Metin ve Zihniyet

**DeLi.Cocuk** · 05.09.2013, 20:24

Metin ve Zihniyet

“Zihniyet” bir dönemdeki sosyal siyasî idarî adlî askerî dinî güçlerin sivil toplum örgütlerinin ticarî hayatın eğitim etkinliklerinin birlikte oluşturdukları ortam ve bunların hiçbirine indirgenemeyen duygu anlayış ve zevk bütünüdür. Bir başka deyişle zihniyet bir toplumun ya da kültürün bireylerinin duyuş ve düşünüşteki birlikteliğidir.Edebî metinler hangi dönemde nasıl bir ortamda yazılmışlarsa o dönemin ve ortamın etkilerini dönemin zihniyetini yansıtırlar. Bir metinde metnin yazıldığı dönemin özellikleri metne sindirilmiş bir şekilde yer alır. Bu özellikler metinle bütünleşir. Bir metni incelerken metinden dönemin zihniyetine ait ipuçları tespit edilir.Bir toplumun bireyleri o toplumun kültürüyle gelenek ve görenekleriyle değer yargılarıyla yetişir. Bu yetişme sonucunda da bireyler ortak bir zihniyete ulaşırlar. Böylece o toplumun bireyleri olaylar ve durumlar karşısında benzer tepkiler ortaya koyarlar benzer davranışlar sergilerler. Yazar ve şairlerin edebî metinlerinde doğal olarak bu zihniyetin yansıması da görülür. Sanatçılar yaşamdan aldıkları konuları işlerken toplumu zihniyetiyle birlikte ele alırlar. Bu zihniyet de dönem dönem değişim gösterir.

Örneğin 16. yüzyılda Osmanlı’da Doğu kültürünün etkisiyle dinî ve kültürel değerlere bağlılık vardır. Bu dönemin zihniyetinde tasavvuf önemli bir yer tutar. Başta Fuzuli olmak üzere diğer Divan şairlerinin eserlerinde tasavvufun ağır bastığı görülür. 17. yüzyıla gelindiğinde toplumun zihniyetinde değişmeler başlar. Lale Devri olarak bilinen bu dönemde tasavvufun etkisinin azaldığı zevk ve eğlence etkinliklerinin ağırlık kazandığı söylenebilir. Bu dönemde de Divan şairi Nedim tasavvuf ve dinle ilgili konulara değinmeyip “aşk eğlence doğa güzelliği vb.” temalara yönelmiştir. Tanzimat döneminde ise Batılaşma hareketi başlamıştır. Toplumda Batılı yaşam tarzı yavaş yavaş etkisini gösterir. Bu hareket dönemin zihniyetine de yansır. Sanatçılar Batılılaşma konusunu eserlerinde ele alır.
Örneğin Oğuz Kağan Destanı’nda Oğuz Han kağan olduğu zaman şu nutku söyler:
“Demir kargılar ile ilimiz olsun orman
Av yerlerimiz dolsun vahşi at ile kulan
Yurdumuz ırmaklarla denizlerle dolsun
Gökteki güneş ise yurdun bayrağı olsun
Ülkemizin çadırı yukarıdaki gök olsun
Dünya devletimiz halkımız da çok olsun.”
Yukarıdaki nutuktan hareketle o dönem Türklerinin büyük ve zengin bir devlet hâlinde dünyaya egemen olma idealini tespit edebiliriz.
Anlatmaya bağlı edebi metinler incelenirken metnin yazıldığı dönemdeki hâkim zihniyet ve metnin yazıldığı dönemin sosyal ekonomik siyasi yapısı dini inanışları eğitim sistemleri sanat anlayışı ve zevki kısacası bütün kültürel değerleri sanatçının dönemin kültür ve sanat hayatıyla ilişkisi tespit edilir. Edebi eserlerdeki zihniyet dönemlere göre değişmektedir. Örneğin İslam öncesi metinlerde hâkim zihniyet olağanüstü fiziki güçlerle donatılmıştır. Destanlar kavimlerin ilk dönemlerine özgü zevk ve anlayışı dile getirir. Bu durum İslamiyet’ten sonraki eserlerde yerini dini inanışlara ve kahramanlıklara bırakır. Yani İslami hayat tarzı ve din için mücadele dönemi başlar.

05.09.2013, 20:24	#1 (permalink)
DeLi.Cocuk Kullanıcıların profil bilgileri misafirlere kapatılmıştır.	Metin ve Zihniyet Metin ve Zihniyet “Zihniyet” bir dönemdeki sosyal siyasî idarî adlî askerî dinî güçlerin sivil toplum örgütlerinin ticarî hayatın eğitim etkinliklerinin birlikte oluşturdukları ortam ve bunların hiçbirine indirgenemeyen duygu anlayış ve zevk bütünüdür. Bir başka deyişle zihniyet bir toplumun ya da kültürün bireylerinin duyuş ve düşünüşteki birlikteliğidir.Edebî metinler hangi dönemde nasıl bir ortamda yazılmışlarsa o dönemin ve ortamın etkilerini dönemin zihniyetini yansıtırlar. Bir metinde metnin yazıldığı dönemin özellikleri metne sindirilmiş bir şekilde yer alır. Bu özellikler metinle bütünleşir. Bir metni incelerken metinden dönemin zihniyetine ait ipuçları tespit edilir.Bir toplumun bireyleri o toplumun kültürüyle gelenek ve görenekleriyle değer yargılarıyla yetişir. Bu yetişme sonucunda da bireyler ortak bir zihniyete ulaşırlar. Böylece o toplumun bireyleri olaylar ve durumlar karşısında benzer tepkiler ortaya koyarlar benzer davranışlar sergilerler. Yazar ve şairlerin edebî metinlerinde doğal olarak bu zihniyetin yansıması da görülür. Sanatçılar yaşamdan aldıkları konuları işlerken toplumu zihniyetiyle birlikte ele alırlar. Bu zihniyet de dönem dönem değişim gösterir. Örneğin 16. yüzyılda Osmanlı’da Doğu kültürünün etkisiyle dinî ve kültürel değerlere bağlılık vardır. Bu dönemin zihniyetinde tasavvuf önemli bir yer tutar. Başta Fuzuli olmak üzere diğer Divan şairlerinin eserlerinde tasavvufun ağır bastığı görülür. 17. yüzyıla gelindiğinde toplumun zihniyetinde değişmeler başlar. Lale Devri olarak bilinen bu dönemde tasavvufun etkisinin azaldığı zevk ve eğlence etkinliklerinin ağırlık kazandığı söylenebilir. Bu dönemde de Divan şairi Nedim tasavvuf ve dinle ilgili konulara değinmeyip “aşk eğlence doğa güzelliği vb.” temalara yönelmiştir. Tanzimat döneminde ise Batılaşma hareketi başlamıştır. Toplumda Batılı yaşam tarzı yavaş yavaş etkisini gösterir. Bu hareket dönemin zihniyetine de yansır. Sanatçılar Batılılaşma konusunu eserlerinde ele alır. Örneğin Oğuz Kağan Destanı’nda Oğuz Han kağan olduğu zaman şu nutku söyler: “Demir kargılar ile ilimiz olsun orman Av yerlerimiz dolsun vahşi at ile kulan Yurdumuz ırmaklarla denizlerle dolsun Gökteki güneş ise yurdun bayrağı olsun Ülkemizin çadırı yukarıdaki gök olsun Dünya devletimiz halkımız da çok olsun.” Yukarıdaki nutuktan hareketle o dönem Türklerinin büyük ve zengin bir devlet hâlinde dünyaya egemen olma idealini tespit edebiliriz. Anlatmaya bağlı edebi metinler incelenirken metnin yazıldığı dönemdeki hâkim zihniyet ve metnin yazıldığı dönemin sosyal ekonomik siyasi yapısı dini inanışları eğitim sistemleri sanat anlayışı ve zevki kısacası bütün kültürel değerleri sanatçının dönemin kültür ve sanat hayatıyla ilişkisi tespit edilir. Edebi eserlerdeki zihniyet dönemlere göre değişmektedir. Örneğin İslam öncesi metinlerde hâkim zihniyet olağanüstü fiziki güçlerle donatılmıştır. Destanlar kavimlerin ilk dönemlerine özgü zevk ve anlayışı dile getirir. Bu durum İslamiyet’ten sonraki eserlerde yerini dini inanışlara ve kahramanlıklara bırakır. Yani İslami hayat tarzı ve din için mücadele dönemi başlar. Benzer Konular Metin Çekmez Kimdir? Metin Çekmez Yaşı,Boyu Kaçtır?... Metin Ve Gelenek... Metin ve Zihniyet... Metin – Edebi Metin... Şiir ve zihniyet... Paylaş Share this post on Twitter Follow @Forumaski