Edebi Sanatlar

**Ela** · 21.05.2013, 17:49

Mecaz

Kelime veya kelime gruplarını bilinen ilk manalarından başka bir manada kullanmaya mecaz denir. Mecaz edebî eserlerde kullanıldığı gibi zaman zaman günlük konuşmalarda da kullanılır. Mesela "yüreksiz" kelimesi "korkak" manasında kullanıldığı zaman mecaz sanatı yapılmış olur. Eğer kelimeye kazandırılan mana ile asli mana arasında bir benzerlik var ise bu mecaz; hiç bir ilgi yok ise mecaz-ı mürsel adını alır.

Örnek

Akif'in "Çatma kurban olayım çehreni ey nazlı hilal" mısraındaki "hilâl" kelimesi ile Türk bayrağı kastedildiği için mecaz-ı mürsel sanatı yapılmıştır. “Ankara bu konuda kararlı.” cümlesinde kararlı olan Ankara değil, Ankara’daki hükûmettir. Bir ilgi dolayısıyla Ankara kelimesi hükûmet anlamında kullanılmıştır.

Teşbih

Aralarında ilgi kurulabilen iki şeyden, ilgili oldukları konuda zayıf olanın kuvvetliye benzetilmesine teşbih denir.
Tam bir teşbihte dört unsur vardır:
Kendisine benzetilen: Aslan
Benzetme edatı: Gibi
Benzetme yönü: Kuvvetli
Benzetilen: Çocuk
Bunlardan benzeyen ve benzetilen aslî unsurlardır.

Örnek

Kükremiş sel gibiyim, bendimi çiğner aşarım.

İstiare

İki temel unsurundan (benzetilen ve benzeyen) sadece biri söylenerek yapılan teşbihe istiare denir.
İstiarelerde ya benzeyen veya benzetilen vardır. Yalnız benzetilen söylenmiş ise açık istiare, yalnız kendisine benzetilen söylenmiş ise kapalı istiare denir.

Örnek

“Şu karşımızdaki mahşer kudursa çıldırsa” mısraında düşman ordusu mahşere benzetilmiştir. Ama benzeyen (düşman ordusu) belirtilmemiştir. Bu bir açık istiaredir.
“Can kafeste durmaz uçar” mısraında ise can bir kuşa benzetilmiştir. Ancak benzetilen açıkça yazılmamıştır. Bunu diğer unsurlardan anlıyoruz. Bu sebeple bu bir kapalı istiaredir.

Teşhis

Canlı veya cansız varlıklara insan benliği vermek, yani onları şahıs gibi kabul etme sanatıdır.

Örnek

“Çatma kurban olayım çehreni ey nazlı hilal” mısraında bayrağın çehresi çatık bir insan olarak düşünülmesi ile teşhis sanatı yapılmıştır.

İntak

Kelime olarak söyletmek konuşturmak manasına gelir. Canlı ve cansız varlıkları insan gibi konuşturmak sanatıdır. La Fontaine'in küçük hikâyeleri bu sanatın en güzel örneklerini verir.

Örnek

Benim adım dertli dolap
Suyum akar yalap yalap
mısraları su dolabının konuşması olarak düşünüldüğü için intak sanatı vardır.

Tariz

Söylenen bir sözün; alay etmek veya sitemde bulunmak maksadıyla tam tersinin kastedilmesi sanatıdır.

Örnek

“Eski eş'arda dürbin ile mana görülür
Yeni eş'arda mana gibi bir külfet yoktur.”
beytinde yeni şirin mana yönünden yetersizliği ile tariz sanatı yoluyla alay edilir.

Kinaye

Bir sözün aynı anda hem gerçek hem de mecazi manada kullanılması sanatıdır.

Örnek

Şu karşıma göğüs geren
Taş bağırlı dağlar mısın
beytindeki taş bağırlı deyimi ile hem dağların taş ve topraktan meydana gelmiş olması; hem de merhametsiz, yüreksiz olmak anlamı kastedilir. Buradaki merhametsiz mecazi anlamdır.

Mübalağa

Bir şeyin vasıflarını veya bir olayı olduğundan fazla büyüterek veya küçülterek ifade etme sanatıdır.

Örnek

“Gömelim gel seni tarihe desem, sığmazsın.” mısraında şair bir şehidin tarihe sığmayacağını ifade ile güzel bir mübalağa örneği veriyor.

Tezat

Aynı varlığın iki zıt yönünü bir arada ifade etme veya birbirine zıt iki kavram arasında ilgi kurma sanatıdır.

Örnek

"Ağlarım hatıra geldikçe gülüştüklerimiz" mısraında birbirine zıt iki kelime aynı beyitte kullanılarak tezat sanatı yapılmıştır.
Biz şi’ri böyle söyledik ağyar söylesün,
Hem dost söylesün bunu hem yar söylesün

Tecahül-i Arif(bilmezlikten gelme)

Şairin çok iyi bildiği bir şeyi bilmezlikten gelmesi sanatıdır.

Örnek

“Edrine şehri mi bu ya gülşen-i me'va mıdır
Anda kasr-ı padişahi cennet-i a'lâ mıdır”
beytinde gördüğü yerin Edirne mi cennet mi olduğunu soruyor, yani bilmezlikten geliyor.

İstifham

Anlatımı etkili kılmak için soru sorarak anlatmaya denir.

Örnek

Değildim ben sana mail sen ettin aklımı zail
Bana ta’n eyleyen gafil seni görgeç utanmaz mı
beytinde şair kendisini ayıplayanların sevgilisinin ne kadar güzel olduğunu görünce utanacakları soru sorarak ifade ediyor.

Hüsn-i Ta'lil

Sebebi bilinen bir olayı, bir durumu, gerçek sebebi dışında daha güzel bir sebebe bağlama sanatıdır.

Örnek

Gül-i ruhsarına karşu gözümden kanlı akar su
Habibim fasl-ı güldür bu akar sular bulanmaz mı
beytinde şair çok ağladığı için gözyaşları bulanık yani kanlı akmaktadır. Oysa şair bunu ilkbaharda sular bulanık akar benim de gözyaşlarım senin yanağının gülüne karşı bulanık akmakta diye söyleyerek güzel bir sebebe bağlıyor.

Tevriye

Bir kelimenin aynı yerde birden fazla manada kullanılması sanatıdır. Kelimenin asıl anlamı yanında uzak anlamının da kastedilmesidir.

Örnek

Sordum nigarı, dediler ahbab
Semt-i Vefa'da doğru yoldadır.
beytinde vefa "bir semt adı ve sadakat" manalarıyla , doğru yol " yolun düzlüğü ve seçilen tavrın doğruluğu" manalarıyla tevriyeli olarak kullanılmıştır.
Bir delikanlu harâmidir deyü afv ettiler
Asmadan kurtuldu ammâ çok sıkılmıştır şarâb

Tenasüp

Manaca birbirine uygun kelimeleri bir arada kullanma sanatına tenasüp denir.

Örnek

Ol peri-veş kim melahat mülkinün sultanıdur
Hükm anın hükmü bana ferman anın fermanıdır.
beytinde de padişahlık müessesesi ile ilgili olarak "sultan, hüküm, ferman, mülk" kelimeleri birbiriyle ilgilidir.

Telmih

Herkes tarafından bilinen geçmişteki bir olayı , bir veya birkaç kelime ile hatırlatma sanatıdır.

Örnek

“Yar sana
Çağlar sular yarsana
Çünkü Ferhat’ım dersin
Bulunmaz mı yar sana”
manisinde Ferhat’tan bahsediliyor. Ferhat’ın sevgilisi uğruna dağları yararak su getirmeye çalıştığı herkesçe bilinen bir olaydır.
Meyve-i memnu'dan tadmak günahından beri
Karban-ı aşk bitmez bir beyabandan geçer.
Hz. Âdem'in cennette yasak meyveyi yemesi hatırlatılıyor.

Cinas

Ses bakımından (okunuş ve yazılışları) aynı veya birbirine çok yakın fakat manaları ayrı kelimelerin bir arada kullanılması sanatıdır. Bu sanat daha çok mani ve hoyrat türünde kullanılır.

Örnek

Gam zedeler
Gam vurur gam-zedeler
Sinem hakkak delemez
Delerse gamze deler
Eyleme vaktini zayi, deme kış yaz oku yaz

21.05.2013, 17:49	#1 (permalink)
Ela Boşver gitsin... Kullanıcıların profil bilgileri misafirlere kapatılmıştır.	Edebi Sanatlar Mecaz Kelime veya kelime gruplarını bilinen ilk manalarından başka bir manada kullanmaya mecaz denir. Mecaz edebî eserlerde kullanıldığı gibi zaman zaman günlük konuşmalarda da kullanılır. Mesela "yüreksiz" kelimesi "korkak" manasında kullanıldığı zaman mecaz sanatı yapılmış olur. Eğer kelimeye kazandırılan mana ile asli mana arasında bir benzerlik var ise bu mecaz; hiç bir ilgi yok ise mecaz-ı mürsel adını alır. Örnek Akif'in "Çatma kurban olayım çehreni ey nazlı hilal" mısraındaki "hilâl" kelimesi ile Türk bayrağı kastedildiği için mecaz-ı mürsel sanatı yapılmıştır. “Ankara bu konuda kararlı.” cümlesinde kararlı olan Ankara değil, Ankara’daki hükûmettir. Bir ilgi dolayısıyla Ankara kelimesi hükûmet anlamında kullanılmıştır. Teşbih Aralarında ilgi kurulabilen iki şeyden, ilgili oldukları konuda zayıf olanın kuvvetliye benzetilmesine teşbih denir. Tam bir teşbihte dört unsur vardır: Kendisine benzetilen: Aslan Benzetme edatı: Gibi Benzetme yönü: Kuvvetli Benzetilen: Çocuk Bunlardan benzeyen ve benzetilen aslî unsurlardır. Örnek Kükremiş sel gibiyim, bendimi çiğner aşarım. İstiare İki temel unsurundan (benzetilen ve benzeyen) sadece biri söylenerek yapılan teşbihe istiare denir. İstiarelerde ya benzeyen veya benzetilen vardır. Yalnız benzetilen söylenmiş ise açık istiare, yalnız kendisine benzetilen söylenmiş ise kapalı istiare denir. Örnek “Şu karşımızdaki mahşer kudursa çıldırsa” mısraında düşman ordusu mahşere benzetilmiştir. Ama benzeyen (düşman ordusu) belirtilmemiştir. Bu bir açık istiaredir. “Can kafeste durmaz uçar” mısraında ise can bir kuşa benzetilmiştir. Ancak benzetilen açıkça yazılmamıştır. Bunu diğer unsurlardan anlıyoruz. Bu sebeple bu bir kapalı istiaredir. Teşhis Canlı veya cansız varlıklara insan benliği vermek, yani onları şahıs gibi kabul etme sanatıdır. Örnek “Çatma kurban olayım çehreni ey nazlı hilal” mısraında bayrağın çehresi çatık bir insan olarak düşünülmesi ile teşhis sanatı yapılmıştır. İntak Kelime olarak söyletmek konuşturmak manasına gelir. Canlı ve cansız varlıkları insan gibi konuşturmak sanatıdır. La Fontaine'in küçük hikâyeleri bu sanatın en güzel örneklerini verir. Örnek Benim adım dertli dolap Suyum akar yalap yalap mısraları su dolabının konuşması olarak düşünüldüğü için intak sanatı vardır. Tariz Söylenen bir sözün; alay etmek veya sitemde bulunmak maksadıyla tam tersinin kastedilmesi sanatıdır. Örnek “Eski eş'arda dürbin ile mana görülür Yeni eş'arda mana gibi bir külfet yoktur.” beytinde yeni şirin mana yönünden yetersizliği ile tariz sanatı yoluyla alay edilir. Kinaye Bir sözün aynı anda hem gerçek hem de mecazi manada kullanılması sanatıdır. Örnek Şu karşıma göğüs geren Taş bağırlı dağlar mısın beytindeki taş bağırlı deyimi ile hem dağların taş ve topraktan meydana gelmiş olması; hem de merhametsiz, yüreksiz olmak anlamı kastedilir. Buradaki merhametsiz mecazi anlamdır. Mübalağa Bir şeyin vasıflarını veya bir olayı olduğundan fazla büyüterek veya küçülterek ifade etme sanatıdır. Örnek “Gömelim gel seni tarihe desem, sığmazsın.” mısraında şair bir şehidin tarihe sığmayacağını ifade ile güzel bir mübalağa örneği veriyor. Tezat Aynı varlığın iki zıt yönünü bir arada ifade etme veya birbirine zıt iki kavram arasında ilgi kurma sanatıdır. Örnek "Ağlarım hatıra geldikçe gülüştüklerimiz" mısraında birbirine zıt iki kelime aynı beyitte kullanılarak tezat sanatı yapılmıştır. Biz şi’ri böyle söyledik ağyar söylesün, Hem dost söylesün bunu hem yar söylesün Tecahül-i Arif(bilmezlikten gelme) Şairin çok iyi bildiği bir şeyi bilmezlikten gelmesi sanatıdır. Örnek “Edrine şehri mi bu ya gülşen-i me'va mıdır Anda kasr-ı padişahi cennet-i a'lâ mıdır” beytinde gördüğü yerin Edirne mi cennet mi olduğunu soruyor, yani bilmezlikten geliyor. İstifham Anlatımı etkili kılmak için soru sorarak anlatmaya denir. Örnek Değildim ben sana mail sen ettin aklımı zail Bana ta’n eyleyen gafil seni görgeç utanmaz mı beytinde şair kendisini ayıplayanların sevgilisinin ne kadar güzel olduğunu görünce utanacakları soru sorarak ifade ediyor. Hüsn-i Ta'lil Sebebi bilinen bir olayı, bir durumu, gerçek sebebi dışında daha güzel bir sebebe bağlama sanatıdır. Örnek Gül-i ruhsarına karşu gözümden kanlı akar su Habibim fasl-ı güldür bu akar sular bulanmaz mı beytinde şair çok ağladığı için gözyaşları bulanık yani kanlı akmaktadır. Oysa şair bunu ilkbaharda sular bulanık akar benim de gözyaşlarım senin yanağının gülüne karşı bulanık akmakta diye söyleyerek güzel bir sebebe bağlıyor. Tevriye Bir kelimenin aynı yerde birden fazla manada kullanılması sanatıdır. Kelimenin asıl anlamı yanında uzak anlamının da kastedilmesidir. Örnek Sordum nigarı, dediler ahbab Semt-i Vefa'da doğru yoldadır. beytinde vefa "bir semt adı ve sadakat" manalarıyla , doğru yol " yolun düzlüğü ve seçilen tavrın doğruluğu" manalarıyla tevriyeli olarak kullanılmıştır. Bir delikanlu harâmidir deyü afv ettiler Asmadan kurtuldu ammâ çok sıkılmıştır şarâb Tenasüp Manaca birbirine uygun kelimeleri bir arada kullanma sanatına tenasüp denir. Örnek Ol peri-veş kim melahat mülkinün sultanıdur Hükm anın hükmü bana ferman anın fermanıdır. beytinde de padişahlık müessesesi ile ilgili olarak "sultan, hüküm, ferman, mülk" kelimeleri birbiriyle ilgilidir. Telmih Herkes tarafından bilinen geçmişteki bir olayı , bir veya birkaç kelime ile hatırlatma sanatıdır. Örnek “Yar sana Çağlar sular yarsana Çünkü Ferhat’ım dersin Bulunmaz mı yar sana” manisinde Ferhat’tan bahsediliyor. Ferhat’ın sevgilisi uğruna dağları yararak su getirmeye çalıştığı herkesçe bilinen bir olaydır. Meyve-i memnu'dan tadmak günahından beri Karban-ı aşk bitmez bir beyabandan geçer. Hz. Âdem'in cennette yasak meyveyi yemesi hatırlatılıyor. Cinas Ses bakımından (okunuş ve yazılışları) aynı veya birbirine çok yakın fakat manaları ayrı kelimelerin bir arada kullanılması sanatıdır. Bu sanat daha çok mani ve hoyrat türünde kullanılır. Örnek Gam zedeler Gam vurur gam-zedeler Sinem hakkak delemez Delerse gamze deler Eyleme vaktini zayi, deme kış yaz oku yaz Benzer Konular Su kasidesindeki edebi sanatlar... Edebi Sanatlar ve Söz Sanatları Soruları-Cevapları... Edebi Sanatlar Testleri... Söz Sanatları (Edebi Sanatlar)... Anadolu Güzel Sanatlar Lisesi / Güzel Sanatlar ve Spor Liseleri... Paylaş Share this post on Twitter Follow @Forumaski __________________