 Çek Elini Ağzından
Çek Elini Ağzından
Sıkça söylediğimiz ya da duyduğumuz bu cümle önemli bir sorunun habercisi aslında...
Sıkça söylediğimiz ya da duyduğumuz bir cümledir “Çek elini ağzından.” Bazen bir anne ya da baba çocuğunu uyarır bu konuda, bazen trafikte sıkışıp kaldığımızda elleri ağzında görürüz bir yetişkini, bazen de bir bakmışız ki elimiz ağzımıza doğru gitmekte kaygıdan, sıkıntıdan. Tırnak yeme çocuk, ergen, yetişkin fark etmeksizin oldukça sık rastlanan, neredeyse her iki çocuktan birinde görülen bir durumdur. İstanbul Üniversitesi, İstanbul Tıp Fakültesi Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı’na yapılan başvurular incelendiğinde tırnak yemenin en sık görülen yakınmalar arasında sinirlilik ve okul başarısızlığından sonra üçüncü sırada yer aldığı görülmüştür. Peki, tırnak yeme davranışı ne zaman başlar, nedenleri nelerdir ve nasıl engellenebilir?
Ne zaman başlar?
Tırnak yeme alışkanlığına 3-4 yaşlarından önce sıklıkla rastlanmaz. Nadiren 15 aylık gibi erken bir dönemde görülebilir. Genellikle çocukluk yaşlarında başlayan bu alışkanlık yetişkinlik dönemine kadar devam edebilir. Çocuğun hayatında meydana gelen okula başlamak, yeni bir kardeşin doğumu, okul başarısızlığı, taşınma gibi kaygıya neden olan değişiklikler tırnak yeme davranışını tetikleyebilir.
Tırnak yeme davranışının nedenleri nelerdir?
Tırnak yeme davranışının temelinde kaygı ve güvensizlik duyguları vardır. Yoğun kaygı yaşayan birey nasıl baş edeceğini bilemez, kendisini rahatlatmak için tıpkı bir bebek gibi elini ağzına götürerek kendini rahatlatmaya çalışır. Bu kaygının altında aile içinde aşırı baskıcı ve otoriter bir eğitimin uygulanması, çocuğun sürekli azarlanarak eleştirilmesi, kıskançlık, özgüven eksikliği, yetersiz ilgi ve sevgi, performans kaygısı gibi çeşitli nedenler bulunabilir. Aile içinde tırnak yiyen bir modelin olması da tırnak yeme davranışını tetikleyebilir. Kaygıyla nasıl baş edeceğini bilemeyen çocuk ebeveynleri ya da kardeşini örnek alarak tırnak yeme davranışını taklit edebilir.
Uyarmak işe yarar mı?
Oldukça sık kullanılmasına rağmen “Çek elini ağzından!” gibi uyarı cümleleri davranış değişikliği oluşturmaya yardımcı olmaz. Hatta aksine tırnak yeme davranışının pekiştirilmesine neden olur. Çünkü olumsuz da olsa davranış ebeveynler tarafından bir geribildirim almış ve davranışın altı çizilmiştir. Yoğun bir şekilde anne ve babadan ilgi alma arayışında olan çocuk bu ihtiyacını karşılamak için en olumsuz davranışları bile bu ilgiyi almak için gösterebilir. Bu noktada anne ve babaların olumsuz davranışları pekiştirip çocuğa olumsuz ilgi vermemeleri çok önemlidir. Tırnak yediğinde değil, yememeyi başardığında çocuğu ödüllendirmek davranış değişikliğine yardımcı olacaktır.
Tırnak yeme davranışı nasıl engellenebilir?
Erken çocukluk döneminde görülen tırnak yeme davranışı olumsuz ilgi ile pekiştirilmemeli, çocuk bu konuda uyarılmamalıdır. Bunun yerine çocuğun tırnak yemediği zamanlarda, ilgi gösterilerek ödüllendirilmesi önerilir. Tırnak yeme davranışının özgüven eksikliği kaynaklı olabileceği de hatırda tutularak çocuğun olumlu ve güçlü yönlerine dikkat çekilmesi, özgüveninin pekişmesine katkı sağlayacaktır. Tırnak yeme davranışının gözlemlendiği zamanlarda ise hissettirmeden çocuğun elini meşgul edecek bir davranışa yöneltilmesi yararlı olabilir. Örneğin oyun hamuru, top gibi nesneler çocuğun eline verilerek tırnak yeme davranışını gerçekleştirmesi engellenebilir.
Çocukluk ve yetişkinlik döneminde ise tırnak yeme davranışının hangi durumlarda artıp azaldığını belirlemek için bir davranış çizelgesi tutulup davranışın hangi saat ve durumda gerçekleştiği not edilebilir. Böylece kaygının hangi alanda yaşandığı belirlenmiş olur ve o alanda bireyi destekleyecek yöntemler geliştirilebilir. Örneğin yabancılarla konuşurken tırnak yediği gözlemlenen birey bu alanda yaşadığı kaygı azaltacak önlemler alabilir.
Alışkanlık haline gelen tırnak yeme davranışını azaltmak için bazı davranışçı yöntemler de kullanılabilir. Örneğin acı oje sürülerek tırnak yeme deneyimi olumsuz bir deneyim ile eşleştirilir ve böylece rahatlatıcı etkisini kaybeder. Tırnak bakımına özen göstermek de hatırlatıcı bir görev görebilir ve kişinin tırnaklarını yememe konusundaki motivasyonunu arttırabilir. Ayrıca parmağı yara bandı ile sarmak tırnak yeme davranışının azalmasına katkıda bulunabilir ancak tamamen yok olmasını sağlamaz.
Tırnak yeme davranışının bir semptom yani bir belirti olduğu yani kaygının bir dışavurum şekli olduğu unutulmamalıdır. Bu yüzden en kalıcı çözüm bu davranışın altında yatan nedeni belirlemektir. Özellikle tırnak yeme davranışı parmak uçlarına zarar verdiği ve enfeksiyona neden olduğu zamanlarda bir uzmandan yardım alınmalı ve bireyin kaygı ile baş etme becerileri bir uzman yardımıyla desteklenmelidir.
Uzman Klinik Psikolog
Ece Uçar
|