniyle üs*luplarını anlaşılmaz hâle getirmişlerdir.
Tenkit anlayışlarında kendileri arasında bir birlik oluştura*mamışlardır.

05.09.2013, 20:17	#1 (permalink)
DeLi.Cocuk Kullanıcıların profil bilgileri misafirlere kapatılmıştır.	Servet-i Fünun Döneminde Eleştiri Servet-i Fünun Döneminde Eleştiri Servet-i Fünûn edebiyatı döneminde Batı tarzında tenkitler kaleme alınmıştır. Bu dönemde Ahmed Şuayb Hüseyin Cahit Cenap Sahabettin tenkit yazıları yazmıştır. Edebiyatımızda "eski-yeni" tartışması tenkit türünün gelişmesine katkı yapmıştır. "Eski-yeni" tartışması 1809'dan itibaren üç yıl sürmüştür. Bu tartışma temelde fikir tartışması olmasına rağmen zaman zaman kişiselliğe de dökülmüştür. Eskinin tenkit anlayışı Divan edebiyatındaki "hiciv" Halk edebiyatındaki "taşlama" ve Batı edebiyatındaki "izlenimci tenkit" ile paralellikler gösterir. Servet-i Fünûncular ise Muallim Naci'nin etrafındaki heyecanlı topluluğa göre daha objektif davranmışlardır. Bu dönemdeki Doğu-Batı mücadeleleri sırasında Divan edebiyatını tutanların modern (bilimsel nesnel) tenkidi bilmemeleri nedeniyle sürekli polemiğe yol açacak yazılar yazmaları karşısında Servet-i Fünûncuların da zaman zaman polemik yaptıkları görülmüştür. Bu tür yazıları kaleme alan sanatçıların başında Batı cephesinde (yeni) Hüseyin Cahit Yalçın gelmektedir. Hüseyin Cahit bu polemiklerinin bir kısmını sonradan "Kavgalarım" (1910) adlı kitabında toplamıştır. Servet-i Fünûn edebiyatının temel esaslarını topluma açıklamak amacıyla yazılan pek çok yazı vardır. Servet-i Fünuncular arasında olmasına rağmen bu edebiyat topluluğunun şiir anlayışını eleştiren ilk sanatçı Ahmed Şuayb olmuştur. Ali Ekrem'in "Şiirimiz" (1900) adlı otokritiği (öz eleştiri) de bu nitelikte bir yazıdır. Sanatçı bu yazısında Servet-i Fünûn şiirini değerlendirmiş içinde bulunduğu edebiyat topluluğunun şiir anlayışını eleştirmiştir. Bu dönemde Servet-i Fünûncular Tanzimatçılardan farklı olarak Divan edebiyatını kötülemekten çok kendilerini ifade etmeyi tercih etmişler kendi sanat anlayışlarına uygun eserler ortaya koymuşlardır. Eskinin temsilcilerinin saldırılarına bu şekilde cevap vermişlerdir. Sanatçılar şiirde kullanılan sözcüklerin yapmacıklığı anlam karışıklığı aşırı Batı hayranlığı konularında yöneltilen ağır eleştirilere karşı objektif ve düzeyli kalmayı başarmışlardır. Servet-i Fünûncular Türk edebiyatındaki tenkit anlayışını birçok noktada kusurlu bularak edebiyatımızda yeni bir tenkit anlayışı geliştirmek istediler. Servet-i Fünûn'dan önceki kuşaklar Batılı sanatçıların edebiyata dair görüşlerinden yararlanmış olmakla birlikte Batılı tenkitçilerin tenkit türündeki eserleri ile yakından ilgilenmemişlerdir. Servet-i Fünûncular Batılı yazarların eserlerini daha büyük bir dikkatle inceledikleri gibi batının tanınmış tenkitçilerinden de geniş ölçüde yararlanmışlardır. Servet-i Fünûncular edebî tenkitte "tarihçi tenkit" metodunun ilkelerine bağlı kalmaya çalıştılar. Hippolyte Taine (İpolit Ten) tarafından sistemleştirilen bu tenkit metodu "ırk çevre zaman" formülüyle özetlenebilir. Taine'e göre edebiyat toplumun ifadesidir. Ona göre toplumu anlamak için önce o toplumun edebiyatı araştırılmalıdır. Yazarlar binlerce değişik nedenin bir sonucudur. Bu bağlamda inceleme yapılınca anlaşılır ki yazar önce "ırk"ının sonra içinde yaşadığı "çevre"nin ve "zaman"ının ürünüdür işte edebî tenkitte her şeyden önce bunlar ele alınmalıdır. Bunlar iyice anlaşılmadan herhangi bir yazar anlaşılamaz. Servet-i Fünûncular edebî eserde estetik bir amaç ararlar. Onları kendilerinden önceki edebiyatçılardan ayıran niteliklerden biri de edebî eser karşısındaki tavırlarıdır. Onlar edebî zevkin değişmesini ele almışlar edebî zevkin zamana bağlı olarak değiştiğini söylemişlerdir. Edebiyatın yararlılık amacının olmadığını ahlakçı bir gaye gütmediğini ısrarla vurgulamışlardır. Onlara göre bir edebiyatın nasıl olduğunu öğrenmeden önce ne olduğunu bilmek gerekir. Edebiyatın ruhu demek olan tenkidin görevi edebiyatın ne olduğunu ne olması gerektiğini araştırmak ve açıklamaktır. Onlara göre her edebî çevre bir öncekinin tenkidiyle hazırlanır. Servet-i Fünûncular bu görüşten hareket ederek Batı tenkidini bilmek gerektiğini savunmuşlardır. Servet-i Fünûncular Batı tenkidini tanıtmaya önem verdikleri gibi Batıdaki edebî akımlardan ve Batılı sanatçılardan da söz etmişlerdir. Eserlerinde bıkkınlık ve aşırı duygusallık egemendir. Hep aşka ve doğaya dayanan konulara yönelmişlerdir. Onlar da bu durumun farkında olmuşlar ve bu niteliklerini eleştirerek değişmek istediklerini ortaya koymuşlardır. Ancak Batılı sanatçıları hep kendi tenkit anlayışlarına uygun olarak kendi kişisel izlenim ve yargılarıyla anlatmaktan geri kalmamışlardır. Servet-i Fünûncular tenkit üzerinde ciddi şekilde durmuşlar ona en az diğer türler kadar yer ve değer vermişlerdir. Kendilerinden önceki topluluklardan farklı olarak tenkide edebî bir tür niteliği kazandırmışlardır. Onların Batı kaynaklı tenkit anlayışında "tenkit ve teoride kurallardan kaçınmak sanat için sanat anlayışını esas almak dönemin koşullarını ve zamanın değiştirici rolünü dikkate almak diğer bilimlerden yararlanmak" gibi ilkeler söz konusudur. Bu süreçte Halit Ziya örnek aldığı Paul Bourget (Pol Burje) ve Goncourt (Konkur) Kardeşlerden yazılarında söz etmiştir. Hüseyin Cahit Fransız pamas ve sembolistlerini tanıtan yazılar kaleme almıştır. O Mehmet Rauf ve Ahmet Şuayb ile birlikte Hipolyte Taine'i tanıtan yazılar da yazmıştır. Servet-i Fünûn döneminde Batılı tenkidin ilkelerini tanıtmak amacıyla kaleme alınmış yazılar arasında Ahmet Şuayb'in "Müsâhebe-i Edebiye" (1899) Cenap Şahabettin'in "Biraz Psikoloji" (1898) ve "Wlüntekid-i Hakîkî" (1901) Mehmet Rauf'un "Şu Tenkid Meselesine Dair" Tevfik Fikret'in Tarik gazetesinde yayımlanan "Münâkaşâtımızda Ne Eksik" (1898) adlı yazıları sayılabilir. Servet-i Fünûncular bu yazılarla bir yandan da Batılı tenkit anlayışına uygun örnekler vermişlerdir. Bunların dışında Halit Ziya Mehmet Rauf ve Hüseyin Cahit Yalçın'ın "Modern Roman Tekniği"; Mehmet Rauf'un "Türk Romanı ve Hikâyeleri ile Hüseyin Cahit ile Ahmet Hikmetin Hikâyeleri"; Hüseyin Cahit Yalçın'ın "Halit Ziya'nın Hikâyeleri Rauf'un Eylülü ve Fikret'in Rübab-ı Şikeste'si" hakkındaki yazılarının objektif ve yapıcı tenkidin ölçülerine göre kaleme alınmış oldukça başarılı yazılar oldukları anlaşılmaktadır. Bütün bunların yanında Servet-i Fünûn topluluğun içinde edebî çalışmalarını yalnız tenkit alanında toplayan tek sanatçı Ahmed Şuayb'dir. Diğer Servet-i Fünûncular 1908'den sonra da zaman zaman tenkit yazıları kaleme almışlardır. Kendilerinden sonra bir beyanname ile ortaya çıkan Fecr-i Aticilerin tenkitlerine en çok karşı çıkan Mehmet Rauf olmuştur. Servet-i Fünûnculara sonradan katılan Halit Ziya gazetelerde çıkan tenkitlerini Cumhuriyet'ten sonra "Sanata Dair" (1938) adlı kitapta toplamıştır. Cenap Sahabettin ve Süleyman Nazif özellikle Osmanlıcayı ve aruz ölçüsünü savunmak için birçok tartışmaya karışmışlardır. Cenap Şahabettin'in Cumhuriyet'ten sonraki en başarılı tenkit yazıları İsmail Habip Sevük'ün "Türk Teceddüd Edebiyatı Tarihi" (1924) eseriyle ilgili yazılarından oluşmaktadır. Bu yazılar Güneş dergisinde yayımlanmıştır (1927). Hüseyin Cahit Yalçın'ın da tek başına çıkardığı Fikir Hareketleri (1933-1940) dergisinde birçok tenkit yazısı yayımlanmıştır. Servet-i Fünûncuların tenkit türüne getirdiği yenilikler: Tenkidi Türk edebiyatında yeni bir tür hâline getirmişlerdir. Batı tenkitçilerini yakından izleyerek Batı'nın tenkit metotlarını tanıtmışlardır. Edebiyata bakış tarzını değiştirmişler onu sosyal fayda ilkesine göre değil estetik bir varlık olarak ele almışlardır. Batı tarzı bir şiir ve roman estetiği yaratarak kendilerinden sonrakileri etkilemişlerdir. Servet-i Fünûncuların tenkit anlayışındaki eksiklikler: Avrupa'daki romantik tenkit anlayışının etkisinde kalarak eser ve yazar tenkidinde zayıf kalmışlardır. Onun yerine sanatçının hayatı çevre koşulları-gibi eserin dışındaki konularla ilgilenmişlerdir. Yazarla ilgili kendi kişisel izlenimlerini söylemişler objektif hükümler vermekte zorlanmışlardır. Arapça ve Farsçayı Türkçenin kaynakları arasında görmeleri ve yeni kelimeleri bu iki dilden seçmeleri nedeniyle üsluplarını anlaşılmaz hâle getirmişlerdir. Tenkit anlayışlarında kendileri arasında bir birlik oluştura*mamışlardır. Benzer Konular Servet-i Fünun Döneminde Mensur Şiir... Servet-i Fünun Döneminde Hüseyin Cahit Yalçın... Servet-i Fünun Döneminde Ahmet Şuayb... Servet-i Fünun Döneminde Cenap Şehabettin... Servet-i Fünun Döneminde Edebi Tenkit... Paylaş Share this post on Twitter Follow @Forumaski